Giữa nhận thức và hành động còn khoảng cách đáng kể
Trong bối cảnh chuyển đổi xanh đang là xu thế, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang tích cực tham gia cùng với thế giới, hướng tới mục tiêu Net Zero. Tuy nhiên, sự thay đổi này mới chỉ diễn ra chủ yếu ở các doanh doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, mặc dù chiếm phần lớn trong tổng số doanh nghiệp, các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam lại chưa có chuyển biến rõ nét về vấn đề này.
Phát biểu tại Diễn đàn "Khơi thông nguồn lực cùng doanh nghiệp chuyển đổi xanh" do Báo Đại biểu Nhân dân và các đơn vị liên quan phối hợp tổ chức ngày 22/4/2025, TS. Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cho rằng trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã có sự chuyển biến tích cực trong nhận thức về vai trò của chuyển đổi xanh. Xu hướng chuyển đổi xanh kết hợp với tiến bộ trong công nghệ số đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp thúc đẩy quá trình phát triển bền vững.
Gần đây doanh nghiệp đã tích cực chuyển đổi xanh, quan tâm hơn đến bộ tiêu chí môi trường, xã hội và quản trị (ESG). Một số tập đoàn lớn tiên phong trong chuyển đổi xanh như Vingroup, Vinamilk, TH True Milk, Masan...; nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng đã và đang triển khai thành công các sáng kiến chuyển đổi xanh. Đến năm 2022, khoảng 80% doanh nghiệp trong nước đã hoặc đang lên kế hoạch thực hiện ESG.
Mặc dù vậy, thực tế cho thấy mức độ triển khai chuyển đổi xanh ở các doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Giữa nhận thức và hành động trong chuyển đổi xanh của doanh nghiệp vẫn còn khoảng cách đáng kể. Mức độ sẵn sàng tham gia tái cấu trúc mô hình kinh doanh theo hướng bền vững còn chưa cao. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa chủ động xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn để phát triển xanh. Điều này bắt nguồn từ những nút thắt mà các doanh nghiệp chưa được tháo gỡ.
Khảo sát hơn 2.700 doanh nghiệp do Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) thực hiện cho thấy, vẫn còn nhiều rào cản. Khoảng 46,8% doanh nghiệp thiếu nhân sự chuyên môn về chuyển đổi xanh, nhiều doanh nghiệp chưa biết bắt đầu từ đâu, thiếu cơ sở dữ liệu, thông tin tham khảo và chuyên gia tư vấn. Đặc biệt, phần lớn doanh nghiệp vẫn sử dụng công nghệ lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu tối ưu hóa năng lượng và kiểm soát phát thải. Hạ tầng phục vụ chuyển đổi xanh còn yếu, chưa đồng bộ, gây trở ngại cho doanh nghiệp.
Một thách thức nữa là hiện chưa có định nghĩa pháp lý chính thức về “doanh nghiệp xanh”, cũng như hệ thống tiêu chí xếp hạng mức độ xanh hóa của doanh nghiệp. Các chính sách hỗ trợ như tín dụng xanh, miễn giảm thuế môi trường, trợ giá công nghệ sạch hay chứng nhận sản phẩm thân thiện môi trường hiện còn manh mún, nhỏ lẻ và khó tiếp cận.
Theo bà Trần Thị Hồng Minh, nút thắt lớn nhất hiện nay chính là vấn đề tài chính. Khoảng 90% doanh nghiệp Việt Nam quy mô nhỏ và vừa, đều gặp khó khăn khi chi phí đầu tư ban đầu cho chuyển đổi xanh rất cao, không chỉ ở thiết bị, công nghệ mà còn ở việc tái cấu trúc quy trình, đào tạo nhân lực và thay đổi hệ thống quản lý. Có tới 65% doanh nghiệp cho biết gặp khó khăn trong tiếp cận nguồn vốn thực hiện các dự án xanh. Trong khi đó, chu kỳ hoàn vốn cho các dự án xanh kéo dài từ 5 - 10 năm, vượt quá khung vay vốn ngắn hạn thông thường.
Ngoài ra, vấn đề thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao và hạn chế trong tiếp cận công nghệ mới cũng gây trở ngại trong việc triển khai chiến lược phát triển bền vững của các doanh nghiệp. Cùng với đó là việc cơ sở hạ tầng hỗ trợ chuyển đổi xanh cũng chưa được đầu tư đồng bộ, gây trở ngại cho nhiều sáng kiến xanh từ phía doanh nghiệp.
Hành lang pháp lý chưa đầy đủ và đồng bộ đi kèm với vấn đề rời rạc trong chính sách, cơ chế hỗ trợ đã khiến doanh nghiệp gặp khó trong việc xác định mục tiêu và cách thức triển khai. Việc nhận diện rõ những khó khăn mà doanh nghiệp nhỏ và vừa đang gặp phải là điều kiện tiên quyết để xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp, khả thi và hiệu quả.
Đề xuất xây dựng quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia
Với mong muốn tìm ra hướng đi phù hợp cho các doanh nghiệp tư nhân trong quá trình “xanh hóa”, ông Nguyễn Minh Khôi, đại diện Viện Tony Blair đã đưa ra một số giải pháp hữu hiệu đã được áp dụng trên thế giới mà Việt Nam có thể áp dụng.
Từ đó, ông Khôi đề xuất Việt Nam cần xây dựng Quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia - một cơ chế tài chính đặc thù giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn mà không bị ràng buộc bởi điều kiện tài sản thế chấp, trở thành nguồn lực to lớn để thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi xanh.
Bên cạnh đó, cần rà soát và cập nhật các danh mục miễn giảm thuế nhập khẩu công nghệ xanh để doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận dễ dàng hơn. Ông cũng đề xuất việc chuẩn hóa truy xuất nguồn gốc trong sản xuất cần được làm chặt chẽ, mạnh tay hơn để đáp ứng các nhu cầu khắt khe của thị trường.
Trong vấn đề tài chính xanh, ông Nguyễn Thanh Sơn, Giám đốc Trung tâm Đào tạo Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) đã đưa ra các đề xuất giải pháp cho bốn nhóm đối tượng, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững.
Về phía Chính phủ, cần xây dựng và thiết lập khung chính sách tài chính xanh tích hợp, để chuyển dòng vốn vào nền kinh tế xanh và các chương trình biến đổi khí hậu. Ngoài ra, cần xây dựng khung chính sách, công cụ và sản phẩm tài chính xanh để dòng vốn được phân luồng phù hợp và đầy đủ.
Về phía Ngân hàng Nhà nước, cần khẩn trương thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, đề án chống biến đổi khí hậu, trong đó hoàn thiện hướng dẫn, chỉ đạo các TCTD cấp tín dụng đối với danh mục phân loại xanh. Các tổ chức tín dụng cần tăng cường nguồn vốn cho vay đối với những doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, hỗ trợ tối đa doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc chuyển đổi xanh.
Về phía các Bộ, ngành, địa phương, cần tăng cường hiệu quả hoạt động của Quỹ hỗ trợ tại các địa phương, hỗ trợ vốn, bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp. Ngoài ra, cần chú trọng tuyên truyền, tập huấn, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại, hỗ trợ cơ sở hạ tầng trong quá trình các doanh nghiệp chuyển đổi xanh.
Về phía các doanh nghiệp, cần chủ động thực hành quản trị xanh, hướng tới việc tạo ra các sản phẩm có tác động đến xã hội cũng như môi trường. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa cần chủ động tiếp cận nguồn tín dụng xanh từ các định chế tài chính trong nước và quốc tế. Lãnh đạo các doanh nghiệp cũng cần linh hoạt đổi mới tư duy, chủ động tìm kiếm các nguồn tài chính xanh trên thị trường.