Cuộc đua vào Nhà trắng Mỹ và mối bận tâm của các doanh nghiệp Việt

Những thành tựu từ khi bình thường hóa quan hệ

Sau hơn hai thập kỷ bình thường hóa quan hệ, hoạt động thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã có những bước phát triển vượt bậc. Hoa Kỳ đã trở thành đối tác thương mại, nhà đầu tư hàng đầu của Việt Nam. 7 tháng đầu năm 2016, Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nước ta khi tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu vào quốc gia này đã đạt 3%, tương đương 21,25 tỷ USD, chiếm tỷ lệ 22% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Với mức nhập khẩu 4,47 tỷ USD từ Hoa Kỳ Việt Nam đạt mức thặng dư thương mại 16,78 tỷ USD với đối tác thương mại này. Đây cũng là mức thặng dư thương mại lớn nhất trong các thị trường và khu vực thị trường mà Việt Nam là đối tác.

Việt Nam xuất khẩu 7 nhóm hàng chủ lực sang thị trường Hoa Kỳ gồm: hàng dệt may, giày dép các loại, gỗ và sản phẩm từ gỗ, máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, hàng thủy sản, nông sản, điện thoại các loại và linh kiện. Trong đó, trong 6 tháng đầu năm, hàng dệt may đạt 5,42 tỷ USD, chiếm 30,3% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa các loại sang Hoa Kỳ, tăng 5,5% so với cùng kỳ; điện thoại các loại và linh kiện đạt 2,07 tỷ USD, chiếm 11,6%; giày dép đạt 2,16 tỷ USD, chiếm 12%; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 1,34 tỷ USD, chiếm 7,5%; gỗ và sản phẩm gỗ đạt 1,27 tỷ USD, chiếm 7,1%.

Những diễn biến mới sau chuyến đi lịch sử của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đến Việt Nam và cuộc chạy đua vào Nhà trắng đang tạo ra những mối quan tâm khác nhau về tương lai của quan hệ giữa hai nước. Cụ thể, sau ngày 8/11/2016, sẽ có một Tổng thống mới của Hoa Kỳ đắc cử. Đó có thể là Donald Trump, ứng viên của Đảng Cộng hòa, hoặc Hillary Clinton, ứng cử viên Đảng Dân chủ.

Bà Hillary Clinton - Ứng cử viên Tổng thống Mỹ Đại diện Đảng Dân chủ Ông Donald Trump - Ứng cử viên Tổng thống Mỹ - Đại diện Đảng Cộng hòa

Kịch bản Hillary Clinton đắc cử

Nếu bà Hillary Clinton được bầu làm tổng thống, nhiều khả năng bà sẽ tiếp tục cách tiếp cận của Tổng thống Obama về Việt Nam và thậm chí có thể tăng cường sự tham gia của Washington đối với các vấn đề liên quan đến Việt Nam. Bà Hillary Clinton không chỉ từng làNgoại trưởng của ông Obama, mà còn kế thừa nhiều truyền thống đối ngoại của Hoa Kỳ. Khi là Đệ nhất phu nhân, bà đã tháp tùng Tổng thống Bill Clinton trong chuyến thăm lịch sử của ông đến Việt Nam vào năm 2000, chuyến thăm của Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên kể từ chuyến thăm của Tổng thống Richard Nixon năm 1969.

Ở phương diện kinh tế, trên trang web vận động tranh cử của mình, bà Hillary Clinton nêu rất chi tiết chính sách kinh tế trong tương lai nếu bà trở thành Tổng thống Mỹ. Theo đó, bà cam kết sẽ không tăng thuế đánh vào tầng lớp trung lưu nhưng sẽ tăng thuế đối với những người giàu có để đảm bảo công bằng hơn, và có nguồn thu cho các kế hoạch nâng cấp cơ sở hạ tầng. Tuyên bố này có thể giúp bà có số phiếu bầu cao hơn bởi lực lượng trung lưu tại Mỹ đông đảo hơn so với tỷ lệ nhỏ những người giàu có. Về thương mại quốc tế, bà Hillary Clinton nhiều khả năng sẽ tìm cách mở rộng vai trò thương mại của Mỹ trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Khi còn nắm giữ cương vị người đứng đầu Bộ Ngoại giao, bà Clinton đã từng thể hiện sự ủng hộ đối với thỏa thuận thương mại giữa 12 nền kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Cựu Ngoại trưởng cho rằng, “TPP sẽ đặt ra tiêu chuẩn vàng trong các thỏa thuận thương mại, mở ra một môi trường thương mại tự do, minh bạch và bình đẳng, một môi trường có luật pháp và các sân chơi ở các cấp độ khác nhau”. Ba năm sau đó, bà Clinton đã thay đổi 180 độ và tuyên bố không ủng hộ TPP do quá trình đàm phán giữa các thành viên “không đáp ứng được tiêu chuẩn” mà bà đề ra. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng, động thái này có thể đơn giản chỉ là một thủ thuật giúp bà tránh được làn sóng phản đối từ những người theo chủ nghĩa bảo hộ. Bà cũng từng tuyên bố sẽ áp thuế đối với những hàng hóa xâm hại đến lợi ích của các doanh nghiệp Mỹ.

Trong suốt chiến dịch vận động tranh cử, bà Hillary Clinton đã hứa sẽ buộc Trung Quốc "có trách nhiệm" về những hành động hung hăng của mình trong khu vực và để tái khẳng định vai trò của Mỹ là một cường quốc tại châu Á - Thái Bình Dương. Ngày 2/6/2016, khi bàn về các vấn đề an ninh quốc gia, bà nhấn mạnh vai trò quan trọng của mạng lưới các đồng minh trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương của Mỹ. Bà cũng từng lên án mạnh mẽ những kết luận của ông Donald Trump về các vấn đề liên quan đến NATO và các đồng minh của Hoa Kỳ ở châu Á (như được đề cập dưới đây).

Kịch bản Donald Trump đắc cử

Nếu ông Donald Trump được bầu làm Tổng thống, nhiều thay đổi trong chiến lược đối ngoại của Hoa Kỳ sẽ xảy ra. Ông là một ứng cử viên độc đáo cho chức Tổng thống Hoa Kỳ, với tính cách khá đặc biệt, bắt nguồn từ hoạt động kinh doanh bất động sản, các kênh truyền hình thực tế, và các tờ báo mang tính giải trí. Có lẽ không ngạc nhiên, ông Donald Trump đã tạo ra một chiến dịch thách thức những “lề lối cũ” trong chiến dịch chạy đua vào Nhà trắng, cả về nghi thức ngoại giao và chính sách.

Trong bài phát biểu về chính sách đối ngoại của mình, ông Donald Trump đã thể hiện sự phản đối rõ ràng chính sách đối ngoại trong quá khứ của Hoa Kỳ. Ví dụ, trong một nỗ lực để chống nhập cư bất hợp pháp và tội phạm có liên quan, ông đã hứa sẽ "xây dựng một bức tường" giữa Hoa Kỳ và đối tác thương mại lớn thứ 3 của họ - Mexico. Về cuộc chiến chống khủng bố, ông Donald Trump đã có ý tưởng tra tấn nghi phạm khủng bố và chĩa mục tiêu vào gia đình của họ. Để đối phó với các cuộc tấn công khủng bố tại California vào tháng 12/2015, ông đề xuất một lệnh cấm tạm thời đối với người Hồi giáo vào nước này.

Đối với Việt Nam nói riêng và châu Á - Thái Bình Dương nói chung, có một số chính sách có thể thay đổi khi ông Donald Trump đắc cử.

Về kinh tế, ngày 8/8/2016, tại thành phố Detroit, ông Donald Trump đã có bài phát biểu dài về chính sách kinh tế, trong đó ông nhấn mạnh vào cắt giảm thuế, giảm sự can thiệp của nhà nước, điều chỉnh chính sách năng lượng và hủy bỏ các hiệp định thương mại tự do với nước ngoài để giảm thâm hụt cán cân thương mại. Trước đó, ông Donald Trump kịch liệt phản đối TPP - mô tả nó như là "một thỏa thuận khủng khiếp" chủ yếu mang lại lợi ích cho Trung Quốc, trái ngược với Mỹ (mặc dù Trung Quốc không trực tiếp tham gia TPP mà sẽ hưởng lợi gián tiếp từ nó thông qua các nước thứ 3 là thành viên TPP)… Để hỗ trợ các công ty Hoa Kỳ và người lao động chống lại cạnh tranh "không công bằng", ông Trump cam kết thực hiện một loạt các biện pháp trả đũa chống lại Trung Quốc khi cho rằng nước này thao túng tiền tệ, trợ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước và vi phạm sở hữu trí tuệ. Cách tư duy này có thể được mở rộng đến các nước châu Á khác mà Hoa Kỳ đang có thâm hụt thương mại, như Việt Nam.

Về đối ngoại, ông Donald Trump chỉ trích vai trò của hệ thống liên minh trên toàn thế giới của Hoa Kỳ, từ NATO đến các đồng minh tại khu vực châu A - Thái Bình Dương. Ông tin rằng các liên minh đang mất cân đối và đồng minh của Mỹ đã tạo ra quá nhiều gánh nặng cho nước này, thậm chí nên chấm dứt cơ chế đồng minh nếu nó quá tốn kém đối với Hoa Kỳ. Ví dụ, ông Donald Trump đã đề xuất rằng các đồng minh hiện đang được bảo vệ bởi những “chiếc ô” vũ khí hạt nhân của Hoa Kỳ, như Saudi Arabia, Nhật Bản và Hàn Quốc nên tự lo vũ khí hạt nhân cho riêng mình. Ông Donald Trump đã tuyên bố sẽ không can thiệp vào các cuộc xung đột mà không trực tiếp đe dọa an ninh Hoa Kỳ. Ông đã chỉ trích nặng nề can thiệp của Mỹ tại Iraq và Libya như là sai lầm và không thực sự vì lợi ích của Mỹ.

Ông Donald Trump cũng thể hiện một cách nhìn đầy hoài nghi về vai trò “bảo lãnh trật tự quốc tế” của Hoa Kỳ. Kể từ chiến tranh thế giới II, Hoa Kỳ đã thiếp lập vị thế “dẫn dắt” thế giới, cung cấp tài chính và ảnh hưởng đến các tổ chức quốc tế, thực hiện các hoạt động liên quan đến hàng hải quốc tế và những can thiệp mang danh nghĩa “vì dân chủ, nhân quyền” tại các quốc gia khác, thậm chí trực tiếp tham gia giải quyết các xung đột quốc tế.

Và mối bận tâm của các doanh nghiệp Việt Nam

Ngày 8/11/2016, người Mỹ sẽ chọn một tổng thống mới và sự lựa chọn này đang là mối bận tâm lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam và khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Theo ước tính của các chuyên gia, khi Hiệp định TPP có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào Hoa Kỳ có thể tăng trên 20%. Những phân tích của Phòng Thương mại Hoa Kỳ cũng cho thấy XK dệt may của Việt Nam sang Hoa Kỳ có thể đạt tới 22 tỷ USD vào năm 2020. Hiện nay nhiều doanh nghiệp đang quan ngại liệu chính phủ của tân Tổng thống Hoa Kỳ có ủng hộ thông qua TPP hay không?

Ngoài ra, như góc nhìn quốc tế ở trên, cách tiếp cận khác nhau của hai ứng viên về định hướng đối ngoại của Hoa Kỳ sẽ ảnh hưởng lớn đến sự tham gia của nước này tại châu Á - Thái Bình Dương cũng như cục diện trên Biển đông và tác động đến cục diện chính trị, hàng hải và thương mại tại khu vực này. Hướng chảy của dòng vốn Hoa Kỳ cũng là mối quan tâm lớn của các doanh nghiệp Việt. Mặc dù các doanh nghiệp và nhà đầu Mỹ sẽ trực tiếp quyết định Việt Nam có phải là điểm đến hấp dẫn của họ hay không, nhưng các doanh nghiệp Việt vẫn quan ngại, những chính sách đối ngoại của Chính phủ Mỹ rõ ràng sẽ có tác động không nhỏ đến chiến lược và quyết định đầu tư, giao thương của doanh nghiệp nước họ.

Tuy nhiên, theo nhận định của Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh khi trao đổi với báo chí ngày 21/8/2016, dù Đảng Cộng hòa hay Dân chủ nắm quyền điều hành nước Mỹ trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ sắp tới, Việt Nam vẫn sẽ duy trì mối quan hệ tốt đẹp với nước Mỹ trên cơ sở lợi ích chung và sự phát triển lâu dài giữa hai bên. Cơ sở cho nhận định này là do hiện nay Việt Nam và Mỹ đang duy trì quan hệ Đối tác toàn diện. Tổng thống từ cả Đảng Dân chủ hay Đảng Cộng Hòa đều từng đến thăm Việt Nam và ngược lại các lãnh đạo Việt Nam cũng đến thăm Mỹ. Biển Đông cũng là vấn đề liên quan đến nhiều nước và hàng hải quốc tế, do đó không chỉ Hoa Kỳ, nhiều nước khác cũng sẽ có những chính sách bảo vệ lợi ích của họ tại Biển Đông. Phó Thủ tướng cũng khẳng định: Việt Nam đã thực hiện đường lối độc lập tự chủ của mình, không bị bất cứ bên nào lôi kéo. Việc bảo vệ chủ quyền là do chúng ta, trên cơ sở tranh thủ được sự ủng hộ tối đa của các nước, không nước nào có thể đứng ra đảm bảo chủ quyền của Việt Nam được.