[eMagazine] Triển khai cam kết về phát triển bền vững trong FTAs: Những kết quả khảo sát đầu tiên

Phát triển bền vững là một nội dung cam kết quan trọng trong các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, và cũng là một trong 4 chỉ số thành phần chính cấu thành nên Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi các FTA (FTA Index) tại các địa phương.

Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA Index) được Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ trì xây dựng là một công cụ mới, mang tính định lượng và hệ thống, được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế doanh nghiệp tại tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước.

Nội dung khảo sát tập trung vào 4 khía cạnh chính: (1) mức độ tiếp cận thông tin về FTA của doanh nghiệp; (2) tình hình tuân thủ các quy định pháp luật nội luật hóa từ cam kết FTA; (3) hiệu quả các chương trình, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA; và (4) việc triển khai các cam kết phát triển bền vững tại địa phương.

Kết quả khảo sát Bộ chỉ số FTA Index năm 2024 lần đầu được công bố cho thấy thực tiễn nhận thức, tuân thủ cam kết về phát triển bền vững tại các FTA trong cộng đồng doanh nghiệp và hiệu quả hỗ trợ thực hiện những cam kết này của cơ các địa phương.

Về nhận biết quy định về phát triển bền vững, khảo sát cho thấy, trong lĩnh vực lao động và môi trường, tỷ lệ doanh nghiệp “hiểu một phần” chiếm gần 39%, trong khi tỷ lệ “hiểu đầy đủ và rõ ràng” chiếm khoảng 19-20%.  Đối với các quy định về bảo vệ tài nguyên rừng, tình hình khả quan hơn đôi chút với 14,6% doanh nghiệp hiểu rõ cam kết, tuy nhiên vẫn có một bộ phận doanh nghiệp không nắm bắt được thông tin (13,1%).

Theo loại hình doanh nghiệp, doanh nghiệp nhà nước có mức độ nhận thức tốt nhất, đặc biệt trong lĩnh vực lao động và môi trường, với tỷ lệ “hiểu rõ” cao hơn so với doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Đánh giá về mức độ ảnh hưởng của việc tuân thủ các cam kết phát triển bền vững cho thấy, trong các lĩnh vực lao động và môi trường, hơn 60% doanh nghiệp cho rằng các cam kết này “có ảnh hưởng” hoặc “ảnh hưởng lớn” đến hoạt động kinh doanh. Cụ thể, 23,3% đánh giá “ảnh hưởng lớn” trong lĩnh vực lao động và 24,3% trong môi trường. Tuy nhiên, đối với các lĩnh vực như bảo vệ tài nguyên rừng hay quản lý sinh vật biển, tỷ lệ doanh nghiệp cho rằng “không ảnh hưởng” hoặc “ít ảnh hưởng” lại tương đối cao, khoảng 20-21%.

Xét theo loại hình, doanh nghiệp nhà nước có xu hướng đánh giá mức độ ảnh hưởng của các cam kết phát triển bền vững cao hơn: 21,7% doanh nghiệp nhà nước đánh giá “ảnh hưởng rất lớn” trong lĩnh vực lao động và 26,1% trong môi trường. Ngược lại, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp ngoài nhà nước đánh giá mức độ ảnh hưởng thấp hơn và có tỷ lệ đánh giá “không ảnh hưởng” cao hơn trong các lĩnh vực như quản lý nguồn sinh vật biển và bảo vệ tài nguyên rừng.

Về mức độ chuẩn bị cho việc tuân thủ các cam kết phát triển bền vững, doanh nghiệp có sự sẵn sàng cao nhất trong lĩnh vực lao động và môi trường: hơn 25% doanh nghiệp đã tuân thủ và khoảng 21% sẵn sàng tuân thủ. Trong khi đó, ở các lĩnh vực như bảo vệ tài nguyên rừng, đảm bảo đa dạng sinh học và quản lý bền vững nguồn sinh vật biển, tỷ lệ doanh nghiệp “chưa chuẩn bị” dao động từ 33% đến trên 40%.

Xét theo loại hình, doanh nghiệp nhà nước vẫn dẫn đầu về mức độ chuẩn bị với tỷ lệ “đã tuân thủ” cao hơn đáng kể (25,5% - 27,7%), trong khi doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp ngoài nhà nước có tỷ lệ “chưa chuẩn bị” cao, đặc biệt là ở lĩnh vực quản lý sinh vật biển (trên 40%).

Đánh giá về hiệu quả hỗ trợ của cơ quan quản lý địa phương đối với việc tuân thủ các vấn đề phát triển bền vững trong các FTA, trong lĩnh vực lao động, có 9,5% doanh nghiệp đánh giá “rất hiệu quả”, 36,1% đánh giá “hiệu quả”, 41,4% đánh giá “bình thường” và chỉ 2% đánh giá “không hiệu quả”. Trong lĩnh vực môi trường, tỷ lệ tương ứng là 10,1%, 36,8%, 40,5% và 1,9%.

Trong lĩnh vực đa dạng sinh học, 28,4% đánh giá “Hiệu quả” và 6,1% đánh giá “Rất hiệu quả”. Tương tự, trong lĩnh vực quản lý nguồn sinh vật biển, 27,8% đánh giá “Hiệu quả” và 6,0% đánh giá “Rất hiệu quả”. Lĩnh vực bảo vệ tài nguyên rừng có tỷ lệ đánh giá "Hiệu quả" khá cao, đạt 30,3%.

Xét theo hiệu quả của từng loại hình hỗ trợ, các chương trình như cung cấp tài liệu, hội thảo, kết nối cơ quan đầu mối... được đánh giá tích cực nhất.

Trao đổi với Tạp chí Công Thương về Bộ chỉ số FTA Index trong năm đầu tiên được công bố, TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) nhận định: Trong tình hình thế giới biến động như hiện nay, những thị trường như EU, Mỹ, Canada là những thị trường khó tính nhưng chính sự khó tính đó nếu mà chúng ta giải quyết được thì mới có thể phát triển bền vững.

Đồng quan điểm, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương - đơn vị thực hiện khảo sát Bộ chỉ số FTA Index cho rằng: Dần dần chúng ta sẽ phải dịch chuyển để những mục tiêu dài hạn, vấn đề về phát triển bền vững, các ưu đãi phi thuế quan sẽ chiếm một tỷ trọng lớn hơn. Từ đó định hướng câu chuyện dịch chuyển cả chính quyền địa phương và doanh nghiệp đến những mục tiêu dài hạn hơn và phải có một sự cân đối nhất định giữa những mục tiêu ngắn hạn là duy trì được kim ngạch xuất khẩu, duy trì được lợi nhuận xuất khẩu sang câu chuyện sự ổn định, bền vững trong hoạt động xuất khẩu.

Với yêu cầu đó, các chuyên gia khuyến nghị, việc triển khai Bộ chỉ số FTA Index trong những năm tiếp theo cần điều chỉnh, gia giảm tỷ trọng của các chỉ số thành phần để hướng đến các mục tiêu dài hạn và phát triển bền vững trong thực thi, tận dụng các FTA.