TÓM TẮT:

Triển khai các hoạt động giảm phát thải khí nhà kính và phát triển thị trường carbon là xu thế tất yếu của thế giới. Việc tổ chức và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Bài viết tập trung vào nội dung nghiên cứu về thị trường carbon, cơ chế vận hành hoạt động, lợi ích và các thách thức. Từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển của công cụ kinh tế này.

Từ khóa: thị trường carbon, cơ chế vận hành, sự phát triển, tín chỉ carbon.

1. Đặt vấn đề

Biến đổi khí hậu đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững của các nhân loại. Các biểu tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn hán, nước biển dâng và nhiệt độ toàn cầu tăng cao đang ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống, nền kinh tế và tình hình lương thực của nhiều quốc gia. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là nhà kính gia tăng phát khí từ các hoạt động công nghiệp, giao thông, nông nghiệp và sản xuất năng lượng. Theo báo cáo của Liên Hợp quốc, để giữ cường độ nhiệt độ trung bình toàn cầu dưới 1,5°C nên thời kỳ tiền công nghiệp, thế giới cần cắt giảm đáng kể lượng phát thải CO₂ trong những thập kỷ tới.

Trong bối cảnh này, nhiều quốc gia đã áp dụng các chính sách giảm phát thải, trong đó thị trường carbon được xem là một công cụ quan trọng và hiệu quả. Thị trường carbon không chỉ giúp tạo ra động lực kinh tế cho các doanh nghiệp và tổ chức giảm phát thải mà còn tạo ra nguồn tài chính xanh nhằm thúc đẩy các dự án phát triển bền vững. Bằng cách thiết lập giới hạn phát thải và cho phép giao dịch tín chỉ carbon giữa các bên, thị trường carbon khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ sạch hơn, tối ưu hóa quy trình sản xuất sản phẩm và đầu tư vào năng lượng.

Chính vì vậy, việc nghiên cứu về thị trường carbon, cơ chế vận hành hoạt động, lợi ích và các thách thức là vô cùng quan trọng để có thể đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển của công cụ kinh tế này.

2. Khái niệm và cơ chế hoạt động của thị trường carbon

Khái niệm về thị trường carbon

Theo Tổ chức OECD, thị trường carbon là một nơi diễn ra hoạt động trao đổi, mua bán carbon giữa các quốc gia hay tổ chức nhằm đáp ứng mức hạn chế phát thải nhà kính theo Nghị định Kyoto hoặc các Hiệp định khác. Ngoài ra, thuật ngữ “thị trường carbon” còn xuất phát từ việc khí CO2 chiếm phần lớn khí trong lượng khí nhà kính. Giao dịch Carbon hay còn gọi là Kinh doanh khí thải carbon: là hoạt động mua - bán các khoản tín chỉ Carbon cho phép một công ty hoặc tổ chức thải ra một lượng CO2 nhất định. Trong đó, mua bán phát thải (cap and trade) cho phép việc bán tín chỉ phát thải giữa các doanh nghiệp.

Thị trường carbon là một cơ chế kinh tế được thiết lập nhằm kiểm soát và giảm lượng khí thải nhà kính thông qua việc tạo ra một hệ thống giao dịch tín chỉ carbon. Tín chỉ carbon (tín dụng carbon) là đơn vị đo lượng khí CO₂ hoặc các loại khí cụ nhà kính khác được cắt giảm hoặc hấp thụ. Một lượng carbon tín chỉ tương đương với một tấn CO₂ được giảm thải hoặc loại bỏ khí quyển. Hệ thống này hoạt động trên nguyên tắc "giới hạn và giao dịch", được định nghĩa là các chính phủ hoặc tổ chức quốc tế đặt ra một mức năng lượng phát thải tốt nhất, sau đó cấp hoặc bán tín chỉ carbon cho doanh nghiệp. Các đơn vị có năng lượng phát thải thấp hơn giới hạn có thể bán dư lượng tín chỉ cho các đơn vị phát thải cao hơn, tạo ra một thị trường mua bán linh hoạt carbon.

Cơ chế hoạt động của thị trường carbon

Thị trường carbon được phân chia làm 2 loại, bao gồm thị trường bắt buộc và thị trường tự nguyện. (Xem Hình)

- Thị trường Carbon bắt buộc (Mandatory Carbon Market): dành cho các quốc gia hay doanh nghiệp đã chấp nhận và thông qua các giới hạn phát thải được thiết lập trong Công ước Liên Hợp quốc về biến đổi khí hậu, được ủy quyền hợp pháp để bù đắp lượng khí thải của họ.

- Thị trường Carbon tự nguyện (Voluntary Carbon Market): cho phép các quốc gia hoặc doanh nghiệp dựa trên cơ sở tự nguyện tham gia bù đắp khí thải.

Hình: Thị trường Carbon

Description: A chart with text and words Description automatically generated with medium confidence

                                                                                                        Nguồn: Vinacontrol

Việc buôn bán tín chỉ carbon được quản lý bởi chính phủ hoặc các tổ chức quốc tế chịu trách nhiệm đặt ra giới hạn về lượng khí nhà kính (tính bằng một đơn vị CO2) có thể được thải ra. Do đó, các doanh nghiệp được phân bổ một lượng carbon cụ thể mà họ có thể thải ra hàng năm. Nếu vượt quá giới hạn này, họ cần mua tín chỉ carbon hoặc đền bù carbon. Nếu không vượt quá giới hạn, họ có thể bán tín chỉ carbon chưa sử dụng cho các doanh nghiệp cần chúng.

Cơ chế vận hành thị trường carbon không đơn giản là mua bán tín chỉ mà còn yêu cầu một hệ thống đo lường và kiểm soát chặt chẽ. Một trong những yếu tố quan trọng để đảm bảo sự minh bạch của thị trường là hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh (MRV - Đo lường, báo cáo và xác minh). Thông qua điều này, thị trường carbon không chỉ là một giải pháp hiệu quả để giảm phát khí thải nhà kính, mà còn tạo ra động lực kinh tế để đầu tư vào công nghệ sạch, cung cấp tăng trưởng bền vững và hỗ trợ cam kết thực thi quốc gia về hậu khí biến đổi.

Lợi ích phát triển thị trường carbon

Trong thời đại môi trường ở mức độ ô nhiễm nghiêm trọng như hiện nay, tín chỉ carbon được coi là giải pháp hữu hiệu không chỉ đối với các doanh nghiệp mà còn với lợi ích chung của cả xã hội và toàn thế giới cùng những lợi ích như sau:

Thúc đẩy phát triển bền vững: góp phần lớn trong quá trình giảm thải khí nhà kính và tạo điều kiện tham gia hợp tác quốc tế trong biến đổi khí hậu.

Bảo vệ môi trường: tín chỉ carbon được sử dụng trong chiến lược thúc đẩy doanh nghiệp giảm phát thải khí ra môi trường. Yếu tố kiếm thêm lợi nhuận từ hoạt động bán tín chỉ giúp các doanh nghiệp có động lực thực hiện bảo vệ bầu khí quyển.

Tạo hình ảnh thương hiệu: sử dụng tín chỉ carbon giúp tạo dựng hình ảnh chuyên nghiệp, bảo vệ môi trường cho các doanh nghiệp và tạo ra sự thu hút cũng như nhận lại được những đánh giá cao từ xã hội bởi xu hướng xanh đang diễn ra hiện nay.

Theo dự thảo Đề án phát triển thị trường Carbon tại Việt Nam mới nhất, thị trường Carbon sẽ tạo dòng tài chính mới cho hoạt động cắt giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển công nghệ phát thải thấp, phát triển nền kinh tế carbon thấp và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng tới đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050. Trong giai đoạn năm 2025-2028, thị trường carbon được triển khai thí điểm trên toàn quốc; chưa bán tín chỉ carbon ra nước ngoài; chưa quy định các hoạt động kết nối, trao đổi tín chỉ carbon trong nước với thị trường carbon khu vực và thế giới. Từ năm 2029, thị trường carbon được vận hành chính thức trên toàn quốc; bổ sung các loại tín chỉ carbon được xác nhận để giao dịch trên thị trường; mở rộng chủ thể được tham gia giao dịch tín chỉ carbon trên sàn giao dịch carbon; nghiên cứu khả năng kết nối thị trường carbon trong nước với thị trường carbon khu vực và thế giới. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải khắc phục được những thách thức đặt ra dưới đây.

- Thách thức trong phát triển thị trường carbon

Trước hết là khung pháp lý trong nước và việc đáp ứng các yêu cầu quốc tế. Tiếp theo là sự tham gia của các bên liên quan, đặc biệt là các doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm giảm phát thải. Chính phủ có thể cam kết với quốc tế, nhưng thực tế giảm được đến đâu hoàn toàn phụ thuộc vào nỗ lực và sự tham gia của doanh nghiệp. Ngoài ra, nguồn lực tài chính và đổi mới công nghệ cũng là những thách thức rất lớn.

Bên cạnh đó, cần lưu ý thêm câu chuyện về giá tín chỉ. Thực tế, hiện nay, theo thống kê của Trung tâm Hỗ trợ ứng phó biến đổi khí hậu, Việt Nam đã có 262 dự án bán tín chỉ carbon theo cơ chế CDM, trong đó chủ yếu là các dự án thủy điện. Với ngành Lâm nghiệp, đã có một số dự án bán tín chỉ. Ở 6 tỉnh Bắc Trung bộ bán giá 5 USD/tấn CO2 cho Ngân hàng Thế giới. Dự án tại Quảng Nam đã có đối tác tìm mua. Cũng có một vài dự án lâm nghiệp khác bán với giá 17 USD/tấn CO2. Các mức giá này dao động khá lớn tùy dự án và người mua. Đây cũng là hiện trạng chưa đồng nhất của thị trường carbon trên thế giới. Nếu so với mức giá CER của CDM hiện chỉ là 0,3 USD/tCO2e, hoặc mức giá 2 USD/tCO2e mà ngành Chăn nuôi đã bán thì mức giá trên được đánh giá là khá tốt.

Thực tế, việc định giá tín chỉ carbon hiện nay vẫn đang gặp khó khăn, do phụ thuộc nhiều vào việc đánh giá và xác minh giá trị tín chỉ carbon theo từng năm, vì chất lượng tài nguyên còn thay đổi tương đối theo thời gian.

Bên cạnh đó, theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, số lượng giấy phép trên thị trường còn hạn chế vì tổng số tiền là một nỗ lực để phù hợp với mục tiêu cắt giảm. Khi bắt đầu giai đoạn giao dịch, giấy phép phát thải có thể được mua trong cuộc đấu giá hoặc được cấp miễn phí cho các doanh nghiệp. Theo thời gian, số lượng giấy phép hiện có ngày càng giảm, góp phần gây áp lực lên các doanh nghiệp tham gia trong việc giảm lượng khí thải và đầu tư vào các giải pháp sản xuất sạch hơn.

3. Giải pháp phát triển thị trường carbon tại Việt Nam

Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Vì vậy, chính sách, công nghệ, tài chính và hợp tác quốc tế là những giải pháp bắt buộc đối với Việt Nam. Theo đó, giải pháp đầu tiên đó là cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách quản lý thị trường carbon. Nghị định số 06/2022/ND-CP Quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn  đã đưa ra các vấn đề về xác nhận, trao đổi tín chỉ carbon. Tuy nhiên, các quy định chi tiết về giao dịch tín chỉ carbon, cơ chế định giá, các giải pháp chế độ tài chính cho doanh nghiệp không có giới hạn phát thải và hệ thống đo lường, báo cáo, xác minh (MRV).

Bên cạnh đó, cần đầu tư vào hạ tầng đo lường, giám sát và chất lượng phát thải để đảm bảo tính rõ ràng các phép đo tiêu chuẩn, hệ thống kiểm tra carbon chặt chẽ và cơ sở dữ liệu, trong đó có ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain và IoT.

Một giải pháp quan trọng khác là khuyến khích doanh nghiệp tham gia thị trường carbon và đầu tư vào công nghệ sạch. Hiện nay, chương trình đào tạo, hội thảo và truyền thông về cơ hội sở hữu, lợi ích từ thị trường carbon, lợi ích khi đầu tư vào công nghệ giảm phát thải như năng lượng tái tạo, công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon, công nghệ nâng cao hiệu suất năng lượng… cần được đẩy mạnh. Việt Nam cần trang bị cho các doanh nghiệp và cơ quan quản lý kiến thức về cơ chế thị trường carbon quốc tế, bao gồm cả thị trường tín chỉ tự nguyện và bắt buộc. Tập trung vào cơ chế Điều 6 của Thỏa thuận Paris, có thể cung cấp một nền tảng vững chắc cho Việt Nam trong việc tham gia vào các giao dịch tín chỉ carbon quốc tế.

Ngoài ra, Việt Nam cần mở rộng hợp tác quốc tế và liên kết với thị trường carbon toàn cầu. Ngân hàng Thế giới (WB), Tập đoàn GC Food - Nguyên liệu Á Châu AIG hay các chương trình REDD+ sẽ góp phần hỗ trợ Việt Nam khi phát triển thị trường này.

Cuối cùng là đầu tư vào đào tạo và phát triển chuyên gia, có khả năng thực hiện các nhiệm vụ phức tạp như đo lường, báo cáo và xác minh (MRV) lượng phát thải. Việt Nam có thể học hỏi từ các chương trình của Verra, nơi cung cấp đào tạo chuyên sâu về cách thức áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế cho các dự án carbon. Việc này sẽ giúp Việt Nam xây dựng một đội ngũ chuyên gia có khả năng đánh giá và phát triển các dự án carbon chất lượng cao.

Tóm lại, để phát triển thị trường carbon một cách bền vững, Việt Nam cần phát triển đồng bộ các giải pháp về chính sách, công nghệ, tài chính chính và hợp tác quốc tế. Việc hoàn thiện pháp lý, đầu tư vào hệ thống đo thịnh vượng, khuyến doanh nghiệp tham gia và mở rộng hợp lý quốc tế sẽ giúp Việt Nam không chỉ thực hiện cam kết giảm phát, mà còn tận dụng được cơ hội kinh tế từ thị trường carbon, thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

  1. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam. (2021), Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 1 tháng 10 năm 2021, Phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050.
  2. Văn phòng Chính phủ (2022), Công văn số 648/VPCP-NN V/v phê duyệt Đề án Phát triển thị trường các-bon tại Việt Nam.
  3. Trung tâm Hỗ trợ ứng phó biến đổi khí hậu (2023), Thống kê dự án tín chỉ các-bon tại Việt Nam.
  4. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam (2022), Nghị định số 06/2022/NĐ-CP, Quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn.
  5. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam (2022), Nghị định số 45/2022/NĐ-CP, Quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường.
  6. United Nations Framework Convention on Climate Change. (2021). Glasgow Climate Pact: COP26 outcomes.
  7. United Nations Framework Convention on Climate Change. (2022). Sharm el-Sheikh Implementation Plan: COP27 outcomes.

Solutions for the development of carbon market in Vietnam

Phung Thi Hien

University of Economics - Technology for Industries

Abstract:

As the world moves toward reducing greenhouse gas emissions, developing carbon markets has become essential. For Vietnam, establishing and expanding these markets is not just necessary but also a key step toward sustainable growth. This paper explores how carbon markets work, the benefits they bring, and the challenges they face. Based on these insights, it suggests practical solutions to help Vietnam build a strong and effective carbon market, supporting both economic development and environmental responsibility.

Keywords: carbon market, operating mechanism, development, carbon credit.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]