Nghiên cứu sự khác biệt về hành vi lãng phí thực phẩm giữa các thế hệ ở Việt Nam hiện nay

TÓM TẮT:

Ngày nay, lãng phí thực phẩm đã trở thành một thách thức lớn trên phạm vi toàn cầu, khi hàng triệu tấn lương thực bị vứt bỏ mỗi ngày, trong khi đó nhiều khu vực vẫn đang đối mặt với tình trạng thiếu ăn. Tại Việt Nam, vấn đề này ngày càng trầm trọng với khối lượng thực phẩm bị lãng phí lên tới hàng triệu tấn mỗi năm, kéo theo những hệ lụy đáng kể về kinh tế, xã hội và môi trường. Một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến thực trạng này có thể bắt nguồn từ sự khác biệt trong nhận thức và thói quen tiêu dùng giữa các thế hệ. Nghiên cứu này tập trung phân tích thái độ và hành vi của 4 nhóm thế hệ chính, Baby Boomers, thế hệ X (Gen X), Millennials (thế hệ Y - Gen Y) và thế hệ Z (Gen Z), đối với vấn đề lãng phí thực phẩm, từ đó gợi mở những giải pháp thiết thực nhằm thúc đẩy tiêu dùng bền vững trong tương lai.

Từ khóa: lãng phí thực phẩm, hành vi, thái độ, giải pháp, thế hệ.

1. Đặt vấn đề

Lãng phí thực phẩm đã và đang trở thành một trong những thách thức lớn của thế giới hiện đại. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp quốc (FAO), khoảng 1/3 lượng thực phẩm bị lãng phí mỗi năm trên toàn cầu (Môi trường Á Châu, 2024). Lãng phí thực phẩm không chỉ gây tổn thất về kinh tế mà còn góp phần làm gia tăng phát thải khí nhà kính và suy giảm tài nguyên thiên nhiên. Trong bối cảnh đó, hành vi tiêu dùng cá nhân, đặc biệt là hành vi trong gia đình, đóng vai trò thiết yếu trong việc giảm thiểu lãng phí thực phẩm. 

Một yếu tố đáng chú ý nhưng còn ít được khai thác là sự khác biệt về hành vi và nhận thức giữa các thế hệ. Mỗi thế hệ hình thành trong bối cảnh xã hội - kinh tế - công nghệ khác nhau, từ đó hình thành các giá trị sống, quan điểm và thói quen tiêu dùng riêng biệt. Chẳng hạn, thế hệ Baby Boomers trưởng thành trong giai đoạn thiếu thốn vật chất, có xu hướng tiết kiệm thực phẩm, trong khi thế hệ trẻ như Gen Z lớn lên trong thời kỳ tiêu dùng nhanh và tiện lợi, có thể ít quan tâm hơn đến giá trị vật chất của thực phẩm nhưng lại nhạy bén với các vấn đề môi trường. 

Dựa trên thực tế đó, bài báo này đặt ra câu hỏi nghiên cứu: Liệu có sự khác biệt đáng kể giữa các thế hệ về mức độ lãng phí thực phẩm hay liệu có sự khác biệt về hành vi và thái độ của các thế hệ đối với vấn đề lãng phí thực phẩm không? Mục tiêu của bài báo sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng lãng phí thực phẩm hiện nay ở Việt Nam, hành vi tiêu dùng thực phẩm qua lăng kính thế hệ, từ đó đưa ra các khuyến nghị thiết thực trong truyền thông thay đổi hành vi và đề xuất giải pháp giảm lãng phí thực phẩm phù hợp với từng nhóm đối tượng.

2. Thực trạng lãng phí thực phẩm trên toàn cầu

Theo khảo sát của UNEP, trên toàn thế giới vào năm 2022, các hộ gia đình đã lãng phí hơn 1 tỷ bữa ăn mỗi ngày, trong khi 783 triệu người bị ảnh hưởng bởi nạn đói và một phần ba nhân loại phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực. Lãng phí thực phẩm đã ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế toàn cầu và gây ra biến đổi khí hậu, mất mát về đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường (UNEP, 2024). Lãng phí thực phẩm là một vấn đề nghiêm trọng trên toàn cầu, và ở các nước kém phát triển về kinh tế như Việt Nam thì vấn đề này còn tồi tệ hơn (The Borgen Project, 2024). Hiện nay, tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam là nước đứng thứ hai trong khu vực về lãng phí thực phẩm, với hơn 8.000.000 tấn thực phẩm bị lãng phí mỗi năm mặc dù các thực phẩm đó vẫn có thể ăn được, gây thiệt hại 3,9 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, tương đương gần 2% GDP hiện tại (Ho, 2022).

Có nhiều nghiên cứu đã đề cập đến mức độ lãng phí thực phẩm và cũng đã đề cập đến sự khác biệt về thái độ đối với lãng phí thực phẩm giữa 4 thế hệ: Baby Boomers (những người sinh từ năm 1947 đến 1964 và hiện 60 đến 77 tuổi), Gen X (những người sinh từ năm 1965 đến 1980 và hiện 44 đến 59 tuổi), Gen Y (những người sinh từ năm 1981 đến 1995 và hiện 29 đến 43 tuổi) và Gen Z (những người sinh từ năm 1997 đến 2012 và hiện 12 đến 27 tuổi) (Mata, 2025). Cụ thể như theo nghiên cứu "Cùng nhau định hình tương lai" (“Shaping the Future Together”) của Viện Prognos và Kantar Public, thế hệ Baby Boomers có hành vi bền vững hơn so với GenZ. Nghiên cứu cho thấy, 81% thế hệ BabyBoomer lãng phí ít thực phẩm, nước và năng lượng hơn các thế hệ khác. Sự tiết kiệm này được cho là do họ đã từng sống trong giai đoạn tuổi trẻ nhiều khó khăn vất vả (Hoppmann, 2022). Hoặc theo một nghiên cứu trong tạp chí “Sustainable Food Trust” đã viết rằng: “một số lượng lớn các phương tiện truyền thông đã đưa tin rằng Gen Y là thủ phạm tồi tệ nhất khi vứt bỏ thực phẩm và chính là thế hệ đã lãng phí 7,3 triệu tấn thực phẩm trong các hộ gia đình ở Vương quốc Anh mỗi năm”. Và nghiên cứu cũng đã cho rằng “những người trẻ tuổi quan tâm đến việc chụp ảnh thực phẩm để được khen ngợi trên mạng xã hội hơn là tìm cách sử dụng thức ăn thừa của họ - khoảng 17% những người được khảo sát trong thế hệ này thừa nhận vứt bỏ thức ăn thừa ba lần trở lên một tuần”. Báo cáo cũng cho biết về hiện trạng hiện nay, các bạn trẻ thường quan tâm đến hình thức của các món ăn đẹp để chia sẻ trên mạng xã hội như Facebook,Instagram… và điển hình là thế hệ Millennials (Gen Y) không lên kế hoạch cho bữa ăn đúng cách, mua nhiều hơn mức họ cần và sau đó vứt nó đi. Thêm vào đó, đôi khi họ mua nguyên liệu cho một công thức cụ thể nhưng sau đó không sử dụng hết và điều này được thể hiện qua cuộc khảo sát của Sainsbury - một trong những chuỗi siêu thị lớn và nổi tiếng hàng đầu tại Vương quốc Anh cho thấy 58% người từ 18 đến 34 tuổi thừa nhận làm như vậy (Kilcooley, 2017).

Ngoài ra, tại Cộng hoòa Séc, các nhà nghiên cứu từ Đại học Mendel ở Brno phối hợp với các nhà nghiên cứu từ Đại học Kinh tế và Kinh doanh ở Prague cũng đã thực hiện dự án điều tra nghiên cứu kéo dài 3 năm về việc lãng phí thực phẩm của các thể hệ. Kết quả cho rằng, Gen Z đã lãng phí nhiều thực phẩm hơn thế hệ trước, trung bình 43,4 gram mỗi người mỗi ngày. Tuy nhiên, kết quả cũng cho biết, với những học sinh, sinh viên thuộc Gen Z sống cùng gia đình thì mức lãng phí thực phẩm trung bình là 38 gram/người/ngày, còn với những học sinh, sinh viên sống một mình trong ký túc xá thì mức lãng phí thực phẩm ước tính là 59 gram/người/ngày (PR FMV, 2024).

Tóm lại, với kết quả tổng quan những nghiên cứu trên cho thấy tình trạng lãng phí thực phẩm trên toàn cầu đang ngày càng mở rộng và có sự khác biệt giữa các thế hệ trong cả hành vi và thái độ. Vậy ở Việt Nam, tình trạng lãng phí thực phẩm và sự khác biệt giữa các thế hệ về hành vi và thái độ với lãng phí thực phẩm như thế nào? Để trả lời cho câu hỏi này, nội dung tiếp theo của bài viết sẽ trình bày về kết quả nghiên cứu cụ thể ở Việt Nam với bộ dữ liệu được tác giả tự điều tra thu thập theo tất cả các nhóm đối tượng thuộc bốn thế hệ khác nhau (BabyBoomer, GenX, GenY và GenZ).

3. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp thu thập dữ liệu: Để thu thập thông tin phục vụ cho nghiên cứu, tác giả thực hiện điều tra cá nhân với các thông tin liên quan đến đặc điểm cá nhân, gia đình, hành vi và thái độ của cá nhân trong hộ gia đình với vấn đề thải bỏ thực phẩm. Các câu hỏi trong bảng hỏi được chia thành 3 phần: phần 1 liên quan đến các câu hỏi về đặc điểm của cá nhân, gia đình; phần 2 liên quan đến các câu hỏi về hành vi và thái độ của các cá nhân với vấn đề mua sắm thực phẩm và thải bỏ thực phẩm; phần 3 gồm các câu hỏi liên quan đến nhận thức hiện tại của cá nhân về mức độ tác động của việc lãng phí thực phẩm. Các biến sử dụng nghiên cứu bao gồm như trình bày tại Bảng 1

Bảng 1. Các biến sử dụng trong phân tích

Phương pháp phân tích: Tác giả sử dụng các bảng biểu và đồ thị để mô tả về thực trạng lãng phí thực phẩm ở Việt Nam hiện nay. Ngoài ra, tác giả cũng lập bảng so sánh sự khác biệt giữa các thế hệ trong hành vi, thái độ mua sắm, thải bỏ thực phẩm cũng như mức độ nhận thức về các giải pháp giảm tình trạng lãng phí thực phẩm hiện nay ở Việt Nam.

4. Kết quả nghiên cứu

4.1. Thực trạng về các loại thực phẩm thường bị vứt bỏ ở Việt Nam

Để làm rõ thực trạng các loại thực phẩm thường bị vứt bỏ, tác giả đã tiến hành thu thập dữ liệu về tỷ lệ các nhóm thực phẩm bị lãng phí theo từng thế hệ ở Việt Nam, qua đó phân tích sự khác biệt trong hành vi tiêu dùng và lãng phí thực phẩm giữa các nhóm.

Hình 1 thể hiện mức độ thải bỏ các loại thực phẩm của các thế hệ khác nhau gồm: Gen Z, Millennials (Gen Y), Gen X và Baby Boomers. Dữ liệu trong biểu đồ giúp làm rõ thói quen lãng phí thực phẩm theo từng nhóm tuổi, từ đó chỉ ra những loại thực phẩm bị lãng phí nhiều nhất.

Nhóm thực phẩm bị thải bỏ nhiều nhất ở hầu hết các thế hệ lớn tuổi là rau. Đặc biệt, Gen X có tỷ lệ thải bỏ rau cao nhất, lên tới 42,5%, trong khi Gen Y và Baby Boomers cũng ghi nhận mức cao, quanh mức 40%. Gen Z là nhóm có tỷ lệ thải bỏ rau là thấp nhất, 28.57%, nhưng xét về loại thực phẩm bị thải bỏ thì rau vẫn là loại thực phẩm bị bỏ đi phổ biến nhất trong nhóm này. Điều này cho thấy rau - một thực phẩm thiết yếu, dễ hư hỏng, đang bị lãng phí đáng kể ở mọi thế hệ.

Tinh bột như cơm, bún, mì cũng là nhóm thực phẩm bị thải bỏ với tỷ lệ cao, dao động quanh mức 37% đến 40% ở tất cả các thế hệ. Điều này chứng tỏ các loại thực phẩm chính trong bữa ăn ở các gia đình Việt Nam vẫn đang bị sử dụng thiếu hợp lý, dẫn đến tình trạng dư thừa và bỏ đi đáng kể.

So với rau và tinh bột, các loại chất đạm như thịt, cá... bị thải bỏ ít hơn. Đối với loại thực phẩm cung cấp chất đạm này, Gen Z là nhóm thải bỏ nhiều nhất với khoảng 15%, trong khi Baby Boomers chỉ ở mức dưới 10%. Có thể đây là do yếu tố giá trị kinh tế cao và mức độ quan tâm đến dinh dưỡng khiến người tiêu dùng ở các độ tuổi đều thận trọng hơn khi loại bỏ các loại thực phẩm này.

Với sữa và các sản phẩm từ sữa, một sự khác biệt nổi bật là Baby Boomers thải bỏ nhiều hơn đáng kể so với các nhóm khác, lên tới 20%, trong khi 3 thế hệ còn lại đều ở dưới mức 10%. Nguyên nhân có thể đến từ việc sữa dễ hết hạn hoặc với thế hệ lớn tuổi này ở Việt nam không có thói quen sử dụng thường xuyên các thực phẩm từ sữa.

Cuối cùng, nhóm thực phẩm "Khác" - bao gồm các loại thực phẩm không thuộc các nhóm chính nêu trên - có tỉ lệ thải bỏ thấp nhất ở tất cả các thế hệ, đều dưới 10%. Gen Z có tỷ lệ cao hơn một chút so với các nhóm khác, nhưng nhìn chung không đáng kể.

Từ biểu đồ Hình 1 có thể rút ra kết luận hành vi thải bỏ thực phẩm vẫn đang phổ biến ở tất cả các thế hệ, với mức độ khác nhau theo từng nhóm tuổi và loại thực phẩm. Điều này đặt ra yêu cầu về việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng, đặc biệt là đối với giới trẻ (Gen Z và Gen Y) - những người có xu hướng lãng phí rau và tinh bột nhiều hơn. Đồng thời, cũng cần lưu ý đến nhóm người lớn tuổi khi họ có xu hướng bỏ đi nhiều sữa và các sản phẩm liên quan.

Tóm lại, dữ liệu cho thấy các thế hệ trẻ - đặc biệt là Gen Y và Gen Z - đang có xu hướng lãng phí thực phẩm nhiều hơn, cả về lượng và loại thực phẩm bị loại bỏ. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc giáo dục tiêu dùng bền vững và xây dựng thói quen ăn uống có trách nhiệm hơn trong giới trẻ.

4.2. Thực trạng về tỷ lệ lãng phí thực phẩm ở các thế hệ tại Việt Nam

Với số liệu thu thập về tỷ lệ lãng phí thực phẩm, tác giả thực hiện phân chia theo các nhóm độ tuổi tương ứng với 4 thế hệ. Kết quả so sánh tỷ lệ lãng phí thực phẩm ở 4 thế hệ được thể hiện cụ thể trong Bảng 2.

Với dữ liệu trong Bảng 2 về sự phân bố tỷ lệ lãng phí thực phẩm cho mỗi bữa ăn của các thế hệ, hầu hết mọi người thuộc các thế hệ đều có mức lãng phí thực phẩm dưới 10%. Lãng phí thực phẩm trong phạm vi 10% - 30% là rất nhỏ, nhiều nhất là các cá nhân trong nhóm thế hệ người già. Lãng phí thực phẩm vượt quá 50% chỉ được thấy ở nhóm thế hệ trẻ nhất và nhóm trung niên. Nhìn chung, kết quả cho thấy, lãng phí thực phẩm có xu hướng giảm khi mọi người già đi, nhóm lớn tuổi nhất có tỉ lệ lãng phí thực phẩm là ít nhất trong mọi nhóm.

Hình 2 cung cấp kết quả phân tích mức độ lãng phí thực phẩm trong mỗi bữa ăn tương ứng của các thế hệ (mỗi thế hệ được biểu đạt thông qua một màu sắc trên biểu đồ).

Theo kết quả quan sát được từ Hình 2, ở mức độ lãng phí cao nhất là >50% thực phẩm bị lãng phí mỗi bữa ăn, Gen Y và Gen Z là 2 nhóm thế hệ duy nhất được ghi nhận. Tuy nhiên, số lượng người thuộc Gen Y đã báo cáo họ vứt bỏ hơn 50% thức ăn nhiều hơn Gen Z (số người thuộc Gen Z chiếm dưới 40%).

Trong mức độ lãng phí 30%-50%, tỷ lệ những người vứt bỏ thức ăn ở hai thế hệ trẻ Gen Z và Gen Y là xấp xỉ gần bằng nhau. Đáng chú ý, Baby Boomers đều không có mặt trong hai mức độ lãng phí cao nhất là >50% và 30%-50%, chứng tỏ thế hệ này có thói quen tiết kiệm và tránh lãng phí nhất.

Ở mức 10% - 30%, Baby Boomers có tỷ lệ lớn nhất, theo sau là Gen Z và Gen X. Trong mức thấp nhất là <10%, dữ liệu thu được rằng cả 4 thế hệ đều có tỷ lệ tương đồng nhau.

Thông qua Hình 2, dữ liệu thu thập được đã chứng minh, Gen Z và Gen Y, hai thế hệ trẻ nhất, là thế hệ có mức độ lãng phí cao nhất, trong khi đó, Baby Boomers có mức độ lãng phí thấp nhất. Gen X tuy vẫn có những người lãng phí từ 30%-50% lượng thức ăn nhưng cũng có nhiều người nhất chọn mức độ thải bỏ thực phẩm dưới 10%. Kết quả cho thấy, những thế hệ lớn tuổi như Baby Boomers và Gen X có ý thức hơn trong việc tránh lãng phí thực phẩm, ngược lại hai thế hệ trẻ nhất là Gen Y và Gen Z có ý thức thấp hơn và thường vứt bỏ nhiều thức ăn hơn

4.3. Phân tích về hành vi và thái độ của các thế hệ trong tiêu thụ thực phẩm và lãng phí thực phẩm

Các kết quả phân tích ở trên đã phản ánh về thực trạng lãng phí thực phẩm có sự khác biệt giữa các thế hệ trong các gia đình ở Việt Nam. Vậy lý do vì sao có sự khác biệt như vậy? Để giải đáp cho câu hỏi này ở nội dung tiếp theo, tác giả sẽ lần lượt phân tích sự khác biệt về hành vi và thái độ giữa các thế hệ trong việc mua sắm và tiêu thụ thực phẩm.

4.3.1. Phân tích sự khác biệt về hành vi của các thế hệ với tiêu thụ thực phẩm và lãng phí thực phẩm

Để đánh giá hành vi ảnh hưởng đến việc lãng phí thực phẩm như thế nào, trong phiếu khảo sát, tác giả đã đặt ra một số câu hỏi chia thành 2 nhóm nội dung:

Nhóm thứ 1: Các câu hỏi liên quan đến việc mua sắm thực phẩm.

Nhóm thứ 2: Các câu hỏi liên quan đến việc thải bỏ thực phẩm.

Cả hai nhóm câu hỏi đưa ra đều cho thấy có sự khác biệt giữa các thế hệ. Kết quả phân tích cụ thể được thể hiện như sau:

Đánh giá sự khác biệt giữa các thế hệ về hành vi mua sắm thực phẩm.

Kết quả phân tích được thể hiện trong Bảng 4 phản ánh số người ở từng thế hệ đồng ý cao với mỗi câu hỏi liên quan đến hành vi mua sắm thực phẩm.

Bảng 3. Sự khác biệt giữa các thế hệ về hành vi mua sắm thực phẩm

                                                                Nguồn: Tác giả tự thực hiện điều tra và tổng hợp

Kết quả trong Bảng 3 cho thấy, các thế hệ lớn tuổi như Baby Boomer thể hiện sự ưu tiên rõ rệt đối với chất lượng thực phẩm hơn là hình thức. 100% người thuộc nhóm này sẵn sàng mua thực phẩm có bề ngoài không hoàn hảo nếu chất lượng bên trong vẫn tốt, và cũng có xu hướng chọn thực phẩm có hạn sử dụng dài hơn. Trong khi đó, tỷ lệ này giảm rõ rệt ở Gen Y (63.6%) và Gen X (65.5%), cho thấy các thế hệ trẻ thường bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi yếu tố hình thức bên ngoài khi đưa ra quyết định mua hàng.

Về thói quen sử dụng và bảo quản thực phẩm, Baby Boomer tiếp tục thể hiện lối sống tiết kiệm và tận dụng tối đa thực phẩm. 100% người thuộc thế hệ này cho biết họ vẫn sử dụng thực phẩm thừa từ hôm trước và 66.7% có thói quen giữ lại thực phẩm với hy vọng sẽ dùng vào dịp khác. Trong khi đó, Gen Z chỉ có 50% sử dụng lại thực phẩm thừa và 59.3% giữ lại thực phẩm chưa dùng, cho thấy xu hướng lãng phí có phần cao hơn ở thế hệ trẻ.

Đáng chú ý, Gen Z và Gen Y có xu hướng tiêu dùng linh hoạt, ít bị ràng buộc bởi kế hoạch mua sắm cụ thể. Họ thường xuyên mua thêm thực phẩm ngoài danh sách cần thiết (64.8% và 75.8%) và sẵn sàng chi tiêu nhiều hơn trong các dịp lễ (83.3% ở Gen Z). Ngược lại, Baby Boomer lại khá tiết chế với tỷ lệ chỉ 33.3% cho hành vi mua thêm thực phẩm không cần thiết. Điều này phản ánh sự khác biệt về mức độ kiểm soát chi tiêu cũng như thói quen lập kế hoạch giữa các thế hệ.

Thói quen nấu nướng và sử dụng thực phẩm cũng cho thấy xu hướng thay đổi. Gen Y là nhóm có tỷ lệ nấu ăn vượt mức nhu cầu gia đình cao nhất (60.6%), trong khi Baby Boomer và Gen X chỉ ở mức 33.3% - 55.2%. Điều này có thể bắt nguồn từ sự khác biệt trong cấu trúc gia đình, lối sống, hoặc quan điểm “phòng hơn chống” trong tiêu dùng thực phẩm.

Tóm lại, các thế hệ khác nhau có những đặc trưng riêng biệt trong hành vi mua sắm thực phẩm. Baby Boomer đại diện cho phong cách tiêu dùng tiết kiệm, thực tế và có kế hoạch, trong khi Gen Y và Gen Z phản ánh xu hướng tiêu dùng hiện đại, linh hoạt nhưng cũng dễ dẫn đến lãng phí.

Đánh giá sự khác biệt giữa các thế hệ về hành vi thải bỏ thực phẩm

Bảng 4. Sự khác biệt giữa các thế hệ về hành vi thải bỏ thực phẩm

                                                                  Nguồn: Tác giả tự điều tra và tổng hợp dữ liệu

Như vậy, dựa trên số liệu Bảng 4, có thể nhận thấy sự khác biệt rõ rệt giữa các thế hệ trong hành vi thải bỏ thực phẩm. Thế hệ Baby Boomer có xu hướng tiết kiệm hơn, ít vứt bỏ thực phẩm không yêu thích hoặc có dấu hiệu thay đổi chất lượng, trong khi các thế hệ trẻ như Gen Y và Gen Z lại dễ dàng loại bỏ thực phẩm dù vẫn còn dùng tốt. Cụ thể, 55.6% Gen Z thừa nhận sẽ vứt bỏ thực phẩm chỉ vì không thích ăn và hơn 80% sẽ bỏ thực phẩm ngay khi thấy có dấu hiệu thay đổi chất lượng hoặc quá hạn sử dụng, bất chấp việc nó vẫn trông còn tốt. Những con số này phản ánh rõ ràng một thực trạng: hành vi mua sắm thiếu kế hoạch đang là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng lãng phí thực phẩm. Việc mua sắm theo cảm hứng, không kiểm soát số lượng và không chú ý đến thực phẩm tồn đọng khiến người tiêu dùng - đặc biệt là các thế hệ trẻ thường xuyên rơi vào tình trạng dư thừa và phải loại bỏ thực phẩm chưa cần thiết.

4.3.2. Phân tích sự khác biệt về thái độ của các thế hệ đối với việc lãng phí thực phẩm

Bảng 5. Sự khác biệt giữa các thế hệ về thái độ thải bỏ thực phẩm

                                                              Nguồn: Tác giả tự điều tra và tổng hợp dữ liệu

Dựa trên số liệu Bảng 5, có thể thấy rõ sự khác biệt giữa các thế hệ trong cảm xúc và suy nghĩ khi thải bỏ thực phẩm. Thế hệ Gen Z có tỷ lệ cảm thấy áy náy cao nhất khi vứt bỏ thực phẩm (92.6%), tiếp theo là Gen X (89.7%) và Gen Y (81.8%). Trong khi đó, chỉ có 66.7% người thuộc thế hệ Baby Boomer chia sẻ cảm giác này. Điều này cho thấy các thế hệ trẻ có xu hướng nhạy cảm hơn với hành vi lãng phí thực phẩm, có thể do ảnh hưởng của giáo dục hiện đại và truyền thông ngày càng nhấn mạnh đến trách nhiệm cá nhân và môi trường.

Bên cạnh cảm xúc, yếu tố kinh tế cũng là một khía cạnh đáng chú ý. Tất cả người thuộc thế hệ Baby Boomer (100%) đều nghĩ đến khoản tiền bị mất khi thải bỏ thực phẩm, trong khi con số này giảm dần ở các thế hệ trẻ: Gen Z (87.0%), Gen Y (84.8%) và Gen X (75.9%). Điều này phản ánh thế hệ lớn tuổi có xu hướng trân trọng giá trị của thực phẩm dưới góc độ kinh tế hơn, có thể do họ từng trải qua thời kỳ thiếu thốn hoặc sống tiết kiệm hơn trong thói quen chi tiêu.

Mặt khác, khi được hỏi về việc có nghĩ đến những người nghèo không có thực phẩm để ăn khi vứt bỏ đồ ăn, 100% người thuộc thế hệ Baby Boomer trả lời có, trong khi các thế hệ còn lại lần lượt là Gen X (89.7%), Gen Y (87.9%) và Gen Z (85.2%). Mặc dù tỷ lệ này vẫn rất cao ở tất cả các nhóm, nhưng rõ ràng có sự suy giảm nhẹ theo thế hệ, cho thấy các thế hệ trẻ có thể ít gắn kết hoặc ít tiếp xúc trực tiếp hơn với những hình ảnh và trải nghiệm thực tế về sự thiếu thốn.

Tổng thể có thể thấy, mặc dù các thế hệ trẻ có tỷ lệ thải bỏ thực phẩm cao hơn, nhưng họ lại có ý thức mạnh mẽ hơn về mặt cảm xúc và đạo đức đối với hành vi này. Trong khi đó, thế hệ lớn tuổi, đặc biệt là Baby Boomer, lại quan tâm nhiều đến yếu tố vật chất và giá trị sử dụng của thực phẩm. Điều này cho thấy mỗi thế hệ có một động lực và cách nhìn khác nhau về vấn đề lãng phí thực phẩm này.

4.4. Phân tích mức độ nhận biết của các thế hệ với các giải pháp giảm lãng phí thực phẩm

Trong nghiên cứu, tác giả đã đưa ra một số giải pháp giúp giảm lãng phí thực phẩm và đánh giá mức độ nhận biết của các thế hệ với các giải pháp trên. Kết quả cho thấy cũng có sự khác biệt rất lớn giữa các thế về mức độ nhận biết giải pháp giảm lãng phí thực phẩm... Đây cũng là mong muốn của nghiên cứu trong việc nâng cao sự hiểu biết của người dân về việc giảm lãng phí thực phẩm và giải pháp giảm lãng phí thực phẩm.

Bảng 6. Sự khác biệt giữa các thế hệ về sự nhận biết với các  giải pháp giảm thiểu lãng phí thực phẩm

                                                              Nguồn: Tác giả tự điều tra và tổng hợp dữ liệu

Dữ liệu từ Bảng 6 cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong hành vi sử dụng thực phẩm giữa các thế hệ. Thế hệ Baby Boomer thể hiện ý thức tiết kiệm và tận dụng thực phẩm cao nhất với tỷ lệ 100% ở tất cả các hành vi tái sử dụng thực phẩm. Điều này phản ánh thói quen tiết kiệm được hình thành từ những giai đoạn khó khăn trước đây.

Thế hệ Gen X và Gen Y có xu hướng giảm dần trong việc tái sử dụng thực phẩm. Đáng chú ý, thế hệ Gen Z lại cho thấy sự gia tăng trở lại trong một số hành vi tái sử dụng như tạo món ăn mới (90.7%) và dùng thức ăn thừa nuôi vật nuôi (79.6%). Điều này có thể do ảnh hưởng từ các phong trào bảo vệ môi trường và lối sống bền vững đang phổ biến trong giới trẻ hiện nay.

Về thói quen mua sắm và bảo quản thực phẩm, Gen Z có tỷ lệ lập kế hoạch mua sắm trước thấp nhất (50%), nhưng lại có tỷ lệ bảo quản thực phẩm bằng cách cấp đông (90.7%) và bảo quản trong điều kiện tốt (96.3%) cao. Điều này cho thấy giới trẻ tuy ít lập kế hoạch chi tiết nhưng lại có xu hướng áp dụng các phương pháp bảo quản hiện đại.

Một điểm đáng quan tâm là tỷ lệ quyên góp thực phẩm giảm dần theo các thế hệ trẻ hơn, từ 100% ở Baby Boomer xuống còn 57.4% ở Gen Z. Điều này có thể phản ánh sự thay đổi trong thói quen từ thiện hoặc nhận thức về an toàn thực phẩm của các thế hệ trẻ.

Nhìn chung, dữ liệu cho thấy mỗi thế hệ có cách tiếp cận khác nhau trong việc sử dụng và tiết kiệm thực phẩm, phản ánh sự thay đổi về điều kiện kinh tế xã hội và giá trị qua từng thời kỳ.

5. Nhận xét kết quả nghiên cứu

Phân tích tổng hợp từ số liệu trên cho thấy một mối liên hệ chặt chẽ giữa độ tuổi, thói quen tiêu dùng và mức độ lãng phí thực phẩm. Cụ thể, các thế hệ trẻ như Gen Y và Gen Z là những nhóm có xu hướng lãng phí thực phẩm cao nhất, cả về số lượng loại thực phẩm bị loại bỏ, lý do vứt bỏ, lẫn tỷ lệ thực phẩm bị lãng phí trong mỗi bữa ăn.

Dữ liệu nghiên cứu cũng cho thấy các thế hệ trẻ có hành vi loại bỏ thực phẩm đa dạng hơn, bao gồm cả các loại thực phẩm vẫn còn sử dụng được như đồ ăn không ngon miệng, thực phẩm hết hạn hoặc không hợp khẩu vị. Ngược lại, thế hệ Baby Boomers chủ yếu vứt bỏ các loại thực phẩm dễ hỏng như rau củ, tinh bột, thường là hậu quả từ việc nấu dư hoặc bảo quản chưa tốt, thay vì lý do chủ quan. Điều này phản ánh sự thay đổi trong lối sống và cách tiêu dùng giữa các thế hệ, với thế hệ trẻ thường sống nhanh hơn, phụ thuộc nhiều hơn vào thực phẩm chế biến sẵn và ít dành thời gian cho việc nấu nướng hoặc lên kế hoạch sử dụng thực phẩm. 

Kết quả từ Bảng 2 càng củng cố nhận định trên, khi nhóm tuổi từ 12-27 tuổi (Gen Z) ghi nhận số lượng cá nhân có mức lãng phí cao nhất ở cả ba phân khúc từ 10% đến hơn 50% mỗi bữa ăn. Trong khi đó, nhóm 60-77 tuổi gần như không có ai lãng phí quá 10% lượng thực phẩm mỗi bữa, cho thấy sự tiết kiệm và cẩn trọng trong tiêu dùng của nhóm tuổi này. 

Thêm vào đó, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy mức độ đồng thuận với việc lập kế hoạch bữa ăn cũng tỷ lệ thuận với độ tuổi. Những người trẻ, đặc biệt là Gen Z có xu hướng ít khi lập kế hoạch mua sắm thực phẩm, phản ánh một hành vi tiêu dùng thiếu chủ đích và ngẫu hứng, từ đó dẫn đến khả năng mua dư, không sử dụng đến và gây lãng phí. Ngược lại, những người ở độ tuổi trung niên và cao tuổi lại có thói quen cân nhắc kỹ lưỡng hơn, góp phần giúp họ sử dụng thực phẩm hợp lý và hạn chế lãng phí.

Tổng hợp 3 nguồn dữ liệu trên cho thấy: việc lãng phí thực phẩm ở Việt Nam hiện nay không chỉ là vấn đề về điều kiện kinh tế hay khả năng tiếp cận thực phẩm, mà còn là hệ quả trực tiếp từ thói quen tiêu dùng, hành vi mua sắm và lối sống gắn với từng thế hệ. Gen Z và Gen Y - những thế hệ đóng vai trò tiêu dùng chủ lực trong tương lai, đang thể hiện mức độ lãng phí cao hơn, nhưng cũng đồng thời là nhóm có khả năng được tiếp cận thông tin, công nghệ và giáo dục sớm nhất. Điều này mở ra tiềm năng để thay đổi hành vi nếu có các chính sách giáo dục tiêu dùng bền vững, các chiến dịch truyền thông phù hợp và hướng dẫn lập kế hoạch bữa ăn khoa học. 

Các mô hình quan sát được phù hợp với các mối quan tâm về môi trường liên quan đến chất thải thực phẩm, như được nêu bật trong nghiên cứu toàn cầu về tính bền vững của tài nguyên và giảm chất thải. Chất thải thực phẩm là tác nhân đáng kể gây ra khí thải nhà kính, đặc biệt là khí mê-tan từ chất hữu cơ phân hủy (Lauria, 2024). Mức chất thải cao hơn được quan sát thấy ở các nhóm trẻ hơn có thể làm trầm trọng thêm những tác động môi trường này nếu không được kiểm soát. Mặt khác, hành vi bền vững hơn ở các thế hệ lớn tuổi cho thấy tiềm năng giảm chất thải bằng cách thúc đẩy các giá trị tương tự ở nhóm dân số trẻ hơn. Thúc đẩy các chiến dịch nâng cao nhận thức phù hợp với nhóm nhân khẩu học trẻ hơn ở Việt Nam có thể thu hẹp khoảng cách này, khuyến khích chuyển sang các thói quen ít lãng phí hơn và giảm tác hại đến môi trường.

6. Kết luận

Nghiên cứu được tiến hành để trả lời câu hỏi nghiên cứu: "Thế hệ ảnh hưởng đến thái độ và hành vi đối với lãng phí thực phẩm ở Việt Nam như thế nào?”, dữ liệu cho thấy Gen Z lãng phí nhiều thức ăn hơn, trong khi Baby Boomers lãng phí ít hơn. Gen Y cũng lãng phí ít hơn Gen Z nhưng đôi khi có mức độ cao hơn một chút so với GenX và BabyBoomer. Điều này cho thấy tuổi tác có ảnh hưởng đến hành vi lãng phí thực phẩm.

Cuộc điều tra cho thấy nhóm tuổi trẻ hơn có mức độ lãng phí thực phẩm cao hơn, trong khi nhóm lớn tuổi hơn có xu hướng thể hiện các hoạt động bền vững hơn. Kết quả nghiên cứu này cũng gợi mở giải pháp liên quan đến mối quan tâm rộng hơn về môi trường, vì lãng phí thực phẩm góp phần đáng kể vào lượng khí thải nhà kính, đặc biệt là khí mê-tan, trong quá trình phân hủy tại các bãi chôn lấp. Tuy nhiên, độ tin cậy của nghiên cứu này bị ảnh hưởng bởi các hạn chế về phương pháp luận của nghiên cứu, bao gồm sai lệch phản hồi, sai lệch lấy mẫu và phạm vi đo lường không cụ thể. Các yếu tố này làm giảm độ chính xác và khả năng khái quát hóa của các phát hiện, mặc dù các xu hướng quan sát được vẫn cung cấp những hiểu biết có giá trị về sự khác biệt liên quan đến thế hệ trong hành vi và thái độ với lãng phí thực phẩm.

Kết quả nghiên cứu cũng là cơ sở giúp đưa ra giải pháp giáo dục có mục tiêu nhằm giảm lãng phí thực phẩm ở các thế hệ trẻ. Ví dụ, trường học, trường đại học và nền tảng truyền thông xã hội có thể tạo ra các chương trình nhấn mạnh vào các hoạt động bền vững như lập kế hoạch bữa ăn, kiểm soát khẩu phần ăn và hậu quả về môi trường của lãng phí thực phẩm. Điểm mạnh của giải pháp này nằm ở khả năng tạo ra những thay đổi hành vi lâu dài trong một nhóm góp phần đáng kể vào vấn đề. Tuy nhiên, các chương trình như vậy đòi hỏi một số nguồn lực, sự thích nghi về văn hóa và thông điệp nhất quán để khắc phục thói quen và thái độ. Ngoài ra, hiệu quả của chúng phụ thuộc vào sự tham gia và cam kết của những người trẻ tuổi. Mặc dù giải pháp này có những hạn chế, nhưng việc giải quyết những thách thức này thông qua các sáng kiến ​​được nghiên cứu kỹ lưỡng và phù hợp có thể đóng góp có ý nghĩa vào việc giảm lãng phí thực phẩm và tác động của nó đến môi trường.

Tài liệu tham khảo:

Môi trường Á Châu (2024). Giảm lãng phí thực phẩm để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững. [online] Moitruongachau.com. Truy cập tại https://moitruongachau.com/vn/giam-lang-phi-thuc-pham-de-dam-bao-muc-tieu-phat-trien-ben-vung.html [Accessed 4 Jun. 2025]

Ho, N.T. (2022). Food waste hinders sustainable development. [online] The Saigon Times. Available at https://english.thesaigontimes.vn/food-waste-hinders-sustainable-development/ [Accessed 25 Nov. 2024]

Hoppmann, S. (2022). Generations in focus - from baby boomers to Gen Z | SGK. [online] SGK INC. Available at https://sgkinc.com/en/insights/single-insight/generations-in-focus-from-baby-boomers-to-gen-z/

Kilcooley, A. (2017). Generation Waste: Why are millennials throwing away so much food? [online] Sustainable Food Trust. Available at https://sustainablefoodtrust.org/news-views/millennials-throwing-away-food/

Lauria, M. (2024). The connection between food waste, methane, and climate change. [online] one5c. Available at https://one5c.com/food-waste-methane-136935965/

Mata, W. (2025). Who are Gen Z? What makes a millennial and which group are you? [online] The Standard. Available at https://www.standard.co.uk/showbiz/gen-z-millennial-boomer-b1073540.html

PR FMV (2024). Where does Generation Z stand on food waste? [online] Fir.vse.cz. Available at https://fir.vse.cz/news/where-does-generation-z-stand-on-food-waste/

The Borgen Project (2024). How Fighting Food Waste in Vietnam Can Tackle Hunger. [online] BORGEN. Available at https://www.borgenmagazine.com/food-waste-in-vietnam/

UNEP (2024). World squanders over 1 billion meals a day - UN report. [online] UN Environment. Available at https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/world-squanders-over-1-billion-meals-day-un-report [Accessed 25 Nov. 2024]

Intergenerational differences in food waste behavior in Vietnam

Quach Thuy Trang

Hanoi International School

Abstract:

Food waste has become a critical global issue, with millions of tons discarded daily while hunger persists in many parts of the world. In Vietnam, the problem is escalating, resulting in severe economic, social, and environmental consequences. A key contributing factor may lie in generational differences in perception, attitude, and consumption behavior. This study investigates the attitudes and behaviors toward food waste across four major generational cohorts in Vietnam: Baby Boomers, Generation X (Gen X), Millennials (Gen Y), and Generation Z (Gen Z). By comparing these generational perspectives, the research aims to identify patterns and underlying causes of food waste behavior. Based on the findings, the study proposes practical, generation-specific strategies to promote sustainable consumption and reduce food waste in the future.

Keywords: food waste, behavior, attitude, solution, generation.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 16 năm 2025]