Giải pháp khai thác nguồn năng lượng tái tạo tại Việt Nam

TÓM TẮT:

Việt Nam là quốc gia có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, nhất là năng lượng mặt trời và gió. Bài báo này sẽ phân tích những giải pháp cần thiết như đầu tư vào công nghệ lưu trữ năng lượng, nâng cao hạ tầng truyền tải điện, cải thiện khung chính sách và thu hút đầu tư tư nhân. Việc đổi mới và đầu tư đúng hướng sẽ giúp Việt Nam khai thác hiệu quả nguồn năng lượng sạch, giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và góp phần vào mục tiêu trung hòa carbon quốc gia.

Từ khóa: năng lượng tái tạo, năng lượng mặt trời, năng lượng gió, sinh khối, thủy điện, chính sách năng lượng, biến đổi khí hậu.

1. Đặt vấn đề

Nhu cầu năng lượng của Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng trong bối cảnh nền kinh tế phát triển mạnh mẽ. Theo "Báo cáo tình hình thực hiện năm 2023" của Bộ Công Thương, tổng sản lượng điện tiêu thụ năm 2023 đạt khoảng 275 tỷ kWh, tăng 10% so với năm 2022 và dự báo sẽ tiếp tục tăng trung bình 8-10% mỗi năm trong giai đoạn 2024-2030. Trong khi đó, nguồn cung điện từ nhiên liệu hóa thạch ngày càng trở nên không bền vững do tác động của biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và chi phí nhiên liệu nhập khẩu gia tăng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi sang các nguồn năng lượng tái tạo nhằm đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững.

Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Theo Báo cáo Thị trường Năng lượng Tái tạo Việt Nam của Mordor Intelligence (2023), Việt Nam đứng đầu Đông Nam Á về công suất điện mặt trời với 17,2 GW vào năm 2023, trong đó 60% là điện mặt trời áp mái. Công suất điện gió đạt 5,2 GW, chiếm tỷ trọng đáng kể trong cơ cấu năng lượng tái tạo của quốc gia. Tuy nhiên, việc khai thác các nguồn năng lượng này vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm hạn chế trong hạ tầng truyền tải, chi phí đầu tư ban đầu cao và chính sách hỗ trợ chưa thực sự ổn định. Do đó, việc nghiên cứu thực trạng đồng thời đề xuất các giải pháp về chính sách, công nghệ và đầu tư nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng một cách hiệu quả và bền vững.

2. Thực trạng phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Theo Báo cáo "Triển vọng Năng lượng Việt Nam - Đường đến phát thải ròng bằng không" do Bộ Công Thương phối hợp với Cục Năng lượng Đan Mạch công bố vào năm 2024, tổng công suất lắp đặt năng lượng tái tạo của Việt Nam đã vượt mốc 25 GW vào cuối năm 2023, chiếm khoảng 27% tổng công suất điện quốc gia. Sự gia tăng này phản ánh cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch và bền vững.

Điện mặt trời: Công suất lắp đặt điện mặt trời đạt 17,2 GW vào năm 2023, tăng từ 16,6 GW năm 2022. Trong đó, điện mặt trời áp mái chiếm hơn 60%, chủ yếu được triển khai tại các khu công nghiệp và hộ gia đình. Sự phổ biến của điện mặt trời áp mái cho thấy xu hướng tận dụng không gian sẵn có để sản xuất điện sạch, giảm phụ thuộc vào lưới điện quốc gia và góp phần bảo vệ môi trường.

Điện gió: Công suất điện gió đạt 5,2 GW vào năm 2023 và dự kiến sẽ tăng lên 7 GW vào cuối năm 2024, nhờ vào các dự án mới tại Bình Thuận, Ninh Thuận và khu vực Tây Nguyên. Báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024 cũng nhấn mạnh tiềm năng điện gió ngoài khơi của Việt Nam có thể đạt tới 160 GW, mở ra cơ hội lớn cho việc phát triển các dự án điện gió quy mô lớn trong tương lai.

Thủy điện nhỏ và sinh khối: Tổng công suất của thủy điện nhỏ và sinh khối đạt khoảng 3 GW vào năm 2023, đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung nguồn điện sạch cho lưới điện quốc gia. Cũng theo báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024, tiềm năng phát triển thủy điện nhỏ vẫn còn khoảng 4 GW, tập trung chủ yếu ở khu vực miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Việc khai thác hiệu quả các nguồn năng lượng này không chỉ giúp đa dạng hóa nguồn cung điện mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở các vùng nông thôn và miền núi.

Sự phát triển mạnh mẽ của năng lượng tái tạo tại Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng mà còn góp phần quan trọng trong việc giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường. Việc đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ, ngành Năng lượng tái tạo tại Việt Nam vẫn còn tồn tại nhiều thách thức.

Một trong những vấn đề quan trọng là hệ thống truyền tải điện quá tải. Do tốc độ phát triển nhanh chóng của các dự án năng lượng tái tạo, hạ tầng truyền tải chưa đáp ứng đủ nhu cầu, dẫn đến tình trạng cắt giảm công suất. Theo Báo cáo tổng kết của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) năm 2023, khoảng 1,7 tỷ kWh điện mặt trời và gió đã bị cắt giảm do hạn chế lưới điện. Báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024 cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cấp và mở rộng hệ thống lưới điện để tiếp nhận thêm nguồn năng lượng tái tạo. Việc thiếu các đường dây truyền tải công suất lớn giữa các khu vực cũng làm gia tăng rủi ro mất cân bằng cung - cầu điện.

Bên cạnh đó, chi phí đầu tư cao là một rào cản đáng kể. Báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024 dự báo rằng chi phí đầu tư có thể giảm nếu có chính sách hỗ trợ tài chính và phát triển công nghệ tiên tiến hơn. Đặc biệt, theo báo cáo của EVN năm 2023, suất đầu tư trung bình cho các dự án điện mặt trời tại Việt Nam hiện dao động từ 900-1.100 USD/kW, cao hơn so với mức trung bình của khu vực Đông Nam Á, khiến nhiều nhà đầu tư e ngại. Ngoài ra, việc tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi cho các dự án năng lượng tái tạo còn gặp nhiều hạn chế do các yêu cầu khắt khe về năng lực tài chính và thủ tục hành chính.

Một thách thức khác là chính sách chưa ổn định. Giá mua điện theo cơ chế FIT (Feed-in Tariff) đã có nhiều thay đổi, gây khó khăn cho nhà đầu tư. Việc chưa có cơ chế đấu giá điện tái tạo minh bạch làm giảm khả năng thu hút vốn từ khu vực tư nhân. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năm 2024, Việt Nam cần xây dựng một lộ trình chính sách dài hạn nhằm đảm bảo sự ổn định và thu hút đầu tư trong lĩnh vực này. Báo cáo của BloombergNEF (2023): "Vietnam Energy Transition: Challenges and Opportunities" chỉ ra sự thiếu nhất quán trong các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cũng là nguyên nhân khiến các dự án điện gió và điện mặt trời chậm triển khai. Sự thay đổi đột ngột trong các quy định pháp lý cũng khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại về tính khả thi của các dự án dài hạn.

Ngoài ra, khả năng lưu trữ năng lượng còn hạn chế cũng là một vấn đề quan trọng. Hiện nay, các công nghệ lưu trữ như pin tích trữ năng lượng và thủy điện tích năng chưa được triển khai rộng rãi. Theo báo cáo "Southeast Asia Energy Outlook 2023" của IEA (Cơ quan Năng lượng Quốc tế) năm 2023, Việt Nam cần phát triển các giải pháp lưu trữ điện nhằm tối ưu hóa việc sử dụng nguồn năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Chi phí lưu trữ điện vẫn ở mức cao, với giá thành pin lithium-ion khoảng 150-200 USD/kWh vào năm 2023, gây cản trở cho việc tích hợp rộng rãi hệ thống lưu trữ vào lưới điện quốc gia.

Bên cạnh đó, công tác quy hoạch và cấp phép còn chậm cũng ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các dự án năng lượng tái tạo. Nhiều dự án điện gió và mặt trời đang bị đình trệ do quy trình phê duyệt kéo dài, làm ảnh hưởng đến tiến độ phát triển và khả năng huy động vốn của các nhà đầu tư.

Việc khắc phục những thách thức này đòi hỏi một chiến lược phát triển đồng bộ, bao gồm cải thiện hạ tầng truyền tải điện, hỗ trợ tài chính cho các nhà đầu tư và xây dựng chính sách dài hạn nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam.

3. Giải pháp nhằm phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam

Để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành Năng lượng tái tạo tại Việt Nam, cần triển khai một loạt giải pháp đồng bộ, bao gồm nâng cấp hạ tầng truyền tải, cải thiện chính sách hỗ trợ, giảm chi phí đầu tư và phát triển công nghệ lưu trữ điện năng.

Trước hết, nâng cấp và mở rộng hệ thống truyền tải điện là ưu tiên hàng đầu. Chính phủ cần đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng truyền tải để giải quyết tình trạng quá tải lưới điện. Theo báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024, Việt Nam đang triển khai các dự án lưới điện 500kV và 220kV nhằm tăng cường kết nối giữa các khu vực có nguồn năng lượng tái tạo lớn như Nam Trung Bộ và Tây Nguyên với các trung tâm tiêu thụ điện. Ngoài ra, cần khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào lĩnh vực truyền tải điện thông qua các mô hình hợp tác công tư (PPP).

Bên cạnh đó, cải thiện cơ chế chính sách là một yếu tố quan trọng giúp thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo. Theo báo cáo của BloombergNEF (2023), sự thiếu nhất quán trong các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính đang làm giảm động lực của các nhà đầu tư. Do đó, Việt Nam cần xây dựng một khung pháp lý ổn định, đảm bảo tính minh bạch và nhất quán trong các chính sách khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Việc áp dụng cơ chế đấu giá điện tái tạo thay thế giá FIT có thể giúp tạo ra sự cạnh tranh và giảm chi phí sản xuất điện.

Một giải pháp quan trọng khác là giảm chi phí đầu tư thông qua hỗ trợ tài chính và phát triển công nghệ. Hiện nay, suất đầu tư cho các dự án điện gió ngoài khơi tại Việt Nam dao động từ 2.000-2.500 USD/kW, cao hơn so với nhiều nước trong khu vực (theo báo cáo của EVN năm 2023). Để giảm chi phí này, Chính phủ có thể hỗ trợ tiếp cận vốn vay ưu đãi, đơn giản hóa thủ tục đầu tư và khuyến khích hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế. Ngoài ra, nghiên cứu và phát triển các công nghệ năng lượng tái tạo trong nước sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và tối ưu hóa chi phí sản xuất.

Một trong những yếu tố quan trọng khác là phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng. Do tính chất không ổn định của điện mặt trời và điện gió, việc lưu trữ năng lượng là cần thiết để đảm bảo cung cấp điện liên tục. Theo báo cáo của IEA (2023), Việt Nam cần đầu tư mạnh vào các hệ thống lưu trữ như pin lithium-ion và thủy điện tích năng. Hiện nay, chi phí lưu trữ điện vẫn ở mức cao (150-200 USD/kWh), nhưng có xu hướng giảm nhờ vào sự tiến bộ trong công nghệ sản xuất pin và các sáng kiến hỗ trợ tài chính từ Chính phủ.

Ngoài ra, cải cách thủ tục hành chính và quy hoạch phát triển năng lượng tái tạo cũng là một giải pháp quan trọng. Theo báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024, nhiều dự án điện gió và điện mặt trời đang bị đình trệ do quy trình cấp phép kéo dài. Do đó, việc cải thiện cơ chế phê duyệt, rút ngắn thời gian cấp phép và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án.

Bên cạnh các giải pháp trên, hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển trong việc triển khai các mô hình năng lượng tái tạo hiệu quả, đồng thời thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào các dự án quy mô lớn.

Tóm lại, để khai thác hiệu quả nguồn năng lượng tái tạo và giải quyết các thách thức hiện tại, Việt Nam cần một chiến lược phát triển tổng thể, bao gồm nâng cấp hạ tầng truyền tải, cải thiện chính sách hỗ trợ, giảm chi phí đầu tư và đẩy mạnh phát triển công nghệ lưu trữ điện. Việc triển khai đồng bộ các giải pháp này không chỉ giúp Việt Nam đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và phát triển bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

Bộ Công Thương (2024), Báo cáo “Chương trình Quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 20230 - Tình hình thực hiện năm 2023”.

Mordor Intelligence (2023), Báo cáo “Thị trường Năng lượng Tái tạo Việt Nam”.

Bộ Công Thương và Cục Năng lượng Đan Mạch (2024), Báo cáo "Triển vọng Năng lượng Việt Nam - Đường đến phát thải ròng bằng không".

EVN (2023), Báo cáo “Tổng kết Tập đoàn Điện lực Việt Nam năm 2023”.

BloombergNEF (2023), Báo cáo "Vietnam Energy Transition: Challenges and Opportunities".

IEA (Cơ quan Năng lượng Quốc tế) (2023), Báo cáo "Southeast Asia Energy Outlook 2023".

Solutions for harnessing renewable energy sources in Vietnam

Vu Thanh Long

Faculty of Finance, Banking and Insurance, University of Economics - Technology for Industries

Abstract:

Vietnam possesses significant potential for renewable energy development, particularly in solar and wind power. This study analyzes key solutions to unlock that potential, including investment in energy storage technologies, enhancement of power transmission infrastructure, improvement of the regulatory and policy framework, and the mobilization of private sector investment. By fostering innovation and directing investment strategically, Vietnam can effectively harness clean energy sources, reduce reliance on fossil fuels, and make meaningful progress toward its national carbon neutrality goals.

Keywords: renewable energy, solar energy, wind energy, biomass, hydropower, energy policy, climate change.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 11 năm 2025]