Từ Nghị quyết Đại hội XV đến yêu cầu cơ cấu lại nông nghiệp, nông thôn
Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh đặt mục tiêu đến năm 2030, Điện Biên phát triển theo hướng kinh tế xanh, thông minh, bền vững; là một trong những trung tâm du lịch của vùng và trở thành tỉnh phát triển khá trong khu vực. Trong bức tranh tổng thể đó, nông nghiệp nông thôn không chỉ là “vùng trũng” cần được nâng lên mà còn là không gian phát huy lợi thế khác biệt của Điện Biên về khí hậu, thổ nhưỡng, văn hóa bản địa.
Nghị quyết xác định rõ các chỉ tiêu then chốt cho khu vực “tam nông”: đến năm 2030, giá trị tăng thêm ngành nông nghiệp (theo giá năm 2010) đạt khoảng 3.057 tỷ đồng, tăng 16,7% so với năm 2025; diện tích cây mắc ca đạt khoảng 40.000 ha, cà phê khoảng 20.000 ha, từng bước hình thành các vùng nguyên liệu hàng hóa lớn phục vụ chế biến sâu, xuất khẩu. Cùng với đó, tỉnh phấn đấu tỷ trọng kinh tế số đạt 20% GRDP, tạo dư địa ứng dụng công nghệ số, nông nghiệp thông minh và thương mại điện tử cho nông sản, sản phẩm OCOP.
Về xây dựng nông thôn mới, Nghị quyết đặt mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 60% xã đạt chuẩn hoặc cơ bản đạt chuẩn nông thôn mới; toàn tỉnh có từ 200 sản phẩm OCOP trở lên, vừa tạo đầu ra ổn định cho nông sản, vừa là “địa chỉ nhận diện” thương hiệu nông nghiệp Điện Biên trên thị trường. Song song với đó là chỉ tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo bình quân 3%/năm trở lên, nâng thu nhập bình quân đầu người lên khoảng 4,5 triệu đồng/người/tháng – những mục tiêu gắn chặt với việc tái cơ cấu nông nghiệp, củng cố sinh kế nông thôn và hoàn thiện hạ tầng cơ sở.
Như vậy, tái cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới nâng cao không chỉ là một chương trình ngành mà trở thành nhiệm vụ xuyên suốt, đóng vai trò “bệ đỡ” cho mục tiêu phát triển xanh, thông minh, bền vững mà Đại hội XV đã xác lập.
Bức tranh 2021–2025: Nền tảng cho bước chuyển mới
Nhìn lại giai đoạn 2021–2025, dù xuất phát điểm thấp, Điện Biên đã có bước tiến đáng kể trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Tốc độ tăng trưởng khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản giai đoạn này ước đạt khoảng 4,1%/năm, chiếm hơn 13% GRDP toàn tỉnh. Nhiều vùng sản xuất hàng hóa tập trung đã định hình rõ nét, tạo “thương hiệu vùng miền” cho nông sản Điện Biên như gạo Điện Biên, cà phê Mường Ảng, chè Tủa Chùa, mắc ca Tuần Giáo…
Chương trình xây dựng nông thôn mới đã tạo chuyển biến rõ rệt về diện mạo nông thôn. Đến 1/7/2025, trước khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, toàn tỉnh có 2 đơn vị cấp huyện đủ điều kiện xét công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; 2 xã đạt chuẩn kiểu mẫu, 5 xã đạt chuẩn nâng cao và 26/115 xã đạt chuẩn nông thôn mới (tương đương 22,6%); 267 thôn, bản đạt chuẩn nông thôn mới hoặc kiểu mẫu. Đây là bước tiến đáng kể nếu đặt trong bối cảnh Điện Biên là tỉnh miền núi, biên giới, địa bàn rộng, dân cư phân tán.
Cùng với đó, hạ tầng nông thôn được cải thiện đáng kể: 100% xã đã có đường ô tô đến trung tâm; hơn 760 km đường giao thông nông thôn được làm mới, nâng cấp; gần như toàn bộ xã có công trình thủy lợi đáp ứng yêu cầu sản xuất; khoảng 93–95% hộ dân được sử dụng điện lưới quốc gia. Hệ thống trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, chợ nông thôn được đầu tư, nâng cấp, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ và đời sống người dân. Thu nhập bình quân khu vực nông thôn năm 2024 ước đạt khoảng 19,5 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ lao động qua đào tạo trên 62%.
Trong sản xuất, tỉnh đã chú trọng phát triển nông nghiệp hàng hóa gắn với lợi thế vùng miền: vùng lúa đặc sản hơn 4.000 ha, cà phê khoảng 2.500 ha, mắc ca trên 10.000 ha… Đồng thời, 33 chuỗi sản xuất nông sản an toàn đã được thiết lập và duy trì, Chương trình OCOP đạt 138 sản phẩm từ 3 sao trở lên vào giữa năm 2025, trong đó có 5 sản phẩm đạt 4 sao, góp phần nâng cao giá trị gia tăng, cải thiện bao bì, truy xuất nguồn gốc và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Tuy vậy, những hạn chế cơ bản vẫn hiện hữu: tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của tỉnh vẫn gần 40%, còn hơn 5.600 hộ ở nhà tạm, dột nát; nhiều thôn, bản vùng cao chưa có điện lưới ổn định; một số công trình văn hóa, y tế, giáo dục xuống cấp; đất sản xuất manh mún, dốc lớn; năng lực cán bộ làm công tác nông thôn mới ở cơ sở còn hạn chế, phần lớn kiêm nhiệm; việc huy động nguồn lực xã hội hóa chưa đáp ứng yêu cầu.
Đây chính là “bài toán nền” đặt ra cho nhiệm kỳ mới: phải tái cơ cấu mạnh mẽ ngành nông nghiệp và nâng tầm chương trình nông thôn mới, từ đạt chuẩn lên nâng cao, kiểu mẫu, gắn với giảm nghèo bền vững.
Tái cơ cấu nông nghiệp gắn chuỗi giá trị, OCOP và công nghiệp chế biến
Theo tinh thần Đại hội XV, Điện Biên không chỉ cơ cấu lại nội tại ngành nông nghiệp mà còn gắn chặt với công nghiệp chế biến, thương mại - dịch vụ và du lịch, hướng tới mô hình “kinh tế nông nghiệp xanh, tuần hoàn, gắn chuỗi giá trị”. Trọng tâm là phát triển vùng sản xuất hàng hóa tập trung gắn với lợi thế địa sinh thái: lúa đặc sản gắn cánh đồng Mường Thanh, cà phê Mường Ảng (Tuần Giáo), mắc ca vùng cao, chè chất lượng cao Tủa Chùa, cây ăn quả đặc sản… kết hợp chăn nuôi gia súc, gia cầm theo hướng an toàn sinh học, nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp thông minh.
Định hướng này chỉ phát huy tối đa hiệu quả khi “bắt tay” chặt chẽ với ngành Công Thương. Về công nghiệp, tỉnh ưu tiên thu hút và hỗ trợ các dự án chế biến nông lâm sản, chế biến sâu nông sản chủ lực, hình thành các nhà máy gạo chất lượng cao, chế biến cà phê rang xay, chế biến mắc ca, chè, dược liệu… gắn với vùng nguyên liệu ổn định. Về thương mại, Điện Biên đang đầu tư phát triển hệ thống chợ nông thôn, chợ biên giới, chợ cửa khẩu, trung tâm thương mại, siêu thị, cửa hàng tiện lợi, kết hợp với hạ tầng logistics, kho lạnh, kho bảo quản, từng bước đưa nông sản và sản phẩm OCOP đi xa hơn, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng hiện đại.
Chương trình OCOP giai đoạn 2026-2030 được xác định là “bệ phóng” cho tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng kinh tế nông thôn. Từ nền tảng 138 sản phẩm OCOP hiện có, tỉnh phấn đấu đạt từ 200 sản phẩm trở lên vào năm 2030, tập trung vào các nhóm: lương thực, thực phẩm đặc sản, đồ uống, thảo dược, hàng thủ công mỹ nghệ gắn với bản sắc văn hóa các dân tộc. Thông qua OCOP, nông dân không chỉ bán nguyên liệu mà còn tham gia sâu hơn vào khâu chế biến, thiết kế, bao bì, xây dựng thương hiệu, từ đó tăng phần giá trị gia tăng được giữ lại ở nông thôn.
Cùng với đó, chuyển đổi số trong nông nghiệp và thương mại nông thôn được thúc đẩy thông qua việc xây dựng cơ sở dữ liệu vùng trồng, truy xuất nguồn gốc bằng mã QR, kết nối sàn thương mại điện tử, hỗ trợ hộ sản xuất kinh doanh, hợp tác xã đưa sản phẩm lên môi trường số, tiếp cận rộng hơn với thị trường cả nước và quốc tế.
Xây dựng nông thôn mới nâng cao, gắn giảm nghèo bền vững và phát triển xanh
Theo định hướng Nghị quyết Đại hội XV, giai đoạn 2026-2030, Điện Biên tiếp tục lồng ghép, tích hợp ba Chương trình mục tiêu quốc gia (xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số) theo hướng tập trung, trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên các xã đặc biệt khó khăn, vùng biên giới. Bộ tiêu chí nông thôn mới nâng cao được cụ thể hóa theo hướng tinh gọn, nhấn mạnh chất lượng hạ tầng, dịch vụ, môi trường và thu nhập, không chạy theo số lượng xã đạt chuẩn nhưng thiếu bền vững.
Trong đó, có ba hướng ưu tiên nổi bật. Thứ nhất là phát triển sản xuất nông nghiệp gắn chuỗi giá trị, chuyển từ “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp”, coi nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp nông thôn là chủ thể trung tâm. Các mô hình liên kết “4 nhà”, mô hình làng nghề -OCOP - du lịch cộng đồng, mô hình sản xuất hữu cơ, nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn (tái sử dụng phụ phẩm, tận dụng chất thải chăn nuôi làm phân bón, năng lượng…) được khuyến khích nhân rộng.
Thứ hai là hoàn thiện kết cấu hạ tầng nông thôn theo hướng “sáng - xanh - sạch - đẹp”, thích ứng với biến đổi khí hậu. Bên cạnh giao thông, điện, nước, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, các tiêu chí về hạ tầng số, phủ sóng 4G/5G, internet băng rộng, dịch vụ công trực tuyến cũng được đưa vào như một yếu tố quan trọng của nông thôn mới nâng cao, tạo điều kiện để người dân tiếp cận dịch vụ số, học tập trực tuyến, thương mại điện tử.
Thứ ba là phát huy vai trò chủ thể của người dân và cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới. Từ khâu quy hoạch, lựa chọn công trình, giám sát thi công đến quản lý, duy tu, bảo dưỡng, người dân được tham gia bàn bạc, quyết định, đóng góp ngày công, hiến đất, vật liệu, đồng thời thụ hưởng trực tiếp kết quả. Điều này không chỉ tiết kiệm nguồn lực mà còn tạo sự đồng thuận, gắn kết cộng đồng, củng cố niềm tin của đồng bào các dân tộc vào đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước.
Với tầm nhìn đến năm 2030, tái cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới nâng cao ở Điện Biên không chỉ là những con số về diện tích cây trồng, số xã đạt chuẩn hay lượng sản phẩm OCOP được chứng nhận, mà là câu chuyện về một nền kinh tế nông thôn năng động hơn, xanh hơn, thông minh hơn; về những bản làng đường bê tông sạch đẹp, điện sáng, internet phủ khắp, trẻ em đến trường đầy đủ, người dân có việc làm ổn định và thu nhập ngày càng được cải thiện.
Trong hành trình đó, việc cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết Đại hội XV thành các chương trình, dự án, mô hình cụ thể, với sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị, sự đồng hành của doanh nghiệp và vai trò chủ thể của người dân sẽ là “chìa khóa” để Điện Biên hiện thực hóa mục tiêu phát triển xanh, thông minh, bền vững từ chính không gian nông thôn, nơi khởi nguồn của những giá trị bền vững nhất.