Đó là nội dung được đề cập tại tọa đàm ''Tiết kiệm năng lượng - giải pháp đảm bảo nguồn cung ứng điện mùa nắng nóng'' do Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công Thương), Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA), Hội Khoa học và Công nghệ Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam (VECEA), Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và báo Kinh tế & Đô thị tổ chức sáng 18/5.
Theo dự báo của Trung tâm dự báo thời tiết Quốc gia, từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2022 sẽ liên tiếp xảy ra các đợt nắng nóng diện rộng dẫn đến nhu cầu sử dụng điện trên cả nước tăng vọt. Việc đảm bảo cung ứng đủ điện năng cho sản xuất và tiêu dùng đang là bài toán khó?
Nhu cầu điện cho nền kinh tế đang phục hồi
Căn cứ vào dự báo phát triển kinh tế xã hội 2022 theo Nghị quyết Quốc hội để đạt tăng trưởng GDP 6-6.5% đồng thời chuẩn bị cho triển khai phục hồi nền kinh tế lấy lại đà tăng trưởng sau hai năm ảnh hưởng bởi dịch bệnh, EVN đã xây dựng 2 kịch bản, đó là: tăng trưởng 8,3% tương ứng sản lượng điện sản xuất 275,5 tỷ kWh và tăng trưởng 12,4% tương ứng sản lượng điện >286 tỷ kWh.
Để đáp ứng nhu cầu điện theo 2 kịch bản trên, ông Võ Quang Lâm – Phó Tổng Giám đốc EVN cho biết, từ quý IV/2021 chỉ đạo trung tâm điều động quốc gia, các nhà máy BOT, nhà máy điện độc lập, đề nghị các đối tác rà soát, vận hành bảo dưỡng để đảm bảo vận hành cao nhất ngay từ đầu 2022. Đồng thời như thường niên, phối hợp với Bộ NN&PTNT đảm bảo chương trình xả nước đổ ải Đông Xuân, làm việc các tỉnh thành phố liên quan dọc tuyến sông Hồng để có kế hoạch lấy nước và tiết kiệm nguồn nước cao nhất. Đảm bảo các nguồn cung nhiên liệu cho các nhà máy điện than, điện chạy dầu có độ dự phòng sẵn sàng đảm bảo vận hành. Đặc biệt, các giải pháp đảm bảo các lưới điện của các tỉnh, thành phố đảm bảo sửa chữa, đầu tư xây dựng trong hết quý I/2022.
Đấy là những giải pháp lớn của chúng tôi đảm bảo các nhà máy trong hệ thống điện quốc gia các nhà máy độc lập đảm bảo nguồn sẵn sàng vận hành tối đa đảm bảo phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế.
Ngoài ra, EVN còn có phương án nguồn điện bổ sung đảm bảo cả hai kịch bản tăng trưởng 8,3% và 12%, đảm bảo cho việc đưa điện từ Trung-Nam ra Bắc ở mức độ cao nhất. Vận động người dân dọc hành lang tuyến để đảm bảo không phát sự cố đường truyền, rút kinh nghiệm từ những năm trước khi có những sự cố bất thường gây ra sự cố đường truyền Bắc-Nam. Giải quyết rất nhiều những sự cố phát sinh trên tuyến đường truyền Bắc-Nam. EVN đẩy nhanh tiến độ các dự án kết nối đường truyền Bắc-Nam sẵn sàng việc mua thêm điện khi có nhu cầu cần.
Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất cuối 2021, lượng thuỷ văn suy giảm bất thường. Dọc sông Đà mực nước dưới 2-4m, đặc biệt một số nhà máy thấp hơn 6m. Bên cạnh đó, nhu cầu sử dụng than tăng trở lại sau COVID, năng lực sản xuất than của các nước giảm sút gây áp lực cho nguồn cung năng lượng, ông Lâm cho biết thêm.
Từ kịch bản mà EVN đưa ra, ông Nguyễn Anh Tuấn – Chuyên gia cao cấp năng lượng, Thường trực Hội đồng Khoa học - Biên tập, Tạp chí Năng lượng Việt Nam cho rằng, con số tăng trưởng trung bình từ 8-12%, là khoảng 9%, tương đương phải bổ sung 5.500-6.000 kWh công suất mới mỗi năm. Nếu bổ sung từ các nguồn năng lượng tái tạo, thì đặc điểm của các nguồn cung này là không ổn định. Như năm nay có thể không có nguồn nào. Có lẽ cuối năm sẽ có nguồn sông Hậu mới vào, nhưng so với nhu cầu mới 5.000 thì cũng không đáng kể. Các nguồn khác, như điện khí, thì cũng chưa đáng kể. Như vậy thấy là khó khăn đổ hết lên đầu EVN, làm sao để đảm bảo vận hành tối đa trong bối cảnh nguồn cung ít mà nhu cầu cao. Bối cảnh xung quanh, như xung đột địa chính trị, cũng có thể ảnh hưởng đến việc vẽ lại bản đồ năng lượng thế giới. Có thể trong ngắn hạn chưa ảnh hưởng trực tiếp tới chúng ta, nhưng về lâu dài chắn chắn sẽ ảnh hưởng đến đầu vào nguồn cung nhiên liệu.
Đồng quan điểm đó, ông Hà Đăng Sơn – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh chia sẻ, tác động của xung đột Nga-Ukraina đã tạo ra áp lực cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Theo ông Sơn, hiện nay, Việt Nam phải đối mặt với câu chuyện thiếu nguồn cung năng lượng cục bộ. Các chuỗi dự án năng lượng tái tạo đa phần phần tập trung ở miền Trung và niềm Nam trong khi thuỷ điện cũng đang là thách thức.
Thách thức trong việc đảm bảo nguồn cung năng lượng
Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng năng lượng của các quốc gia đều tăng lên, trong khi xu hướng tự chủ, giảm xuất khẩu năng lượng của nhiều nước để giữ năng lượng lâu dài cho bản thân các quốc gia đó đã đặt ra các thách thức không nhỏ cho Việt Nam trong đảm bảo cung ứng năng lượng.
"Trong bối cảnh từ nay và có thể là các năm sau, khi nguồn cung năng lượng thế giới dồi dào như Nga nghẽn lại sẽ làm chuyển dịch nguồn thị trường năng lượng sơ cấp của thị trường thế giới. Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng của bức tranh chuyển dịch chung này. Chính vì vậy, về dài hạn, cần phải có chiến lược để ổn định nguồn cung năng lượng sơ cấp để đảm bảo cung ứng năng lượng tại Việt Nam. Bên cạnh đó, tăng cường mua điện từ các quốc gia láng giềng, tăng cường thúc đẩy đẩy lạng lưới lưới điện trong khu vực Asean hoặc tiểu vùng sông Mekong, thúc đẩy hình thành mạng lưới thị trường điện trong khu vực. Còn về ngắn hạn, ngành điện cần căn cơ trong huy động các nguồn điện, vận hành tối ưu hệ thống điện quốc gia nhằm bảo đảm cung ứng điện theo năm, theo từng giai đoạn. Đặc biệt, cần chú trọng giải pháp tiết kiệm điện vì đây là giải pháp có tiềm năng lớn" ông Trịnh Quốc Vũ - Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Tiết kiệm năng lượng nhấn mạnh.
Nhìn nhận về thách thức trong việc đảm bảo nguồn cung năng lượng, ông Hà Đăng Sơn – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh cho hay, thách thức ở đây là khả năng dự báo nguồn năng lượng tái tạo. Trong những năm qua, Trung tâm Điều độ hệ thống điện (A0) đã có sự chuẩn bị trong vấn đề này như: mua số liệu, xây dựng công cụ dự báo đáp ứng giữa cân bằng cung cầu phát điện trong hệ thống. Tuy nhiên, nếu như trước đây, công suất gió thì nhỏ, nhu cầu không lớn nhưng bây giờ, khi gió và điện mặt trời là nguồn chính yếu tham gia đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia thì bài toán đặt ra là phải dự báo như thế nào, truyền tải như thế nào...
Trong khi đó, chia sẻ từ thực tế hoạt động của EVN, Phó Tổng Giám đốc Võ Quang Lâm cho biết thêm: "Năm 2020, tăng trưởng điện của chúng ta là 3,42%. Năm 2021, tình hình có khả quan hơn, tăng trưởng 3,82%. Hết quý 1 năm 2022, hệ thống điện của chúng ta tăng trưởng khoảng 7.3%, gần gấp đôi của năm 2021. Tuy nhiên, thời gian vừa rồi, do biến đổi thời tiết khiến tăng tưởng tháng 4 giảm đi rất nhiều so với quý 1. Hết tháng 4, hệ thống điện chỉ còn tăng trưởng 6,31%, trong đó, TP.HCM tăng trưởng âm. Đối với ngành điện, chúng tôi phải đối mặt với 2 vấn đề. Thứ nhất là với 78 nghìn MW, chúng ta đứng đầu Asean về công suất lắp đặt. Nhưng khi thời tiết biến động, điện mặt trời cũng không phát huy được 17 nghìn MW, điện gió cũng chỉ huy động được rất khiêm tốn. Đây chính là tính bất định của NLTT. Do đó, trong 4 tháng vừa qua, năng lượng truyền thống vẫn đóng vai trò chủ chốt và quyết định trong đảm bảo cung ứng điện quốc gia".
Tiết kiệm năng lượng - Giải pháp bảo đảm cung ứng điện
Theo dự báo của Trung tâm dự báo thời tiết Quốc gia, từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2022 sẽ liên tiếp xảy ra các đợt nắng nóng diện rộng đẫn đến nhu cầu sử dụng điện trên cả nước tăng vọt. Bên cạnh các giải pháp bảo đảm cung ứng đủ điện năng cho sản xuất và tiêu dùng, thì yếu tố sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là giải pháp hữu hiệu giúp hệ thông điện vận hành an toàn, liên tục.
Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Trịnh Quốc Vũ cho rằng, để đạt được các mục tiêu tiết kiệm năng lượng đề ra, phải triển khai mạnh mẽ các giáp pháp từ trung ương đến địa phương, trong đó có việc đẩy mạnh thi hành Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Cùng với đó là giải pháp tài chính để hỗ trợ các dự án đầu tư công nghệ, thay thế dây chuyền thiết bị công nghệ, hiệu quả năng lượng cao, không chỉ là từ ngân sách nhà nước mà còn từ khối tư nhân, đối tác... Ngoài ra, cần nâng cao nhận thức về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả thông qua tuyên truyền, nâng cao năng lực, trình độ thông qua hoạt động đào tạo cho các đơn vị sử dụng năng lượng,....thúc đẩy mô hình phát triển thị trường năng lượng.
Từ góc độ doanh nghiệp, Phó Tổng Giám đốc EVN Võ Quang Lâm cho rằng, việc tuyên truyền cho doanh nghiệp, người dân đã được thực hiện rất nhiều năm thông qua các phong trào, chiến dịch, chương trình... Tuy nhiên, theo đánh giá của EVN, hiệu quả của các chương trình này vẫn chưa mong muốn.
Trong thời gian tới, EVN sẽ tập trung vào các giải pháp căn cơ như: hoàn thiện cơ chế chính sách, thay đổi việc chỉ khuyến khích người dân, doanh nghiệp thì phải chuyển sang cơ chế bắt buộc và phải được Luật hoá. Bên cạnh đó, phải có cơ chế về tài chính để xã hội hoá được việc sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả, tạo đòn bẩy kinh tế cho người dân, doanh nghiệp mong muốn, có khả năng thì họ có đủ tiềm lực tham gia. Ngoài ra, cơ chế về giá điện được thiết kế đã hơn 20 năm với triết lý và đơn giản, nhưng hiện nay cần thay đổi, phải linh hoạt hơn rất nhiều so với cơ chế hiện nay.
Từ góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Anh Tuấn nhận định bài toán đặt ra hiện nay là đang thiếu nền tảng pháp lý đối với lĩnh vực sản xuất cung ứng năng lượng. Vì vậy, nếu Chính phủ có chính sách rõ ràng, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn huy động vốn đầu tư sản xuất điện theo hướng vừa có lợi nhuận cho doanh nghiệp, vừa góp phần giảm phát thải, đóng góp vào tăng trưởng nguồn cung năng lượng quốc gia theo hướng tăng trưởng xanh.
Cũng từ góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng giải pháp về trung hạn, dài hạn thì rất hợp lý. Theo tôi, mùa nắng nóng, để giảm áp lực cho nguồn cung thì ý thức tự quản lý mức tiêu thụ năng lượng là điều quan trọng. Bên cạnh đó, có thể lắp điện mặt trời áp mái đê sử dụng, vừa che nắn nóng, vừa giảm tiền điện. Tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn là ý thức của mọi người.