Sau chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, miền Bắc được hoàn toàn giải phóng và bắt đầu bước vào công cuộc khôi phục, phát triển nền kinh tế từng bước xây dựng Chủ nghĩa xã hội đồng thời thực hiện nhiệm vụ chi viện cho miền Nam nhằm giải phóng hoàn toàn đất nước.
Trong bối cảnh đó, năm 1958, Hội đồng Chính phủ chủ trương xây dựng một nhà máy dệt quy mô lớn tại Hà Nội để đáp ứng nhu cầu sợi, vải của nhân dân, lực lượng vũ trang,… cũng như tạo công ăn việc làm cho lao động Thủ đô, nhất là lao động nữ. Trung ương Hội liên hiệp phụ nữ được giao tổ chức cuộc vận động cho vay tiền góp vốn xây dựng nhà máy dệt. Chính từ cuộc vận động này, nhà máy được đặt tên là “Dệt 8-3”, gắn với Ngày Quốc tế Phụ nữ, biểu tượng của sức mạnh và vai trò phụ nữ Việt Nam trong sự nghiệp cách mạng.
Ngày 8/3/1960, Nhà máy được khởi công xây dựng với sự tham gia của hơn 1.000 cán bộ công nhân viên đến từ nhiều địa phương. Dưới sự hỗ trợ của các chuyên gia nước ngoài, các phân xưởng dệt, sợi, thoi suốt, cơ khí, nhuộm được xây dựng liên hoàn, tổ hợp dệt may hiện đại hàng đầu miền Bắc dần thành hình.
Với đặc thù phần lớn lực lượng công nhân tại nhà máy là phụ nữ, kể cả tại các bộ phận sửa chữa cơ khí, một nhà trẻ “liên tuần” đã được xây dựng trong khuôn viên nhà máy để ưu tiên cho những công nhân có hoàn cảnh neo đơn có thể gửi con nửa tháng hoặc cả tháng mới đón về. Sát nhà trẻ là trạm xá chuyên phục vụ chăm sóc sức khoẻ cho công nhân.
Sau 5 năm xây dựng, vào ngày 8/3/1965, Nhà máy được khánh thành. Ngay chiều cùng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tới thăm nhà máy. Bác đã xuống từng phân xưởng thăm nơi làm việc, nơi ăn chốn ở và trò chuyện cùng cán bộ công nhân viên. Tới phân xưởng nhuộm, Bác rất vui lòng khi gặp ở đây nhiều anh chị em từ miền Nam ra tập kết, nay được đào tạo thành những công nhân, cán bộ lành nghề, mai này khi đất nước thống nhất sẽ là lực lượng nòng cốt trong phát triển kinh tế miền Nam
Trước hơn 3.000 cán bộ công nhân viên của Nhà máy, Bác căn dặn: “Nhà máy Dệt 8-3 ra đời là thành quả đổi bằng mồ hôi, xương máu của bao chiến sĩ, đồng bào đã ngã xuống trong sự nghiệp đấu tranh vì độc lập, tự do, lại được mang tên Ngày Quốc tế phụ nữ, vì vậy mỗi cán bộ, công nhân, viên chức nhà máy phải làm việc hết sức mình để xứng với niềm vinh dự và trách nhiệm lớn lao đó”.
Khắc ghi lời Người dạy, công nhân nhà máy vừa sản xuất, vừa chiến đấu, xứng đáng là lá cờ đầu của ngành công nghiệp nhẹ miền Bắc. Vải “8-3” từ đây toả đi khắp các tỉnh, thành phố miền Bắc với đủ chủng loại: phin hoa, xanh chéo, poplin, satin, khaki, gabardine… có mặt trong hầu hết cửa hàng bách hóa. Nhà máy cũng tham gia cung ứng các loại vải phục vụ quốc phòng, đặc biệt sản xuất dây thừng, dây chão phục vụ cho “đoàn tàu không số”.
Năm 1965, khi chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ lan rộng ra miền Bắc, Nhà máy Dệt 8-3 cũng trở thành mục tiêu oanh tạc. Để duy trì sản xuất, nhà máy buộc phải sơ tán đến bốn địa điểm khác nhau trên địa bàn Từ Liêm, Hà Nội. Trong điều kiện vô cùng khó khăn, cán bộ, công nhân đã khẩn trương tháo dỡ, di chuyển, lắp đặt lại máy móc thiết bị, rồi tiếp tục vận hành sản xuất với tinh thần thi đua sôi nổi: “Mỗi người làm việc bằng hai”, “Tất cả cho tiền tuyến”,… Thông thường mỗi công nhân chỉ đảm nhiệm 8 máy dệt, nhưng nhiều lúc thiếu người, một người phải trực tới 8 máy.
Đến cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai, ngày 28/12/1972, bom Mỹ đã đánh trúng các phân xưởng sợi, dệt, nhuộm của Nhà máy, gây thiệt hại nặng nề. Với ý chí kiên cường của những người thợ dệt, chỉ sau 3 ngày, dây chuyền sản xuất đã nhanh chóng được khôi phục.
Bên cạnh đó, gần 100 chiến sĩ đại đội tự vệ Nhà máy Dệt 8-3 đã tham gia chiến đấu tại chiến trường miền Nam. Sau ngày toàn thắng, chỉ chưa đầy 1 tiểu đội trở về, phần lớn là thương binh.
Những năm tháng đất nước bị “bao vây cấm vận”, nguyên vật liệu cho nhà máy ngày càng khan hiếm. Nhưng những người công nhân Dệt 8-3 đã có nhiều cách làm sáng tạo, bảo đảm năng suất, chất lượng, cung cấp cho thị trường trong nước và xuất khẩu sang một số nước bạn. Có những lúc phải ăn bo bo thay gạo nhưng người thợ Dệt 8-3 vẫn bám máy đủ 3 ca, còn làm thêm “kế hoạch 3”.
Năm 2010, TP.Hà Nội đã quyết định đặt tên phố “8-3” cho con đường dài khoảng 500m, chạy từ bờ Tây sông Kim Ngưu đến đường Quỳnh Mai (thuộc địa bàn quận Hai Bà Trưng trước đây), nơi có khu tập thể của những người thợ dệt Nhà máy, để lưu giữ, nhắc nhở những ký ức hào hùng về Nhà máy Dệt 8-3.
Triển ngành Công Thương với chủ đề “80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước” hiện đang trưng bày Biên lai do Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam phát hành, xác nhận người sở hữu Biên lai đã đóng góp 2 đồng làm vốn xây dựng Nhà máy Dệt 8-3, cùng nhiều hiện vật lịch sử về sự phát triển của ngành Công Thương trong tám thập kỷ qua.
Triển lãm thành tựu phát triển ngành Công Thương với chủ đề "80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước" do Bộ Công Thương chủ trì, giao Tạp chí Công Thương thiết kế, thi công, vận hành thuộc khuôn khổ Triển lãm quốc gia “Rạng rỡ Việt Nam, 80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc" nhân dịp Kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh (02/9/1945 - 02/9/2025).
Gian triển lãm “80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước” đặt tại Sảnh 8 (Hall 8 - H8) của Nhà Triển lãm Kim Quy, thuộc chủ đề "Kiến tạo và phát triển", được chia ra làm 5 khu vực: Khu vực Khánh tiết; Khu vực Ngành Công Thương - 80 năm lịch sử hào hùng; Khu vực Ngành Công Thương - Thành tựu và dấu ấn; Khu vực Ngành Công Thương trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước; Khu vực trải nghiệm và tương tác.
Triển lãm sẽ kéo dài đến hết ngày 15/9/2025.