Nằm bên tả ngạn sông Hồng, làng gốm Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm (cũ), cách trung tâm Thủ đô Hà Nội khoảng 10 km về phía Đông Nam. Vị trí ven sông mang lại cho Bát Tràng lợi thế hiếm có: nguồn đất sét trắng mịn, dẻo và giàu khoáng chất - nguyên liệu quý làm nên thương hiệu gốm nức tiếng suốt hơn bảy thế kỷ. Tuy nhiên, áp lực của đô thị hóa, sự thay đổi thị hiếu tiêu dùng và nguy cơ mai một các kỹ thuật làm gốm cổ truyền đang đặt ra nhiều thách thức.

Khi Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và Hà Nội chính thức triển khai từ năm 2019, xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm (cũ) là một trong những địa phương đầu tiên của Thủ đô đăng ký tham gia.

Thời điểm ban đầu, chương trình OCOP còn khá mới mẻ với người dân làng gốm.
Phần lớn các hộ sản xuất, nghệ nhân, hợp tác xã đều chưa hiểu rõ tiêu chí OCOP, chưa quen với quy trình đánh giá sản phẩm, và cũng lo ngại việc phải đáp ứng các yêu cầu về hồ sơ, truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn chất lượng.

Ngay từ năm 2019, huyện Gia Lâm (cũ) đã phối hợp với cơ quan chức năng tổ chức nhiều lớp tập huấn, hướng dẫn các hộ sản xuất về tiêu chí OCOP, quy trình đăng ký, thiết kế bao bì, truy xuất nguồn gốc và kể “câu chuyện sản phẩm”. Đó là bước khởi đầu đầy thử thách, nhưng cũng chính là thời điểm Bát Tràng bắt đầu hành trình chuyển mình.

“Ban đầu, bà con còn ngại, vì nghĩ OCOP chỉ dành cho nông sản. Nhưng khi được tập huấn, ai cũng nhận ra đây là cơ hội để làm nghề chuyên nghiệp hơn, để gốm Bát Tràng có thương hiệu xứng đáng với lịch sử của mình”, ông Nguyễn Huy Quang, nghệ nhân hơn 40 năm gắn bó với gốm chia sẻ.

Sau giai đoạn tuyên truyền ban đầu, UBND xã Bát Tràng thành lập Ban Chỉ đạo OCOP cấp xã để “cầm tay chỉ việc” cho từng cơ sở

Sau giai đoạn tuyên truyền ban đầu, UBND xã Bát Tràng thành lập Ban Chỉ đạo OCOP cấp xã để “cầm tay chỉ việc” cho từng cơ sở. Nhóm công tác đã phối hợp với phòng kinh tế huyện và các chuyên gia của thành phố tổ chức các lớp tập huấn theo chuỗi: chuẩn hóa hồ sơ sản phẩm; hoàn thiện bao bì - nhãn mác - truy xuất nguồn gốc (QR); xây dựng câu chuyện sản phẩm và bộ nhận diện; hướng dẫn quy trình tự đánh giá theo bộ tiêu chí OCOP trước khi nộp hồ sơ cấp huyện.

Từ danh mục hàng trăm mẫu gốm hiện có, xã lựa chọn những dòng tiêu biểu (ấm chén, lọ hoa, gốm trang trí, quà tặng…) để tham gia vòng đánh giá đầu tiên, ưu tiên các cơ sở có khả năng đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng, an toàn và câu chuyện văn hóa rõ ràng.

Ngay trong năm 2019, Bát Tràng đã có 25 sản phẩm gốm đầu tiên được công nhận OCOP, đánh dấu cột mốc quan trọng: từ sản xuất truyền thống chuyển sang sản xuất theo chuẩn. Nhiều sản phẩm của HTX Gốm Tân Thịnh, Gốm Quang Minh, Gốm Hương Giang đạt hạng 4 sao, tạo hiệu ứng lan tỏa, các hộ khác chủ động đăng ký, học hỏi quy trình làm hồ sơ, chuẩn hóa mẫu mã, bổ sung chứng chỉ chất lượng.

Tiếp đà đó, đến năm 2021, số sản phẩm OCOP của Bát Tràng đã vượt con số 60, trong đó không ít mẫu gốm nghệ thuật cao cấp được đề xuất 5 sao cấp quốc gia. Có thể kể đến Bộ ấm chén men rạn cổ và Lọ hoa sen của nghệ nhân trẻ Nguyễn Thu Trang - những sản phẩm vừa đạt chuẩn kỹ thuật, vừa kể được câu chuyện thẩm mỹ - văn hóa của gốm Bát Tràng. Song song, nhiều cơ sở chuyển từ bán lẻ thuần túy sang xây dựng nhãn hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ, phát triển bộ nhận diện và áp dụng chứng nhận an toàn cho các dòng sản phẩm chủ lực.

Quan trọng hơn cả là tư duy làm nghề thay đổi

Quan trọng hơn cả là tư duy làm nghề thay đổi. Thay vì sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, người thợ bắt đầu nghĩ theo chuỗi giá trị: thiết kế - sản xuất - tiêu chuẩn - kể chuyện - phân phối. Các hộ kết nối thành nhóm liên kết, dùng chung chuẩn bao bì, thống nhất tem nhãn, chia sẻ kênh bán hàng; một số cơ sở mạnh dạn bước lên sàn thương mại điện tử và điểm bán OCOP của thành phố.

Nếu như trước đây, người Bát Tràng chỉ bán hàng trong làng hay qua chợ gốm, thì nay, sản phẩm OCOP của họ đã có mặt trên các sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso, Shopee, và cả bản đồ số OCOP Hà Nội.

Từng chiếc bình, ấm, chén đều có mã QR truy xuất nguồn gốc, ghi rõ tên nghệ nhân, quy trình sản xuất và địa chỉ xưởng. Đây là kết quả của chương trình hỗ trợ chuyển đổi số do Sở Công Thương Hà Nội phối hợp thực hiện, nhằm đưa sản phẩm OCOP tiếp cận người tiêu dùng hiện đại. Chính nhờ đó, doanh thu của nhiều cơ sở tăng rõ rệt - có nơi tăng 30-40% chỉ sau hai năm tham gia chương trình.

Bà Lê Thị Hoa, Giám đốc Trung tâm OCOP Bát Tràng, cho biết: “Trước đây, nhiều cơ sở chỉ chú trọng làm ra sản phẩm và bán lẻ. Với OCOP, mọi người nhìn rõ giá trị của việc chuyên nghiệp hóa: sản phẩm phải có tiêu chuẩn, có câu chuyện làng nghề gắn với giá trị văn hóa, để ‘bán được giá trị’ chứ không chỉ bán một món hàng.”

Từ khi được Hà Nội lựa chọn làm mô hình OCOP kiểu mẫu, Bát Tràng đã trở thành điểm chạm giữa sản xuất, dịch vụ và văn hóa. Ở đây, mỗi sản phẩm không chỉ là món hàng, mà là một trải nghiệm đầy cảm xúc, nơi du khách tìm thấy hồn nghề qua từng lớp men, nét vẽ…

Mỗi cuối tuần, Bát Tràng đón hàng nghìn lượt khách trong và ngoài nước. Họ đến không chỉ để mua hàng, mà để tự tay nặn gốm, tô men, vẽ hoa văn, và mang về sản phẩm của chính mình - những “sản phẩm OCOP cá nhân hóa”.

Đại diện xã Bát Tràng cho biết: “Từ khi tham gia OCOP, lượng khách đến làng tăng khoảng 20% mỗi năm. Doanh thu từ du lịch, trải nghiệm chiếm tới 30% tổng thu nhập toàn xã.”

Bát Tràng cũng đã xây dựng Trung tâm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP, với hơn 150 cơ sở sản xuất và 16 điểm trưng bày đạt chuẩn, nơi du khách có thể chiêm ngưỡng và mua sản phẩm chính hãng. Các tour “Một ngày làm nghệ nhân Bát Tràng” trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của Hà Nội - minh chứng cho sự kết hợp thành công giữa OCOP và du lịch văn hóa.

Sau gần 7 năm triển khai chương trình OCOP, Bát Tràng đã đạt được những kết quả rõ rệt: Hơn 80 sản phẩm đạt chuẩn OCOP, trong đó 4 sản phẩm 5 sao quốc gia. Doanh thu làng nghề tăng trung bình 20-25% mỗi năm, xuất khẩu mở rộng sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức và Pháp. Tạo việc làm ổn định cho hơn 2.000 lao động, thu nhập bình quân đạt 7-10 triệu đồng/tháng. Quan trọng hơn, OCOP đã giúp người dân Bát Tràng ý thức sâu sắc về giá trị văn hóa và thương hiệu của chính mình.

Một trong những điểm mấu chốt giúp Bát Tràng vươn lên mạnh mẽ trong chương trình Chương trình OCOP là việc xây dựng hệ thống phân phối - xúc tiến thương mại - tìm đầu ra ngày càng bài bản và mở rộng rõ nét. Xã Bát Tràng hiện có gần 200 doanh nghiệp và khoảng 1.000 hộ sản xuất, kinh doanh gốm sứ, tạo nên mạng lưới sản xuất-tiêu thụ khá rộng.

Theo báo cáo của xã, hơn 90% hộ dân tại Bát Tràng làm nghề gốm sứ, riêng phần phân phối, nhiều hộ không chỉ phục vụ thị trường nội địa mà đã xuất khẩu sản phẩm sang châu Á, châu Âu và châu Mỹ.

Trong quá trình triển khai OCOP, Bát Tràng được thành phố Hà Nội hỗ trợ rất tích cực về xúc tiến thương mại: xây dựng các điểm trưng bày sản phẩm OCOP, tham gia các “Tuần hàng OCOP và đặc sản vùng miền” quy mô lớn, kết nối với sàn thương mại điện tử và kênh phân phối hiện đại.

Điển hình từ ngày 13 đến 17/8/2025, Hà Nội tổ chức Tuần hàng OCOP và đặc sản vùng miền với quy mô 50 gian hàng, giới thiệu hơn 500 sản phẩm OCOP tiêu biểu của 13 tỉnh, thành cùng Thủ đô, trong đó, riêng Hà Nội góp 20 gian hàng, trưng bày hơn 100 sản phẩm đặc trưng. Cùng với chiếm lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước, gốm Bát Tràng còn được xuất khẩu tới nhiều nước ở châu Á, châu Âu, châu Mỹ.

Về hệ thống phân phối trong nội địa, Hà Nội đã phát triển khoảng 110 điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP tại các quận, huyện - từ đó hỗ trợ mạnh mẽ cho làng nghề như Bát Tràng có kênh phân phối ổn định trong nội thành. Sự kết nối này giúp sản phẩm Bát Tràng tiếp cận người tiêu dùng hiện đại, không chỉ qua các cửa hàng truyền thống mà cả qua thương mại điện tử và điểm bán chuyên biệt.

Nhờ những nỗ lực này, Bát Tràng đang không chỉ giữ được thị trường truyền thống mà còn mở rộng đầu ra mới và nâng giá trị sản phẩm: sản phẩm không chỉ là gốm thủ công mà còn là sản phẩm có thương hiệu, câu chuyện, chất lượng chuẩn OCOP - từ đó gia tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Bài Xuân An

Thiết kế: An Vũ