[eMagazine] “Thời điểm vàng” cho nông sản Việt bứt phá tại thị trường Nhật Bản

Mặc dù là thị trường truyền thống, giàu tiềm năng cùng động lực từ các FTA như: CPTPP, RCEP…, tuy nhiên các mặt hàng nông sản của Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức tại thị trường Nhật Bản.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, Nhật Bản hiện là thị trường xuất khẩu nông lâm, thủy sản lớn thứ ba của Việt Nam, chiếm gần 7% kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản, đạt hơn 4 tỷ USD năm 2024; tốc độ tăng trưởng bình quân hơn 6%/năm trong 10 năm qua.

Sản phẩm nông, thủy sản mà Nhật Bản hiện có nhu cầu cao bao gồm: Thủy hải sản: tôm, cá tra, cá basa; Cà phê rang xay, hòa tan; gạo thơm đóng gói; Rau củ quả tươi và và chế biến… Đây đều là những mặt hàng xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam.

Trong số đó, các mặt hàng gạo thơm đóng gói như: Gạo Japonica, ST25, ST24 đang dần hiện diện phổ biến hơn tại hệ thống siêu thị của Nhật Bản, đặc biệt năm nay, xuất khẩu gạo Việt Nam sang Nhật tăng mạnh do giá gạo tại Nhật biến động. Theo thống kê, từ năm 2024, sản lượng gạo nhập khẩu từ Việt Nam tăng gấp gần 10 lần năm 2023, và chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, gạo nhập khẩu đã vượt tổng sản lượng nhập khẩu cả năm 2024 và sản lượng xuất khẩu sang Nhật Bản đang tiếp tục tăng lên. (theo số liệu từ ITC: 2024: 2353 tấn; 4 tháng đầu năm 2025: 2004 tấn).

Trong nhóm rau củ quả tươi và và chế biến, các trái cây tươi như vải, xoài, thanh long, nhãn đã được người tiêu dùng tại Nhật Bản ủng hộ, ưa chuộng. Hiện nay nhiều sản phẩm Việt như hạt điều, gạo thơm, trái cây sấy… đã có mặt tại chuỗi AEON, Don Quijote, Ito Yokado - hệ thống hơn 5.000 điểm bán lẻ trên khắp Nhật Bản. Các siêu thị cao cấp khác cũng đang tích cực nhập hàng Việt. Quả vải tươi được bán tại nhiều hệ thống bán lẻ và trên các nền tảng trực tuyến như mạng xã hội, Amazon…

 

Về xu hướng tiêu dùng và thị hiếu đối với nhóm hàng nông sản, người tiêu dùng Nhật ưu tiên: (i) Sản phẩm sạch, truy xuất rõ ràng: 70% sẵn sàng trả thêm để mua hàng có chứng nhận. Người tiêu dùng coi trọng sự truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn nghiêm ngặt; (ii) Bao bì phong cách Nhật: đầy đủ thông tin (có tiếng Nhật), hình thức đơn giản, đẹp, thể hiện uy tín thương hiệu. Đặc biệt, bao bì đẹp và thông tin đầy đủ có thể tăng khả năng tiêu thụ 20-30% bởi chính sự hấp dẫn, thu hút của bao bì đã giúp sản phẩm tự chinh phục người tiêu dùng Nhật Bản.

Về giá cả và cơ chế cạnh tranh, theo Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, giá cả tại Nhật Bản ổn định nhưng yêu cầu cao về chất lượng, doanh nghiệp Việt không nên cạnh tranh bằng giá thấp, mà nên tạo giá trị bằng chế biến sâu (trái cây sấy giá trị cao gấp 2-3 lần hàng tươi); bao bì thân thiện môi trường (60% người Nhật ưu tiên mua nếu bao bì bền vững); truy xuất minh bạch giúp tăng giá bán 10-15%; trong đó các hiệp định thương mại tự do (FTA) đang thực thi như: Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) giúp hơn 90% dòng thuế được cắt giảm hoặc xóa bỏ tuy nhiên chỉ hiệu quả nếu doanh nghiệp đảm bảo chuẩn hóa toàn chuỗi cung ứng.

Thời gian qua, những điểm sáng đáng chú ý đối với nhóm hàng nông sản Việt tại Nhật Bản đó là các FTA như: CPTPP, RCEP… tạo lợi thế rõ rệt, giúp mở rộng thị trường trong bối cảnh cạnh tranh.

Nhiều sự kiện xúc tiến thương mại được Thương vụ triển khai hiệu quả như: tổ chức khu gian hàng Việt Nam tại Nhật qua đó kết nối các nhà nhập khẩu lớn (tháng 3/2025); Tham gia Lễ hội Việt Nam tại Tokyo, trưng bày vải tươi, cà phê, nước uống hoa quả, kết hợp đoàn doanh nghiệp do Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức sang trực tiếp giao thương (tháng 6/2025); hỗ trợ tổ chức giúp doanh nghiệp tiếp cận người tiêu dùng trong khuôn khổ Tuần hàng Việt Nam tại AEON.

Bên cạnh đó là việc gia tăng chủ động vùng nguyên liệu sạch với các mô hình liên kết Việt - Lào - Campuchia - Nhật giúp tạo vùng trồng đạt chuẩn Nhật, như tại Lâm Đồng (rau quả) hay tại Đồng bằng sông Cửu Long (tôm sạch). Một thuận lợi nữa là từ xu hướng tiêu dùng sản phẩm hữu cơ và công nghệ số. Nhật Bản với chứng nhận JAS Organic và hệ thống Teikei (mô hình CSA gắn kết nông dân và người tiêu dùng) cùng xu hướng mới: thực phẩm sạch kết hợp công nghệ (smart food) và tập trung vào tính bền vững, người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm hữu cơ.

Cùng với những lợi thế, các mặt hàng nông sản Việt còn gặp những thách thức khi tiếp cận thị trường Nhật. Trong đó có tiêu chuẩn khắt khe: Hồ sơ đầy đủ, song ngữ, chứng nhận an toàn thực phẩm như GlobalGAP, HACCP…; doanh nghiệp thường mất 6-12 tháng để hoàn thiện hồ sơ tiêu chuẩn Nhật. Bảo hộ nội địa mạnh: Thuế gạo lên tới 778%, cạnh tranh từ Ấn Độ, Pakistan, Đài Loan (Trung Quốc)… Tiến độ giao hàng nghiêm ngặt: Trên 95% nhà nhập khẩu Nhật đánh giá cao tính đúng giờ, coi đó là yếu tố quyết định giữ hợp đồng. Cạnh tranh từ các nước cũng có các FTA với Nhật Bản…

Nhằm phát huy vai trò cầu nối, thời gian qua Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản đã phối hợp với các đơn vị liên quan, đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến xuất khẩu; hỗ trợ, cung cấp thông tin thị trường thường xuyên, kịp thời phục vụ nhu cầu tra cứu, tìm hiểu của doanh nghiệp…

Hiện tại, bên cạnh việc tiếp tục tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp triển khai các hoạt động triển lãm, giao thương, kết nối tiêu thụ tại thị trường Nhật Bản, Thương vụ đẩy mạnh việc mời doanh nghiệp Nhật Bản về Việt Nam tham quan, tìm hiểu môi trường đầu tư kinh doanh, tìm kiếm nguồn hàng nhập khẩu. Trong 6 tháng đầu năm Thương vụ đã tổ chức 02 đoàn về giao thương trực tiếp tham dự các sự kiện lớn như: Vietnam International Sourcing 2025, Foodexpo 2025… Về dài hạn, Thương vụ đang kêu gọi, thúc đẩy hoạt động đầu tư từ Nhật Bản vào Việt Nam trên nhiều lĩnh vực, trong đó có các nội dung logictis, sản xuất chế biến nông sản, thực phẩm.

Bên cạnh các hoạt động hỗ trợ, Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản khuyến nghị một số giải pháp đối với các doanh nghiệp.

Thứ nhất, xây dựng định hướng, kế hoạch kinh doanh bài bản, dài hạn đối với thị trường Nhật Bản;

Thứ hai, chú trọng nâng cấp quy trình sản xuất, công nghệ, cách thức quản lý, tiêu chuẩn lao động, điều kiện nhà xưởng để đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật, xã hội và môi trường đặt ra cho các sản phẩm và dịch vụ tại thị trường Nhật Bản, qua đó góp phần tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp mình; giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô.

Ví dụ, đối với mặt hàng nông, thủy sản cần chú trọng nâng cấp công nghệ chế biến, kiểm soát chất lượng; bao gói đủ thông tin (có tiếng Nhật), đơn giản, tinh tế phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng Nhật Bản … Đặc biệt đối với các sản phẩm mang tính mùa vụ, sản phẩm cần yêu cầu bảo quản đặc biệt cần tiếp tục nghiên cứu việc bảo quản sau thu hoạch để sản phẩm tới tay người tiêu dùng Nhật Bản vẫn đảm bảo được chất lượng và hình thức, kéo dài được thời gian sử dụng.

Thứ ba, đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại đối với thị trường Nhật Bản; tận dụng hỗ trợ của các bộ ngành, địa phương, hiệp hội ngành hàng về xúc tiến thương mại. Trong đó, cần quan tâm việc tham dự các hội chợ, triển lãm quốc tế tổ chức tại Nhật Bản, bởi đây là cơ hội tốt nhất để giới thiệu sản phẩm, hàng hóa tới các đối tác tiềm năng;

Thứ tư, xem xét phương án hợp tác sâu hơn, rộng hơn với các đối tác Nhật Bản để đầu tư nâng cao chất lượng, hiệu quả sản xuất, kinh doanh; tham gia chuỗi cung ứng và thâm nhập thị trường Nhật Bản… Chú trọng đầu tư nâng cao chất lượng nguồn nhân nhân lực, đặc biệt ứng dụng công nghệ số trong hoạt động sản xuất, kinh doanh.