Ngổn ngang
Ngày 28/7/2016 Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội Khóa XIV đã phê chuẩn danh sách 26 thành viên Chính phủ nhiệm kỳ 2016-2021. Công việc đầu tiên của mỗi bộ, ngành là xây dựng chiến lược phát triển trong 5 năm tới. Nhưng với Bộ Công Thương, trong số những công việc đầu tiên phải xắn tay giải quyết có cả 12 dự án đang trong tình trạng rất ngổn ngang.
Ngổn ngang ở các nhà máy sản xuất phân bón làm ăn thua lỗ, âm cả vốn chủ sở hữu. Ngổn ngang ở các dự án dừng thi công như nhà máy Ethanol Phú Thọ, Nhà máy Bột giấy Phương Nam, Nhà máy Gang Thép Thái Nguyên giai đoạn 2. Ngổn ngang ở các dự án dừng hoạt động như Nhiên liệu sinh học Bình Phước, Nhiên liệu sinh học Dung Quất, Xơ sợi Đình Vũ. Ngổn ngang ở những dự án chưa giải quyết xong những tranh cãi pháp lý giữa chủ đầu tư với nhà thầu, chưa quyết toán được hợp đồng thầu EPC, chưa thống nhất được giá trị, chi phí thực hiện của chủ đầu tư dự án; v.v và v.v…
Ngổn ngang trăm mối, nhưng “bệnh” của 12 dự án khá giống nhau, đều mang trong mình 2 “triệu chứng”. Một là, khi lập, phê duyệt dự án thì nhanh, nhưng khi tổ chức thực hiện, quản lý đầu tư xây dựng cơ bản phần lớn là trì trệ, vướng mắc pháp lý với nhà thầu EPC. Do đó tổng mức đầu tư phải điều chỉnh tăng thêm 43% so với dự toán. Hai là, khi lập phương án đầu tư, sản xuất kinh doanh thường có thông số chi phí sản xuất thấp, giá trị đầu ra cao nhưng khi vận hành thì thông số đầu vào cao còn giá trị đầu ra thì thấp.
Các dự án nói trên có giá trị khoảng 3 tỷ USD đang dẫm chân tại chỗ, không đóng góp được cho nền kinh tế, nên việc cấp bách nhất là phải khơi thông càng nhanh càng tốt. Vì vậy, chỉ sau 5 tháng thành lập nội các mới, tháng 12/2016, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập một Ban chỉ đạo xử lý các dự án kém hiệu quả của ngành Công Thương do Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ là Trưởng ban. Trong đó, có đại diện của lãnh đạo Bộ Công Thương và một số Bộ ngành cơ quan có liên quan.
Thuốc đắng dã tật
Vì bệnh nặng, nên cần thuốc đắng để dã tật. Thuốc đắng ở đây là sử dụng nguyên tắc thị trường trong việc xử lý các dự án tồn đọng, với 2 đặc điểm. Thứ nhất, Nhà nước kiên quyết không cấp thêm vốn vào các dự án. Thứ hai, tôn trọng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp. Chủ thể đứng ra xử lý các dự án tồn đọng phải là doanh nghiệp.
Nguyên tắc đó cùng với tinh thần khẩn trương đưa 3 tỷ USD vào phục vụ nền kinh tế, trong vòng 1 tháng, từ 17/12/2016 đến 16/01/2017, Ban chỉ đạo đã làm việc với 9/12 dự án, với từng giám đốc, quản đốc phân xưởng... để nắm được tình hình, chỉ đạo, xử lý. Từ đó đến nay, có gần 200 văn bản chỉ đạo rất sát đối với từng vấn đề, từng dự án.
Căn cứ vào tình hình thực tiễn, Bộ Công Thương đã phân nhóm để chỉ đạo. Đối với nhà máy đang hoạt động, lãnh đạo Bộ Công Thương đã làm việc trực tiếp với từng nhà máy, từ giám đốc đến các phân xưởng, yêu cầu tiết giảm chi phí cụ thể. Ví dụ như ở nhà máy đạm, yêu cầu đơn vị phải lên kế hoạch tiết giảm năm 2017 là bao nhiêu, tiết giảm năm 2018 là bao nhiêu.
Đối với các dự án dừng hoạt động, như Xơ sợi Đình Vũ hay Nhiên liệu sinh học Bình Phước, phương án ưu tiên hàng đầu là khởi động lại nhà máy, làm cho các dự án này tốt lên, rồi từng bước thoái, chuyển nhượng để thoát vốn nhà nước ra khỏi các dự án.
Đối với các dự án ít khả thi về mặt kinh tế như nhà máy Bột giấy Phương Nam sẽ có phương án tổ chức bán đấu giá tài sản; hoặc dừng dự án và tiến hành phá sản với những dự án không khả thi cả về kinh tế và kỹ thuật như Nhà máy đóng tàu Dung Quất. Với các dự án còn vướng mắc về mặt pháp lý, Bộ chỉ đạo trong năm 2017 các chủ đầu tư giải quyết dứt điểm, nhất là vướng mắc với các nhà thầu tại các hợp đồng EPC.
Đồng thời, Bộ Công Thương cũng kiến nghị các bộ, ngành liên quan sớm triển khai thực các giải pháp để tạo thị trường, thúc đẩy sản xuất trong nước thông qua các cơ chế và chính sách như: thúc đẩy lộ trình nhiên liệu sinh học, sửa đổi Luật thuế 71/2014/QH13 theo hướng cho phép áp thuế VAT đối với các sản phẩm phân bón.
Đến nay, sau 8 tháng triển khai quyết liệt, việc phân nhóm các dự án để chỉ đạo xử lý đã mang lại kết quả tích cực. Các nhà máy DAP Lào Cai, đạm Hà Bắc, đạm Ninh Bình, DAP Hải Phòng đã thực hiện tiết giảm chi phí sản xuất, tiêu hao nguyên nhiên vật liệu từ 6,9% đến 27%. Cả 4 nhà máy sản xuất phân bón hoạt động ổn định, công suất trung bình đạt khoảng 75-90%, chi phí thấp hơn giá bán; trong tháng 8 năm 2017, lãi gộp dao động từ 52.000-89.000 đồng/tấn.
Phân xưởng nấu gang ở Nhà máy Thép Việt - TrungNhà máy thép Việt- Trung đã đàm phán các vướng mắc pháp lý với phía Trung Quốc, xoay chuyển tình thế có lợi cho Tổng công ty Thép, bắt đầu chuyển từ lỗ sang lãi; lợi nhuận 6 tháng đầu năm khoảng 67 tỷ đồng, ước tính cuối năm sẽ nộp hơn 290 tỷ đồng vào Ngân sách Nhà nước.
Viên thuốc đắng “nguyên tắc thị trường” với phương châm không bỏ thêm vốn Nhà nước vào dự án; tôn trọng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp cũng đã phát huy tác dụng. Các nhà máy nhiên liệu sinh học ở Dung Quất, Bình Phước, Phú Thọ và Xơ sợi Đình Vũ, dù chưa khởi động lại, nhưng được hàng loạt các nhà đầu tư Ấn Độ, Thái Lan, Singapore cũng như các nhà đầu tư trong nước quan tâm, đề nghị hợp tác tác kinh doanh vận hành nhà máy; sẵn sàng hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật, cung cấp nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm để khởi động lại….
Một tin vui nữa, ngày 6/9, trong phiên họp của Ban chỉ đạo của Chính phủ về xử lý vướng mắc 12 dự án ngành Công Thương, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đã giao Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi Luật số 71 theo hướng cho phép áp thuế VAT đối với các sản phẩm phân bón như đề nghị trước đó của Bộ Công Thương.
Sử dụng viên thuốc đắng “nguyên tắc thị trường” kết hợp với phân nhóm dự án để chỉ đạo xử lý đã cho kết quả bước đầu, không chỉ giúp thực hiện tốt Kết luận của Bộ Chính trị theo lộ trình hết năm 2018 xử lý căn bản các yếu kém và tới năm 2020 hoàn thành xử lý các nhà máy, dự án này; mà quan trọng hơn, còn là một gợi ý tích cực về việc áp đặt kỷ luật thị trường lên tất cả các loạt hình doanh nghiệp.
