Chống buôn lậu thuốc lá: Cần khắc phục những bất cập của các văn bản pháp luật

Việc chống buôn lậu thuốc lá từ trước đến nay vẫn được coi như cuộc chiến chưa có hồi kết, lúc thì bùng nổ mạnh, hoặc khi thì trầm lắng.

Tuy nhiên, những bất cập từ các văn bản pháp luật vẫn còn là một trong những nguyên nhân gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong quá trình xử lý, cũng như còn tạo kẽ hở để các đối tượng buôn lậu thuốc lá có cơ hội hoành hành.

Còn bất cập trong các văn bản pháp luật

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận) cho rằng việc sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 không đồng hành với chủ trương tăng cường các biện pháp buôn lậu trong thời gian gần đây.

Minh chứng điều này, ông Nguyễn Sỹ Cương phân tích, tại Điều 190 và 191 Bộ luật Hình sự 2015 quy định đối với hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ hàng cấm đã bỏ số lượng để định tội, mà yêu cầu giá trị hàng phạm pháp phải tối thiểu 100 triệu đồng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc thực hiện đã có quá nhiều bất cập, đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá. Trước hết, nếu tính giá trung bình trên thị trường là 15.000 đồng/bao, thì mức vi phạm phải đến 6.700 bao và đây được coi là con số quá lớn, ít khi xảy ra trong bối cảnh kinh tế - xã hội không có quá nhiều biến động.

Theo ông Nguyễn Sỹ Cương, việc định giá để xác định hàng phạm pháp thuốc lá nhập lậu nhằm mục đích xử lý hình sự này phức tạp hơn nhiều so với cách tính cũ là tính theo bao, vì phải qua Hội đồng định giá và sự tham gia đại diện của nhiều cơ quan khác nhau có yêu cầu định giá thực hiện khảo sát giá, xem xét tài sản, nghiên cứu thông tin liên quan đến tài sản định giá và tổ chức họp định giá, do đó không đảm bảo nguyên tắc kịp thời và dễ thực hiện như Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã đặt ra.

Một ví dụ điển hình do Đại biểu Quốc hội Nguyễn Sỹ Cương cho biết: Thời gian qua, tại tỉnh Ninh Thuận có nhiều vụ buôn lậu thuốc lá được cơ quan điều tra bắt giữ và xử lý. Trong quá trình xử lý, cơ quan điều tra đã yêu cầu cơ quan tài chính định giá, nhưng đã bị từ chối với lý do hàng lậu không có trong biểu giá để định giá. Công an tỉnh Ninh Thuận đã đề nghị với ông Nguyễn Sỹ Cương xin ý kiến của Ủy ban Tư pháp. Sau đó, ông Nguyễn Sỹ Cương đã nhận được sự trả lời của cơ quan này với nội dung: Căn cứ vào giá trên thị trường. Nhưng, việc này cũng không thể thực hiện được vì không ai chạy ra bà bán hàng thuốc lá ngoài đường mà hỏi giá bao thuốc lá là bao nhiêu để làm căn cứ định giá. Không ai làm như thế và cũng không ai dám làm như thế, bởi nếu có tranh chấp xảy ra thì giá trị định giá ai chịu trách nhiệm? Đã có nhiều Đại biểu Quốc hội cho rằng, hàng cấm là những mặt hàng cấm lưu thông trên thị trường, nên các cơ quan chức năng không có căn cứ để định giá trị. Từ trước đến nay, khi các cơ quan điều tra, kiểm soát, tòa án đề nghị cơ quan chức năng định giá hàng cấm là các tang vật trong các vụ án thì đều được trả lời là không có cơ sở để định giá, dẫn đến không giải quyết được các vụ án này.

Vận chuyển thuốc lá lậu

Bên cạnh đó, Luật Đầu tư năm 2014 có quy định: “Kinh doanh sản phẩm thuốc lá” là “ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện”. Như vậy đã coi kinh doanh thuốc lá lậu là loại hình kinh doanh có điều kiện và đã áp dụng các quy định giống như sản xuất thuốc lá trong nước. Điều này vô hình chung đã tạo kẽ hở pháp lý cho các hoạt động buôn lậu thuốc lá lách luật thực hiện.

Tại Công văn số 06/TANDTC - PC ngày 26/01/2016 của Tòa án Nhân dân Tối cao chỉ đạo xét xử: Chỉ xét xử các hành vi mua bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá lậu nếu có yếu tố qua biên giới và ngừng xét xử hình sự đối với các hành vi này trong nội địa. Do vậy, rất nhiều vụ bắt giữ thuốc lá lậu trong nội địa đã không chứng minh được yếu tố có qua biên giới, nên gây ra đình trệ hoàn toàn.

Thời gian qua, những bất cập của các quy định nêu trên vô hình chung đã gây khó khăn, vướng mắc trong quá trình xử lý của các cơ quan chức năng. Và dựa vào những kẽ hở đó, cùng với mức siêu lợi nhuận, các hoạt động buôn lậu thuốc lá vẫn cứ tiếp diễn với mức độ ngày càng tinh vi và manh động hơn.

Hệ thống văn bản cần được thống nhất quan điểm

Ngược lại với những bất cập của các Luật trên, thì tại Chỉ thị 30/CT - TTg ngày 30/9/2014 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác chống buôn lậu thuốc lá; Nghị định 124/2015/NĐ-CP ngày 19/11/2015 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ một số điều của Nghị định số 185/2013/NĐ-CP ngày 15 tháng 11 năm 2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Chỉ thị số 04/CT - BCT ngày 24/3/2015 của Bộ Công Thương về việc tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn việc buôn bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá nhập lậu đã thể hiện quan điểm đấu tranh chống nạn buôn lậu thuốc lá quyết liệt và mang tính răn đe cao. 

Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chủ trì Hội nghị sơ kết 1 năm thực hiện Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác chống buôn lậu thuốc lá, tháng 12/2015.

Cụ thể tại Nghị định 124/2015/NĐ-CP quy định: Xử lý hình sự đối với các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá lậu dựa trên số lượng từ 500 bao trở lên (theo Nghị định 185 là từ 1.500 bao mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự). Ngoài ra, các mức xử phạt khác cũng được nâng cao hơn nhiều. Thời gian qua, những văn bản này đã tạo thuận lợi cho các cơ quan chức năng trong quá trình xử lý, cũng như được coi là "đòn giáng" mạnh mẽ vào các đối tượng hoạt động buôn lậu thuốc lá.

Theo ông Vũ Văn Cường - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam: Từ đầu năm 2016 đến nay, hoạt động buôn lậu thuốc lá trên toàn quốc lại bùng phát mạnh với những diễn biến phức tạp. Điển hình là vụ chủ lô thuốc lá lậu ở Long An đã huy động 11 người cùng nhiều ghe máy đuổi theo cướp lại tang vật là thuốc lá nhập lậu và đánh chết cán bộ quản lý thị trường, hoặc vụ xe con chở đầy thuốc lá lậu gây tai nạn chết người rồi bỏ chạy ở Tp. Hồ Chí Minh.

Nhận định về các văn bản pháp luật hiện nay, ông Vũ Văn Cường cho biết: Do việc phải giám định giá nên sẽ dựa vào ý chí chủ quan của các cán bộ định giá, làm nhanh hay chậm là tùy vào họ, từ đó dễ dẫn đến tiêu cực, vụ án không xử được. Ông Vũ Văn Cường cho rằng: “Đây là yếu tố kỹ thuật cản trở chủ trương, có lợi cho các đối tượng buôn lậu. Còn theo quy định tại Nghị định 124/2015, cứ quy định từ 500 bao trở lên làm căn cứ xử lý hình sự thì thật rõ ràng, cụ thể, rất dễ thực hiện, tính răn đe cao, qua đó tạo thuận lợi cho việc thực thi đạt hiệu quả. Nếu qui định như Bộ Luật Hình sự năm 2015 lấy giá trị hàng phạm tội làm căn cứ xử lý hình sự thì rất khó thực hiện”.

Để cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá đạt hiệu quả, cần phụ thuộc vào nhiều giải pháp. Trong đó, sự thống nhất trong quan điểm xử lý từ các văn bản pháp lý được coi là một yếu tố rất quan trọng để phát huy. Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy, sự mâu thuẫn về quan điểm xử lý từ các văn bản pháp lý vô hình chung đã cản trở nhau, gây khó khăn trong quá trình thực thi, từ đó giảm hiệu quả trong công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá.

Theo thông tin từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, những năm gần đây, lượng thuốc lá nhập lậu luôn chiếm khoảng 20% tổng lượng tiêu thụ sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam, tức là khoảng 1 tỷ bao, trong đó 80 - 90% là thuốc lá Jet và Hero, ước tính làm thất thu ngân sách khoảng 10.000 tỷ đồng/năm. Thuốc lá lậu thường có hàm lượng tar và nicotin cao; thậm chí có hàm lượng chất rất độc hại như coumarin. Trong khi đó, riêng năm 2015, ngành Thuốc lá nộp ngân sách Nhà nước gần 18.000 tỷ đồng; tạo công ăn, việc làm cho gần 15 triệu người; thuốc lá điếu chịu thuế tiêu thụ đặc biệt cao với mức 70%. Ngoài ra, các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá phải đóng góp 1,5% doanh thu vào Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá; đóng thuế GTGT với thuế suất 10% và thuế suất thuế nhập khẩu 135%.