Đẩy mạnh phân cấp quản lý hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay từ góc độ giáo dục đại học

ThS. LÊ THỊ VINH (Khoa Nhà nước Pháp luật, Trường Chính trị Nghệ An)

TÓM TẮT:

Bài viết tập trung mô tả những thuận lợi và khó khăn của hoạt động phân cấp quản lý hành chính nhà nước trong thực tiễn hiện nay. Từ đó bàn luận về việc vận dụng phân cấp trong lĩnh vực giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng.

Từ khóa: Phân cấp, quản lý hành chính nhà nước, quản lý giáo dục, giáo dục đại học.

1. Phân cấp quản lý hành chính nhà nước

Công cuộc đổi mới đất nước, sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và xu hướng mở cửa, hội nhập quốc tế tạo ra những tiền đề và đòi hỏi phải đổi mới, tăng cường phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung ương và địa phương nhằm phát huy mạnh mẽ tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp trong quản lý, thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.

Phân cấp quản lý hành chính nhà nước được hiểu là phân chia nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp chính quyền trên cơ sở vừa đảm bảo quyền lực thống nhất của Trung ương; vừa phát huy tính chủ động, sáng tạo của chính quyền địa phương.

Phân cấp quản lý hành chính nhà nước còn là sự chuyển giao nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm và nguồn lực của Trung ương cho chính quyền địa phương. Đó cũng là việc phân định nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền phù hợp với năng lực và điều kiện thực tế của mỗi cấp nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả của quản lý nhà nước và chất lượng, hiệu quả phục vụ nhân dân.

Lợi ích tiềm năng của phân cấp quản lý nhà nước là rất lớn và chủ yếu xuất phát từ mối quan hệ gần gũi, trực tiếp giữa chính quyền địa phương với công dân. Quá trình đẩy mạnh phân cấp quản lý hành chính nhà nước hiện nay có những thuận lợi và khó khăn nhất định như sau:

Về thuận lợi:

- Công cuộc cải cách hành chính và tiến hành phân cấp của chúng ta diễn ra trong bối cảnh các nền hành chính trên thế giới đã tiến hành đổi mới, cải cách và đạt được nhiều thành công nhất định. Đó là những bài học kinh nghiệm giúp chúng ta đẩy nhanh việc áp dụng phân cấp quản lý hành chính nhà nước, chọn lọc những ưu điểm và hạn chế những bất cập trong việc thực hiện.

- Bên cạnh đó, cùng với chủ trương mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng và xu thế dân chủ hóa hoạt động hành chính nhà nước thì ở nước ta, phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung ương và địa phương ngày càng được quan tâm nhiều hơn và có tầm quan trọng đặc biệt đối với việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề phân cấp trong quản lý nhà nước, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, giải pháp tích cực nhằm thực hiện và đẩy mạnh việc phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung ương và địa phương cũng như phân cấp quản lý nhà nước trên các lĩnh vực.

Ngày 30/6/2004, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 08/NQ-CP về tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, trong đó xác định rõ mục tiêu phân cấp là: tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và chính quyền cấp tỉnh, giữa chính quyền địa phương các cấp nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương trên cơ sở phân định rõ, cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp trong bộ máy chính quyền nhà nước, bảo đảm sự quản lý tập trung thống nhất và thông suốt của Chính phủ, tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước phục vụ tốt hơn nhu cầu và lợi ích của nhân dân, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội ở từng địa phương trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nghị quyết 08 của Chính phủ cũng đã chỉ rõ: Để đẩy mạnh cải cách hành chính, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước hiện nay cần tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung ương và địa phương, tập trung vào phân cấp nhiệm vụ thẩm quyền, trách nhiệm giữa Chính phủ và chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trên các lĩnh vực chủ yếu nhất: quản lý quy hoạch, kế hoạch và đầu tư phát triển; ngân sách nhà nước; đất đai, tài nguyên; doanh nghiệp nhà nước; hoạt động sự nghiệp, dịch vụ công; tổ chức bộ máy và cán bộ, công chức. Trên cơ sở đó, tiếp tục phân cấp quản lý nhà nước giữa chính quyền địa phương các cấp.

- Trình độ nhận thức của người dân ngày càng tăng và năng lực hoạt động của cán bộ công chức được nâng cao là điều kiện thuận lợi để chuyển giao việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn từ cấp trên xuống cấp dưới, thu hút sự đồng thuận của nhân dân vào các mục tiêu chung.

- Hệ thống luật pháp và tổ chức bộ máy Nhà nước hiện nay đã và đang hoàn thiện theo hướng tinh gọn và hiệu quả giúp cho công tác phân cấp từ Trung ương đến địa phương được rõ ràng và cụ thể hơn.

- Các quy định về tự chủ tài chính và biên chế là sự phân cấp hợp lý, đang ngày càng phát huy vai trò trong việc chính quyền địa phương có thể tự huy động và điều chỉnh, cân đối nguồn lực của mình để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ tốt hơn, phù hợp đặc thù và điều kiện của địa phương đó. Ngoài nguồn ngân sách Trung ương phân bổ, các địa phương có thể thu thuế địa phương, các loại lệ phí và nguồn thu khác để cung cấp cho quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Về khó khăn:

- Xuất phát điểm của nền kinh tế nước ta khi bước vào quá trình hội nhập còn rất thấp và năng lực quản lý của hệ thống hành chưa cao, nhất là cấp chính quyền địa phương và cơ sở. Cơ chế quản lý tập trung bao cấp còn ảnh hưởng lớn đến tâm lý và hành động của nhiều cán bộ, công chức trong nền hành chính nên phân cấp quản lý khó triệt để, dứt khoát như các nền hành chính khác.

- Nước ta đang tồn tại mâu thuẫn giữa nhu cầu bức xúc khi tranh thủ các thời cơ cho phát triển với khoảng thời gian cần có đủ để tạo dựng một nền hành chính có khả năng cạnh tranh. Đòi hỏi đó khiến chúng ta phải gấp rút xây dựng và triển khai chiến lược cải cách hành chính trong đó tiến hành phân cấp mạnh hơn cho địa phương để tìm kiếm nhiều động lực nhằm kích thích sản xuất, tận dụng tối đa các lợi thế của địa phương cho phát triển kinh tế - xã hội. Đây chính là sức ép lớn với nền hành chính nói chung và chính quyền địa phương nói riêng.

- Các cơ chế của nền kinh tế thị trường nước ta đang trong giai đoạn chuyển đổi, hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh, thiếu sân chơi và luật chơi cho các hoạt động kinh tế trong nước và ngoài nước theo hướng hiện đại. Khi tiến hành phân cấp quản lý hành chính phải giải quyết nhiều công việc trong cùng một thời điểm nhưng điều kiện về quyền lực của ta có hạn.

- Trách nhiệm công khai và minh bạch trong các hoạt động quản lý nhà nước nói chung còn mập mờ, nhất là yếu tố minh bạch cùng với trách nhiệm giải trình còn yếu và thiếu nên trong lĩnh vực phân cấp quản lý hành chính nhà nước cũng có nhiều hạn chế tương tự.

- Những thế lực thù địch nước ngoài và âm mưu "diễn biến hòa bình" tìm mọi cách phá hoại sự nghiệp đổi mới của nước ta. Do đó, công tác quản lý nhà nước không thể chỉ tập trung cho các yêu cầu phân cấp, mà phải ưu tiên cho nhiều lĩnh vực quản lý nhà nước khác, nhằm tạo nên sức mạnh thống nhất đảm bảo chủ quyền độc lập dân tộc, lợi ích quốc gia.

- Môi trường pháp lý của nước ta chưa ổn định, luật và các chính sách thay đổi nên các cấp quản lý hành chính bị động lúng túng khi điều hành quy trình phân cấp. Những thay đổi dù theo hướng tích cực cũng làm giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý của chính quyền địa phương, nhất là đối tác nước ngoài luôn mong muốn có môi trường pháp lý ổn định để hợp tác lâu dài ở Việt Nam.

- Nền hành chính nước ta còn có nhiều hạn chế, nhất là đội ngũ cán bộ công chức chưa đáp ứng được yêu cầu cả về trình độ chuyên môn, kỹ năng hoạt động đa phương, khả năng gặp gỡ cũng như thái độ phục vụ công dân với tư cách như "khách hàng". Bởi vậy, khi phân cấp sẽ gặp khó khăn về nhân sự, hạn chế của quản lý hành chính dễ dẫn đến sự giảm sút lòng tin của nhân dân vào chính quyền địa phương.

Những trở ngại trên đòi hỏi chúng ta phải tích cực đẩy nhanh cải cách hành chính và khẩn trương đầu tư xây dựng lực lượng công chức địa phương có đủ kiến thức và năng lực để chủ động thực hiện tất cả các nhiệm vụ được giao, góp phần thiết thực xây dựng đất nước tham gia quá trình hội nhập khu vực và quốc tế.

2. Một số vấn đề phân cấp quản lý trong lĩnh vực giáo dục đại học hiện nay

Trong lĩnh vực giáo dục, đổi mới quản lý giáo dục và nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng nhu cầu xã hội là chủ đề trọng tâm ngành Giáo dục đặt ra đối với giáo dục đại học nhằm tạo ra sự thay đổi quan trọng trong bậc học này.

Bộ Chính trị đã ra Thông báo kết luận về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 2, khóa VIII, phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020 ghi rõ: "Sau 12 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 2, sự nghiệp giáo dục và đào tạo nước ta đã có những chuyển biến tích cực, về cơ bản đã thực hiện được các mục tiêu, nhiệm vụ nêu trong Nghị quyết Trung ương 2, khóa VIII và kết luận Hội nghị Trung ương 6 (khóa IX)". Đồng thời, Kết luận còn chỉ ra: "Công tác quản lý giáo dục còn nhiều yếu kém và là nguyên nhân chủ yếu của nhiều yếu kém khác". Khắc phục kịp thời những yếu kém trong quản lý giáo dục, thực hiện nghiêm túc ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, việc chọn chủ đề năm học như trên cho thấy quyết tâm của ngành Giáo dục nhằm tạo ra những thay đổi quan trọng và làm tiền đề cho những năm học sau.

Một trong những nội dung đổi mới giáo dục ngoài việc hình thành cơ chế tăng quyền tự chủ, trách nhiệm giải trình, công khai minh bạch mức chất lượng, tài chính và điều kiện bảo đảm chất lượng..., việc phân cấp cho chính quyền địa phương một số nhiệm vụ quản lý giáo dục đại học có thể xem là phù hợp với các Điều 99 và 100, Luật Giáo dục 2005, sửa đổi bổ sung năm 2009, nay là Luật giáo dục 2019, phù hợp với xu hướng cải cách hành chính giáo dục đại học và phù hợp với một trong các quy luật quản lý giáo dục. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 115/2010/NĐ-CP và Nghị định số 127/2018/NĐ-CP quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về giáo dục, trong đó quy định rõ trách nhiệm quản lý của các Bộ, UBND cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã về quản lý giáo dục. Chính quyền địa phương chỉ thực hiện một số việc về quản lý giáo dục đại học phù hợp với năng lực, thẩm quyền và cơ chế mới mà không phải quản lý mọi mặt của hoạt động giáo dục. Một số Sở giáo dục và đào tạo đã làm tốt công tác kiểm tra, giám sát việc liên kết đào tạo của một số trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp và đã có những chấn chỉnh những sai phạm trong việc tuyển sinh và vi phạm các điều kiện bảo đảm chất lượng.

Giáo dục đại học ở nước ta phát triển mạnh về quy mô suốt hơn một thập kỷ qua trong bối cảnh đổi mới và hội nhập. Nếu giữ nguyên mô hình quản lý theo kiểu hành chính quan liêu, mệnh lệnh trước đây sẽ kém hiệu quả và không phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay và sau này. Hiệu lực quản lý giáo dục đại học khó phát huy ngay cả khi chúng ta cố gắng ban hành một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật do quy mô đối tượng chịu sự kiểm soát vượt quá tầm vực kiểm soát của cơ quan quản lý ở Trung ương.

Việc giao cho chính quyền các địa phương trên cơ sở có những công cụ pháp lý về việc thực hiện công khai, về liên kết đào tạo kiểm tra, giám sát quá trình và kết quả thực hiện "ba công khai" có thể xem là một trong các điều kiện "đủ" để thực hiện công khai, minh bạch của trường đại học. Làm được như vậy mới thật sự thực hiện chức năng chính của quản lý nhà nước về giáo dục là quản lý chất lượng thông qua sự phân cấp cho chính quyền địa phương để theo dõi, kiểm tra và giám sát.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lường trước những thách thức khi thực hiện việc phân cấp trách nhiệm thực hiện một số nhiệm vụ quản lý nhà nước như năng lực đội ngũ quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo, cơ cấu bộ máy, biên chế cán bộ..., kể cả những phản ứng có thể có của một số trường "ngại" công khai và minh bạch hóa thông tin của mình và chịu sự kiểm soát của "bên thứ ba".

3. Các giải pháp

Nhằm góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học, khắc phục những vấn đề nêu trên, cần thiết phải thực hiện các giải pháp cụ thể:

Trước hết, cần đổi mới tư duy phân cấp quản lí giáo dục đại học, cần nhận thức rõ vai trò của phân cấp quản lí là rất quan trọng. Nếu phân cấp hợp lí, khoa học thì điều hành thông suốt, công việc có kết quả, trách nhiệm sẽ rõ ràng. Để phân cấp hợp lí, khoa học, nguyên tắc cao nhất phải là đơn vị nào chịu trách nhiệm chính trong giáo dục thì được ủy quyền phân cấp mạnh. Bộ Giáo dục và Đào tạo và các Bộ, ngành, các địa phương là những đơn vị chịu trách nhiệm chính về giáo dục thì phải được đảm bảo tương ứng giữa nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, nhân sự và các điều kiện cần thiết khác để thực hiện nhiệm vụ được giao. Phân cấp phải gắn liền với ủy quyền hợp lí.

Xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật chính sách thể chế đối với giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng để góp phần hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về phân cấp quản lý nhà nước trong lĩnh vực giáo dục, cần tiếp tục rà soát lại hệ thống văn bản pháp quy về phân cấp quản lý giáo dục. Các văn bản này bao gồm các thông tư, chỉ thị, nghị quyết, thông báo của các cơ quan có thẩm quyền về vấn đề có liên quan đến phân cấp quản lí giáo dục đại học.

Hoàn thiện cơ chế thanh tra, kiểm tra đảm bảo việc phân cấp quản lý giáo dục đại học. Công tác thanh tra, kiểm tra là một khâu quan trọng trong quy trình quản lí. Không có thanh tra, kiểm tra, đánh giá tốt, hiệu quả quản lí không cao. Hệ thống thanh tra, kiểm tra có thể đánh giá đúng những nội dung đã được phân cấp, đảm bảo cho việc phân cấp quản lí giáo dục đại học được thực hiện thống nhất và mang lại hiệu quả

Nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục về mọi mặt để sẵn sàng tiếp nhận được sự phân cấp của Trung ương và cấp trên. Đặc biệt, cần có kế hoạch dài hạn trong việc tuyển chọn, bồi dưỡng đội ngũ kế cận, tránh việc thiếu nguồn cán bộ quản lí. Hoàn thiện cơ chế quản lí theo hướng tăng cường kỉ luật, kỉ cương trong hoạt động dạy và học, nâng cao tinh thần trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, phân công, phân cấp hợp lí giữa các cấp, các cơ quan về trách nhiệm, quyền hạn quản lí nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Để nâng cao chất lượng hoạt động của đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, điều quan trọng trước mắt là phải rà soát, bổ sung, hoàn thiện các quy định, chính sách, chế độ và bổ nhiệm, sử dụng, đãi ngộ, kiểm tra, đánh giá đối với nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục; cũng như các điều kiện đảm bảo thực hiện các chính sách, chế độ đó nhằm tạo động lực thu hút, động viên đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục toàn tâm, toàn ý phục vụ sự nghiệp giáo dục.

Việc tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ thanh tra, kiểm tra ở Sở Giáo dục và Đào tạo, cùng với việc giám sát của giảng viên, sinh viên..., sự hình thành các công cụ pháp lý và hỗ trợ của cơ quan quản lý Trung ương (thành lập Hội đồng hiệu trưởng, Hội đồng trường...) sẽ tạo sự đồng bộ để quản lý quá trình đào tạo tốt hơn.

Trong thời gian tới, khi mà giáo dục đại học chuyển sang giáo dục cho số đông, quy mô giáo dục đại học gia tăng nhanh, việc phân cấp bước đầu cho chính quyền địa phương tham gia quản lý cũng có thể xem là bước khởi đầu để chính quyền tham gia ngày một chuyên nghiệp hơn trong quản lý giáo dục đại học trên địa bàn và khi đó việc thực hiện quyền tự chủ, chịu trách nhiệm giải trình của các trường đại học mới hiện thực hóa và bền vững.

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

  1. Luật Giáo dục 2005, sđ bs 2009, 2019.
  2. Luật Giáo dục đại học 2012, sđ bs 2018.
  3. Nghị định số 115/2010/NĐ-CP và Nghị định số 127/2018/NĐ-CP quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về giáo dục.
  4. TS. Võ Kim Sơn, Phân cấp quản lý nhà nước - Lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia, H.2004.
  5. Quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục, Website Trường Cán bộ Quản lí giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh.

 

PROMOTING DECENTRALIZED STATE ADMINISTRATION

MANAGEMENT IN OUR COUNTRY FROM PERSPECTIVE

OF EDUCATION SECTOR

Master. LE THI VINH

Faculty of State - Law, Nghe An Province Political School

ABSTRACT:

The article present advantages and disadvantages of decentralized state

administration management in reality. Hence it discusses application of

decentralized state administration in the field education in general and tertiry education in particular.

Keywords: Decentralize, state administration management, education

management, tertiry education.