Ngân hàng xanh: Xu hướng, thách thức và triển vọng phát triển

TÓM TẮT:

Ngân hàng xanh (NHX) là một xu hướng quan trọng trong ngành tài chính nhằm thúc đẩy phát triển bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Bài viết phân tích khái niệm ngân hàng xanh, các mô hình triển khai trên thế giới, lợi ích và thách thức khi áp dụng tại Việt Nam. Ngân hàng xanh mang lại nhiều lợi ích như giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững và nâng cao khả năng chống chịu của hệ thống tài chính. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn gặp nhiều thách thức như thiếu khung pháp lý, rủi ro tài chính và nhận thức chưa cao của doanh nghiệp. Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy ngân hàng xanh tại Việt Nam, bao gồm hoàn thiện chính sách, tăng cường hợp tác quốc tế và ứng dụng công nghệ số.

Từ khóa: ngân hàng xanh, khí thải, môi trường, kinh tế bền vững.

1. Đặt vấn đề

1.1. Bối cảnh hình thành ngân hàng xanh

Trong những thập kỷ qua, biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường đã trở thành vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự tham gia của tất cả các lĩnh vực kinh tế, bao gồm ngành tài chính. NHX ra đời như một giải pháp nhằm hướng dòng vốn vào các hoạt động thân thiện với môi trường, hỗ trợ các dự án phát triển bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực của hoạt động ngân hàng đối với hệ sinh thái (Smith & Patel, 2023).

Biến đổi khí hậu và áp lực phát triển bền vững

Trong những thập kỷ qua, biến đổi khí hậu đã trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với nền kinh tế toàn cầu. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn hán và nhiệt độ tăng cao đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất, đời sống và hệ sinh thái. Theo báo cáo của  Ngân hàng Thế giới (World Bank, 2023), nếu không có các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính, nhiệt độ trung bình toàn cầu có thể tăng thêm 2°C vào năm 2050, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về môi trường và kinh tế.

Trước tình hình này, các quốc gia và tổ chức quốc tế đã đưa ra nhiều cam kết về phát triển bền vững, trong đó có việc thúc đẩy tài chính xanh và NHX. Liên minh châu Âu (EU, 2022) đã ban hành EU Taxonomy for Sustainable Finance, một bộ tiêu chuẩn giúp xác định các hoạt động tài chính thân thiện với môi trường. Tại Mỹ, các ngân hàng lớn như Bank of America (2023) và Citibank đã cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào các dự án năng lượng tái tạo nhằm giảm phát thải carbon.

Bối cảnh ngân hàng xanh tại Việt Nam

Tại Việt Nam, NHX vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023) đã đưa ra các chính sách khuyến khích tài chính xanh, bao gồm việc ưu tiên tín dụng cho các dự án năng lượng tái tạo và nông nghiệp hữu cơ. Tuy nhiên, việc triển khai NHX vẫn gặp nhiều thách thức, bao gồm thiếu khung pháp lý rõ ràng, rủi ro tài chính và nhận thức chưa cao của doanh nghiệp và khách hàng (Nguyễn & Lê, 2023).

Nhìn chung, bối cảnh hình thành NHX phản ánh sự chuyển đổi của nền kinh tế toàn cầu theo hướng bền vững. Ngành tài chính, với vai trò là trung gian phân bổ vốn, có thể đóng góp tích cực vào quá trình này bằng cách thúc đẩy các sản phẩm tài chính xanh và hỗ trợ các doanh nghiệp thân thiện với môi trường.

1.2. Khái niệm ngân hàng xanh

NHX là mô hình ngân hàng áp dụng các nguyên tắc phát triển bền vững, tập trung vào tài trợ cho các dự án thân thiện với môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy nền kinh tế xanh (Goodwin, 2022). Các NHX không chỉ cung cấp các sản phẩm tài chính hỗ trợ năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, giao thông xanh mà còn áp dụng công nghệ số để giảm tiêu thụ giấy và năng lượng trong hoạt động nội bộ (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 2023).

2. Các mô hình ngân hàng xanh trên thế giới

Tại châu Âu: Cchâu Âu là khu vực tiên phong trong việc phát triển NHX với nhiều chính sách hỗ trợ từ Liên minh châu Âu (EU). Các ngân hàng như Triodos Bank (Hà Lan) và GLS Bank (Đức) đã triển khai các sản phẩm tài chính xanh, tập trung vào đầu tư vào năng lượng tái tạo, nhà ở bền vững và nông nghiệp hữu cơ (EU, 2022).

Tại Mỹ: tại Mỹ, các NHX hoạt động theo mô hình tài trợ cho các dự án năng lượng sạch và công nghệ xanh. Bank of America và Citibank đã cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào các dự án giảm phát thải carbon, đồng thời áp dụng công nghệ số để giảm tiêu thụ tài nguyên trong hoạt động ngân hàng (Bank of America, 2023).

Tại châu Á: các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản và Singapore đang đẩy mạnh phát triển NHX thông qua các chính sách hỗ trợ tài chính xanh. Ngân hàng Phát triển Trung Quốc đã triển khai các khoản vay ưu đãi cho các dự án năng lượng tái tạo, trong khi DBS Bank (Singapore) tập trung vào tài trợ cho các doanh nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn (ADB, 2023).

3. Lợi ích của ngân hàng xanh

3.1. Lợi ích đối với môi trường

Lợi ích đầu tiên có thể nói đến đó là giảm phát thải khí nhà kính bằng cách tài trợ cho các dự án năng lượng sạch, giao thông xanh và sản xuất bền vững. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (World Bank, 2023), các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo có thể giúp giảm tới 30% lượng khí CO₂ thải ra môi trường trong vòng hai thập kỷ tới.

Bên cạnh đó, NHX giúp thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo: Các NHX thường ưu tiên tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió và thủy điện. Điều này không chỉ giúp giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch mà còn tạo ra nguồn năng lượng sạch, ổn định cho nền kinh tế (EU, 2022).

3.2. Lợi ích đối với nền kinh tế

Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững

NHX giúp định hướng dòng vốn vào các lĩnh vực có tác động tích cực đến môi trường và xã hội, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Theo nghiên cứu của Smith & Patel (2023), các khoản đầu tư vào công nghệ xanh có thể tạo ra hàng triệu việc làm mới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, giao thông xanh và nông nghiệp hữu cơ.

 Hỗ trợ doanh nghiệp xanh

Các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình bền vững thường gặp khó khăn trong việc huy động vốn do thời gian hoàn vốn dài và lợi nhuận ban đầu thấp. NHX giúp giải quyết vấn đề này bằng cách cung cấp các khoản vay ưu đãi, hỗ trợ tài chính và tư vấn chiến lược cho các doanh nghiệp xanh (Nguyễn & Lê, 2023).

3.3. Lợi ích đối với xã hội

Đề cập đến vấn đề cải thiện chất lượng cuộc sống, ta thấy: việc tài trợ cho các dự án xanh giúp cải thiện chất lượng không khí, nguồn nước và điều kiện sống của người dân. Theo NHNN (2023), Các khoản đầu tư vào giao thông xanh giúp giảm ô nhiễm, trong khi các dự án năng lượng tái tạo giúp cung cấp nguồn điện sạch, ổn định cho cộng đồng.

Bên cạnh đó, NHX còn giúp thúc đẩy giáo dục và nhận thức về môi trường. NHX không chỉ cung cấp tài chính mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

4. Thách thức trong việc triển khai NHX

Mặc dù NHX mang lại nhiều lợi ích cho môi trường, nền kinh tế và hệ thống tài chính, việc triển khai mô hình này vẫn gặp phải nhiều thách thức. Những khó khăn này xuất phát từ các yếu tố như khung pháp lý chưa hoàn thiện, rủi ro tài chính, nhận thức của doanh nghiệp và khách hàng, cũng như sự hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ.

Một trong những thách thức cần đề cập đến chính là vấn đề thiếu khung pháp lý và chính sách hỗ trợ. Tại nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, các quy định về NHX vẫn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc triển khai các sản phẩm tài chính xanh. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023), mặc dù đã có một số chính sách khuyến khích tài chính xanh, nhưng chưa có một khung pháp lý rõ ràng để hướng dẫn các ngân hàng trong việc đánh giá và tài trợ cho các dự án xanh.

Ngoài ra, rủi ro tài chính và lợi nhuận thấp cũng là thách thức trong việc triển khai NHX. Các dự án xanh thường có thời gian hoàn vốn dài hơn so với các dự án truyền thống, khiến các ngân hàng e ngại khi tài trợ. Ví dụ, các dự án năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió cần nhiều năm để đạt được lợi nhuận ổn định, trong khi các khoản vay thương mại thông thường có thời gian hoàn vốn ngắn hơn (Smith & Patel, 2023). Bên cạnh đó, lợi nhuận thấp hơn so với các khoản đầu tư truyền thống. Mặc dù NHX mang lại lợi ích lâu dài, nhưng trong ngắn hạn, lợi nhuận từ các khoản vay xanh thường thấp hơn so với các khoản vay thương mại thông thường. Theo báo cáo của Bank of America (2023), các ngân hàng đầu tư vào dự án xanh thường phải chấp nhận tỷ suất lợi nhuận thấp hơn do chi phí đầu tư ban đầu cao và rủi ro thị trường.

Xét về hạn chế trong ứng dụng công nghệ của NHX, có thể nói đến vấn đề chưa có hệ thống đánh giá tín dụng xanh hiệu quả. Một trong những thách thức lớn đối với NHX là việc xây dựng hệ thống đánh giá tín dụng xanh. Các ngân hàng cần có công cụ để xác định mức độ thân thiện với môi trường của một dự án trước khi phê duyệt khoản vay. Tuy nhiên, nhiều ngân hàng vẫn chưa có hệ thống đánh giá hiệu quả, dẫn đến rủi ro trong việc tài trợ cho các dự án không thực sự xanh (DBS Bank, 2023).

5. Định hướng phát triển NHX tại Việt Nam

Về khung pháp lý: Chính phủ cần xây dựng các chính sách hỗ trợ NHX, bao gồm ưu đãi thuế, quy định về tài chính xanh và các tiêu chuẩn đánh giá dự án xanh.

Về hợp tác quốc tế: Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia tiên tiến trong lĩnh vực NHX, đồng thời hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế để huy động vốn cho các dự án xanh.

Về ứng dụng công nghệ số: Các ngân hàng cần đẩy mạnh chuyển đổi số để giảm tiêu thụ tài nguyên, đồng thời phát triển các sản phẩm tài chính xanh dựa trên công nghệ blockchain và trí tuệ nhân tạo (DBS Bank, 2023).

Về nhận thức cộng đồng: Các chương trình truyền thông và đào tạo về NHX cần được triển khai để nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và khách hàng về lợi ích của tài chính xanh (Nguyễn & Lê, 2023).

6. Kết luận

Ngân hàng xanh là một xu hướng tất yếu trong ngành tài chính nhằm thúc đẩy phát triển bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Mặc dù còn nhiều thách thức, việc triển khai NHX tại Việt Nam sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho nền kinh tế, môi trường và hệ thống tài chính. Để đạt được điều này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, ngân hàng và cộng đồng doanh nghiệp nhằm xây dựng một hệ thống tài chính xanh hiệu quả và bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

Bank of America (2023). Green Investment Strategies and ESG Financing., https://www.bankofamerica.com

DBS Bank (Singapore) (2023). Green Banking Initiatives in Southeast Asia, https://www.dbs.com

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) (2023). The Future of Sustainable Finance and Green Banking, https://www.weforum.org

Goodwin, J. (2022). Green Finance and Banking: Strategies for Sustainable Development. Oxford University Press.

Khan, M., & Park, J. (2023). Sustainable Banking and Climate Finance: Global Perspectives. Springer.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023). Báo cáo thường niên về tài chính xanh và NHX tại Việt Nam. Hà Nội, Việt Nam.

Ngân hàng Thế giới (World Bank) (2023). The Role of Green Banking in Climate Change Mitigation. Truy cập từ: https://www.worldbank.org

Nguyen, T. H., & Le, M. A. (2023). "Green Banking in Vietnam: Policy Framework and Implementation." Vietnam Economic Review, 18(3), 45-67.

Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) (2023). Green Banking and Climate Finance in Asia. Manila, Philippines.

Green banking: Trends, challenges and development prospects

Le Minh Trang

Faculty of Finance, Banking and Insurance, University of Economics - Technology for Industries

Abstract:

Green banking has emerged as a significant trend in the financial sector, aiming to support sustainable development while reducing environmental impacts. This study explores the concept of green banking, examines global implementation models, and analyzes both the benefits and challenges associated with its adoption in Vietnam. Key advantages of green banking include the reduction of greenhouse gas emissions, promotion of sustainable economic growth, and strengthening of financial system resilience. Despite these benefits, Vietnam faces several obstacles to implementation, such as an underdeveloped legal framework, financial risks, and limited awareness among businesses. Based on these findings, the study proposes solutions to advance green banking in Vietnam, including policy enhancement, increased international cooperation, and the integration of digital technologies.

Keywords: green banking, emissions, environment, sustainable economy.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 14 năm 2025]