Tóm tắt:

Trong xã hội hiện nay có những cách kiếm tiền cơ bản mà mỗi chúng ta có thể lựa chọn một hay nhiều cách, để tự tin tạo dựng cuộc sống cho mình và nhiều người khác. Bài viết sẽ tập trung làm rõ quan niệm về cách kiếm tiền vốn tồn tại lâu dài trong xã hội chúng ta, đồng thời hệ thống các cách kiếm tiền thực tế đã, đang tồn tại trên thế giới và ở Việt Nam.

Từ khóa: Cách kiếm tiền, quan niệm...

I. Quan niệm cũ về cách kiếm tiền

Lâu nay trong giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội, chúng ta thường nghe ông bà, cha mẹ, anh chị và thầy cô giáo răn dạy con em mình rằng: “con gắng học cho thật giỏi, để kiếm một công việc ổn định”, “gắng học mà xin vào nhà nước”. Vô hình chung đã hình thành trong hầu hết mọi người một lối tư duy rất cũ là học để đi xin việc. Nhà nhà học để xin việc, người người học để xin việc... và kết quả là tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên, sinh viên Việt Nam ra trường rất cao và liên tục tăng trong thời gian qua. Theo thống kê của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, hiện nay, có khoảng 160.000 người có trình độ từ đại học trở lên đang thất nghiệp; xấp xỉ 80.000 người có trình độ cao đẳng chưa có việc làm, cả nước có hơn 1 triệu người trong độ tuổi lao động bị thất nghiệp.

Những số liệu phân tích về thực trạng tìm việc làm ở trên cho thấy, thất nghiệp đã và đang được xem là một trong những vấn đề lớn của chúng ta, vậy căn nguyên của vấn đề này do đâu. Các chuyên gia về vấn đề việc làm đã phân tích rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Về phía bản thân người học, có nguyên nhân do lựa chọn ngành nghề mang tầm nhìn hạn chế, trình độ của các em ra trường không cao, quá lý tưởng hóa công việc... Về phía nhà quản lý đào tạo thì có vấn đề về quy mô, cơ cấu đào tạo chưa phù hợp với nhu cầu của xã hội và tình trạng suy thoái kinh tế những năm gần đây... Trong bài viết này xin đề cập đến một khía cạnh nhỏ, đó là tư duy của con người trong xã hội về cách kiếm tiền, lối mòn trong suy nghĩ của họ, có một cách duy nhất là học tốt để đi xin việc, mà ít ai tự đặt câu hỏi: ngoài đi xin việc, liệu họ có cách kiếm tiền nào khác trong xã hội này không?

II. Quan niệm hiện đại về các nhóm cách kiếm tiền trong xã hội

Các nhà nghiên cứu về tiềm năng con người đã chỉ ra rằng, mỗi người chúng ta có những khả năng rất riêng, nếu biết tìm đúng và phát huy thế mạnh đó, đặt họ vào đúng vị trí để phát huy hết năng lực của họ, họ sẽ đạt được đỉnh cao trong lĩnh vực công việc đó. Vậy trong xã hội, có những cách kiếm tiền nào chúng ta có thể lựa chọn, để phát huy tối đa năng lực.

Robert Kiyosaki - nhà tỷ phú người Mỹ gốc Nhật, tác giả bộ sách nổi tiếng thế giới “Dạy con làm giàu” đã chỉ ra, trong xã hội chúng ta có hơn 1 cách để kiếm tiền. Cụ thể theo ông, có 4 nhóm cách kiếm tiền khác nhau, mỗi nhóm có những ưu và nhược điểm riêng. Mỗi người chúng ta đều có thể lựa chọn và thuộc về một hay nhiều cách trong nhóm những cách kiếm tiền đó.

Tuy nhiên, những kiểu suy nghĩ, lối sống, kỹ năng chuyên môn, đường lối hấp thu giáo dục và những cá tính tương thích của những cá nhân khác nhau sẽ lôi kéo họ vào những cách kiếm tiền khác nhau.

Nhóm cách kiếm tiền thứ nhất, ông gọi đó là cách làm công lĩnh lương. Đây là cách kiếm tiền bằng việc đi bán sức lao động của mình cho các cơ quan nhà nước, các tổ chức, doanh nghiệp hoặc thậm chí cho một cá nhân nào đó. Cách kiếm tiền này được xem là cách kiếm tiền đơn giản nhất trong các cách kiếm tiền. Đơn giản để có tiền, chúng ta cần học một công việc chuyên môn nào đó (thời gian học có thể dài ngắn khác nhau), rồi tham gia vào một cơ quan tổ chức, doanh nghiệp nào đó, với một thỏa thuận nhất định về thời gian làm việc, mức độ nặng nhọc và tiền lương... sẽ được lĩnh sau những thời gian làm việc nhất định. Ưu điểm của hình thức kiếm tiền này là người lao động tiến hành làm việc theo kế hoạch của người sử dụng lao động, với những mục tiêu, cách làm, yêu cầu... có sẵn, nhiệm vụ của họ là thực hiện theo những yêu cầu đó. Bản thân người làm việc không phải trăn trở, suy nghĩ nhiều, hết giờ làm việc họ có thể nghỉ ngơi theo ý mình. Tuy nhiên, cùng với độ đơn giản của nó, thì đây cũng là công việc đòi hỏi sự mẫn cán, chăm chỉ, và thu nhập của những người kiếm tiền bằng cách này thường cũng hữu hạn, chỉ đảm bảo trang trải cuộc sống cơ bản của họ, để tái sản xuất sức lao động mà thôi. Trong xã hội thì chúng ta thường hay bắt gặp câu nói “ráo mồ hôi là hết tiền”, là câu nói dành cho những người kiếm tiền bằng cách này. Trong thực tế xã hội, do sự dễ dàng này, thì mơ ước có một việc làm ổn định vẫn là mong muốn của rất nhiều người, thông thường nó là mong muốn của 80% những người trong độ tuổi lao động.

Hầu hết những người chọn cách kiếm tiền này, một thời gian ngắn sau khi nhận được công việc mơ ước, được hỏi, họ đều không hài lòng với công việc họ đang làm, nhiều người liên tục tìm những việc làm mới, ở những cơ quan, tổ chức doanh nghiệp mới tuy nhiên chỉ một thời gian sau họ lại cảm thấy thất vọng với công việc mới. Đa số mọi người đều rất nhàm chán công việc, bất mãn với thu nhập hiện có từ làm công ăn lương, nhưng ít ai biết rằng trong xã hội có hơn 1 cách kiếm tiền và vì vậy họ vô cùng sợ thay đổi, sợ mất đi chỗ làm ổn định họ đang có.

Nhóm cách kiếm tiền thứ hai, đó chính là kiếm tiền bằng cách tự làm việc cho chính mình. Cách kiếm tiền này được nhà kinh tế học gọi đó là cách tự làm, tự chịu, cách làm thuê cho chính mình. Cách này được giải thích là người kiếm tiền bằng cách này, tự mày mò mở cho mình một việc làm riêng. Cách này được lấy ví dụ dễ hiểu như, người làm giáo viên mở ra trung tâm dạy thêm, người làm bác sĩ mở ra phòng khám tư, người làm kinh doanh cho nhà nước mở thêm cửa hàng của nhà mình... Cách làm này đa số dành cho những người thấy được hạn chế của cách kiếm tiền thứ nhất và khát khao có nhiều tiền hơn. Ở Việt Nam, cách làm này gọi là kinh tế hộ, kinh tế cá thể, tiểu thương, tiểu chủ... Nhờ cách làm này mà nhiều người tích lũy dần kinh nghiệm và cũng trở thành những người giàu có. Tuy nhiên, bên cạnh đó thì do phải tự làm, nên cũng không ít người thất bại, mất cả vốn lẫn lãi, khó khăn lại đẻ thêm khó khăn.

Nhóm cách kiếm tiền thứ ba trong các cách kiếm tiền đó là cách kiếm tiền bằng việc mở ra những doanh nghiệp lớn. Trong thực tế, chúng ta thường thấy, những vị bác sĩ tài giỏi có thể mở ra một hay nhiều bệnh viện tư, thuê mướn những bác sĩ và các nhân viên y tế giỏi làm việc cho mình. Như vậy, bác sĩ làm một công việc kinh doanh, ông ta không nhất thiết phải trực tiếp làm công việc khám chữa bệnh, mà là người quản lý, điều hành bệnh viện của mình. Hoặc vị bác sĩ này có thể làm kinh doanh ở những ngành nghề không liên quan đến lĩnh vực chuyên môn y tế của ông ấy. Cách kiếm tiền này đòi hỏi chúng ta phải có ý tưởng kinh doanh, có vốn, có khả năng quản lý, xây dựng được thương hiệu thì chúng ta mới có thu nhập. Đây là cách kiếm tiền dành cho những người có tiền, có tư tưởng lớn, dám làm, dám chịu, chấp nhận rủi ro. Và phần thưởng cho những con người quyết liệt trong cách kiếm tiền này thường là một nguồn thu nhập rất lớn, cùng với đó là họ sẽ tích lũy được khối lượng kiến thức và kinh nghiệm rất lớn để họ ngày càng phát triển hơn. Tuy nhiên, do yêu cầu về vốn lớn, quản lý và hàng loạt vấn đề khác, nên cũng không ít người thất bại từ hình thức kiếm tiền này.

Nhóm cách kiếm tiền thứ tư, đó là kiếm tiền bằng cách đầu tư. Một bác sĩ, một kĩ sư, một giáo viên... hoàn toàn có thể hùn vốn vào công việc kinh doanh của người khác, bằng cách như mua cổ phiếu, trái phiếu; đầu tư bất động sản, đầu tư tài chính... Cách kiếm tiền này dành cho những người có tiền, có kiến thức đầu tư, biết điều khiển dòng tiền, họ coi kiếm tiền là một trò chơi. Tuy nhiên, với tư duy sắc bén, nhiều bạn trẻ cũng có thể kiếm tiền bằng những đầu tư nhỏ lẻ, tốn ít vốn, mà ngay cả khi họ là một sinh viên cũng có thể làm được. Công việc kiếm tiền này không phải dành cho đa số mọi người. Nhưng đây là cách kiếm tiền để tiến tới tự do tài chính.

III. Cần thay đổi quan niệm về các cách kiếm tiền trong xã hội hiện đại

Trên đây là những cách kiếm tiền căn bản đã và đang tồn tại trên thế giới và ở nước ta. Tuy nhiên trong thời đại hiện nay, chúng ta cần phải thay đổi quan niệm về các cách kiếm tiền, đặc biệt là đối với các thế hệ trẻ đã, đang và trong tương lai sẽ tìm việc làm cho mình. Theo đó, cụm từ “kiếm tiền” cần phải được hiểu là không phải kiếm tiền từ ngành nghề bạn đã học, bạn đang làm, mà cách bạn kiếm tiền mới là quan trọng và bạn đang kiếm tiền theo cách nào trong một xã hội hiện đại, đang phát triển hàng ngày, hàng giờ.

Người kiếm tiền bằng việc đi làm thuê luôn là lực lượng tiêu tốn việc làm, họ cần việc làm, thậm chí một người cần vài việc làm trong giờ và ngoài giờ để có thêm thu nhập. Về cơ bản, ở Việt Nam, hệ thống giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội đều đề cao ưu thế của cách kiếm tiền này, họ luôn khuyên con cháu học để đi kiếm việc làm và tìm việc trong các cơ quan Nhà nước. Đây cũng chính là nguyên nhân dẫn đến cung về lao động luôn tăng, áp lực việc làm rất lớn, tỷ lệ thất nghiệp cao.

Chúng ta thấy rằng, cách kiếm tiền bằng việc mở doanh nghiệp, đầu tư, là những cách kiếm tiền bằng cách tạo ra việc làm cho người khác thì thường ít được chú trọng, đào tạo. Trong xã hội hiện nay, hệ thống giáo dục quốc dân ít chú trọng đến định hướng, đào tạo kiếm tiền bằng cách này, dẫn đến cung về việc làm khan hiếm và là một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng thất nghiệp lớn ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.

Do vậy, tất cả xã hội và người dân đều phải đánh giá đúng thuận lợi, khó khăn trong từng cách kiếm tiền, trên cơ sở đánh giá thế mạnh cá nhân để lựa chọn cách kiếm tiền cho phù hợp. Cần đánh giá đúng mức vai trò, vị trí to lớn của các cách kiếm tiền tạo ra việc làm và thu nhập cho người khác. Giúp cho các cá nhân trong xã hội thay đổi quan niệm về cách kiếm tiền, giảm áp lực tạo việc làm cho Nhà nước và các tổ chức xã hội, để từ đó góp phần nâng cao đời sống nhân dân hơn nữa.

Tài liệu tham khảo:

1. Robert Kiyosaky & Sharon L. Lechter. Dạy con làm giàu tập II, NXB Trẻ, năm 2011.

2. Bs. Đinh Đăng Định (ch.b.), Hoàng Văn Cảnh, Dương Thị Thanh Xuân, Một số vấn đề về lao động, việc làm và đời sống người lao động ở Việt Nam hiện nay. NXB Lao động, 2004.

3. Phạm Đức Chính, Lý thuyết về thị trường lao động, việc làm và thất nghiệp trong các học thuyết kinh tế, 2005. - Số 8. - Tr.41-47; Số 9. - Tr.33-43.- Nghiên cứu kinh tế.

Ngày nhận bài: 10/12/2015

Ngày chấp nhận đăng bài: 11/01/2016

Thông tin tác giả:

Ths. Nguyễn Thị Khuyên

Khoa Kinh tế, Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Điện thoại: 0972014626

Email:[email protected]

New and old concpets of how to make money in Vietnam

Master. Nguyen Thi Khuyen

Falcuty of Econmics, Academy of Journalism and Communication

Abstract:

Nowadays, there are many ways to make money that each of us can choose to do. This article focuses on clarifying concepts of how to make money in Vietnam. The article also systematizes making money ways in Vietnam and in the world.

Keywords: Making money ways.