Những nỗ lực hội nhập kinh tế của Việt Nam gần đây đang tạo ra những cơ hội rất lớn cho cộng đồng doanh nghiệp và các nhà đầu tư trong việc mở rộng thị trường, thúc đẩy thương mại, thu hút vốn đầu tư và công nghệ sản xuất, quản lý từ nước ngoài. Môi trường kinh doanh thay đổi thúc đẩy các doanh nghiệp lựa chọn các phương án đầu tư đón đầu hội nhập và khắc phục những hạn chế nội tại như không chủ động được về nguồn nguyên phụ liệu, máy móc thiết bị, đầu tư, công nghệ, tài chính... Hơn nữa, nếu không có sự đầu tư, đổi mới thì khi thực hiện các cam kết về cắt giảm mạnh thuế nhập khẩu, mở cửa các lĩnh vực như bán lẻ, ngân hàng, bảo hiểm, viễn thông, năng lượng, vận tải, nông nghiệp… các doanh nghiệp trong nước sẽ phải đối mặt với những rủi ro rất lớn.

Ngành chế biến sữa: Nỗ lực đầu tư từ nội lực và áp lực từ “khối ngoại”

Thị trường sữa và các sản phẩm từ sữa được coi như là “thỏi nam châm” trong ngành công nghiệp chế biến thực phẩm. Mặc dù tâm lý “sính ngoại” vẫn còn phổ biến trong người tiêu dùng sữa bột Việt Nam nhưng thời gian qua, ngành công nghiệp chế biến sữa trong nước đã chứng kiến sự vươn lên mạnh mẽ của các thương hiệu sữa Việt Nam với hàng loạt dự án quy mô lớn được triển khai.

Đầu tháng 5/2015, Vinamilk - cánh chim đầu đàn của ngành sữa Việt Nam đã đầu tư 1.600 tỷ đồng xây Tổ hợp các trang trại chăn nuôi bò sữa công nghệ cao tại Thanh Hóa để tạo nguồn nguyên liệu chế biến sữa, chủ động mở rộng hoạt động sản xuất. Trước đó, Vinamilk đã đầu tư xây dựng “siêu” nhà máy sữa nước và sữa bột tại Bình Dương có tổng vốn đầu tư là 2.400 tỷ đồng, công suất bằng tổng 9 nhà máy sữa hiện tại của Vinamilk. Công ty Cổ phần Thực phẩm dinh dưỡng NutiFood Việt Nam đầu tư 1.600 tỷ đồng xây dựng nhà máy sữa lớn nhất miền Bắc tại tỉnh Hà Nam. TH True Milk - doanh nghiệp tiên phong trong việc đầu tư vùng nguyên liệu sữa đã liên tục rót vốn phát triển đàn bò sữa và hiện nắm trong tay đàn bò sữa 35.000 con với mục tiêu chiếm 50% thị phần sữa tươi Việt Nam vào năm 2017. Công ty cổ phần DFB Hanco Việt Nam (DFB Hanco Nutrition) đã chi 700 tỷ đồng xây dựng Nhà máy sản xuất sữa và ngũ cốc nảy mầm GABA tại tỉnh Đồng Nai với sản phẩm chính là sữa và bột dinh dưỡng.

Trong khi các doanh nghiệp đầu tàu có thể xoay sở tự đầu tư thì nhiều doanh nghiệp khác trong ngành phải tìm kiếm cơ hội đầu tư từ bên ngoài. Ví dụ, Tập đoàn NOVA (sở hữu Công ty Cổ phần Anova Milk) tiến hành hợp tác độc quyền với Tập đoàn Kerry (Ireland), sản xuất và đóng hộp sữa bột hoàn toàn tại châu Âu rồi chuyển về bán tại thị trường Việt Nam hoặc trường hợp Công ty cổ phần Sữa Quốc tế (IDP) dự kiến đầu tư 45 triệu USD để kết hợp với các đối tác nước ngoài, nhập khẩu trực tiếp sữa tươi (Australia, New Zealand…) vào thị trường Việt Nam. Khối doanh nghiệp ngoại cũng triển khai một số hoạt động nhằm mở rộng thị phần. Doanh nghiệp sữa FrieslandCampina Việt Nam đẩy mạnh phát triển nguồn nguyên liệu thông qua thành lập các trang trại chăn nuôi bò sữa quy mô hộ nông dân. Nhiều tập đoàn sữa đa quốc gia như Nestle, Mead Johson, Abbot… hiện quan tâm đến việc mua lại cổ phần của Vinamilk khi có thông tin Chính phủ thoái vốn khỏi công ty này.

Ngành đồ uống: Quá hấp dẫn để “né tránh” sự đổ bộ của “vốn ngoại”

Là thị trường tiêu thụ đồ uống lớn tại châu Á, ngành đồ uống Việt Nam đang chuyển mình theo những xu hướng tiêu dùng mới của giới trẻ và chứng kiến sự đổ bộ ồ ạt của các thương hiệu đồ uống nước ngoài thông qua các hoạt động liên doanh, mua lại các doanh nghiệp nội địa, đầu tư nhà máy mới…

Có ý kiến cho rằng, do sản xuất trong nước đã được đầu tư tốt, sản phẩm đã có sức cạnh tranh trên thị trường nên việc giảm thuế sẽ chủ yếu tác động đến phân khúc của thị trường bia cao cấp. Hiện nay trong nước có hai doanh nghiệp lớn là Tổng công ty CP Bia Rượu NGK Sài Gòn (Sabeco) và Tổng công ty CP Bia Rượu NGK Hà Nội (Habeco) đang nắm giữ khoảng 2/3 thị phần. Các doanh nghiệp này có lợi thế là truyền thống lâu đời, thương hiệu uy tín đã đi sâu vào tiềm thức của người tiêu dùng trong nước. Sabeco và Habeco cũng đã liên tục đầu tư trang thiết bị mới, mở rộng địa bàn và nâng công suất…

Tuy nhiên, nếu tiếp cận từ góc độ đầu tư, có thể thấy câu chuyện không đơn giản như vậy… Trung tuần tháng 9/2015, Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) chính thức công bố chuyển nhượng toàn bộ 29% cổ phần đang nắm giữ tại Công ty TNHH Saporo Việt Nam cho đối tác Nhật Bản - Công ty Saporo International Inc. Saporo Việt Nam hiện đang tập trung vào phân khúc bia cao cấp, sản phẩm của hãng hiện được bán tại 4.000 nhà hàng, câu lạc bộ bia, cửa hiệu tại Việt Nam, chiếm 10% thị phần và hãng đặt mục tiêu nâng con số này lên mức 7.000 nhà hàng vào tháng 2/2016. Những hãng bia ngoại khác cũng đã âm thầm mua lại cổ phần của nhiều công ty Việt Nam. Hiện Sabeco và Habeco cũng đang trở thành mục tiêu tiếp cận của nhiều hãng bia lớn trên thế giới... khi Bộ Công Thương lên kế hoạch đẩy mạnh cổ phần hóa tại hai tổng công ty này.

Bên cạnh việc mua lại vốn góp từ các liên doanh, các doanh nghiệp ngoại cũng áp dụng chiến lược trực tiếp xây dựng các nhà máy mới như trường hợp Tập đoàn Anheuser - Busch InBev (AB InBev) vừa đưa vào vận hành nhà máy bia trị giá 30 triệu USD (tỉnh Bình Dương) với công suất 50 triệu lít bia/năm (giai đoạn I) hướng tới mức 100 triệu lít bia/năm (các giai đoạn tiếp theo). AB InBev cũng cho biết đã đặt mục tiêu chiếm ít nhất 10 - 15% thị phần bia trong 3 năm đầu tại Việt Nam.

Ngành nhựa, bao bì: Nội hay ngoại đều phải đầu tư đổi mới công nghệ

Các doanh nghiệp nhựa Việt Nam hiện đang nỗ lực đổi mới công nghệ sản xuất và mở rộng quy mô sản xuất hướng tới nâng cao chất lượng sản phẩm trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam tăng tốc hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Điển hình, Công ty Cổ phần Tập đoàn Nhựa Đông Á hiện đang đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất thanh Profile lớn nhất Việt Nam cho ra các sản phẩm đạt chất lượng tương đương hàng nhập khẩu với giá bán hợp lý, được kỳ vọng sẽ chiếm lĩnh thị trường và đánh bật các sản phẩm Trung Quốc kém chất lượng. Công ty Cổ phần Nhựa và Môi trường xanh An Phát - doanh nghiệp sản xuất bao bì mỏng hàng đầu Việt Nam - đang tích cực xây dựng Nhà máy số 6 chuyên sản xuất túi nhựa tự hủy với dây chuyền hiện đại nhằm trở thành nhà sản xuất bao bì thân thiện với môi trường lớn trong khu vực. Công ty Cổ phần Nhựa Rạng Đông mới đây đã tuyên bố đưa vào hoạt động dây chuyền thổi màng co 5 lớp hiện đại của Đức, đưa ra các loại sản phẩm mới đáp ứng tốt hơn nhu cầu của các ngành chế biến sữa, sản xuất đồ uống, chế biến thực phẩm...

Trong khi đó, các doanh nghiệp ngoại cũng đang âm thầm tăng cường thâm nhập ngành nhựa Việt Nam nhằm đón đầu các ưu đãi khi nhiều hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia sẽ có hiệu lực trong thời gian tới thông qua những đầu tư lấn át về công nghệ. Cuối quý I/2015, Công ty TNHH Giấy Vina Kraft (liên doanh Thái Lan - Nhật Bản) công bố sẽ chi khoảng 130 triệu USD để nhân đôi năng lực sản xuất bao bì (công suất hiện tại là 243.500 tấn/năm). Đầu tháng 6/2015, Nhà máy sản xuất túi nhựa phân hủy sinh học trị giá 10 triệu USD của liên doanh giữa Công ty Nhà Nhựa Việt Nam (Việt Nam) với Công ty Nhựa phân hủy sinh học Quảng Châu (Trung Quốc) được khởi công. Gần đây nhất, Tập đoàn SCG (Thái Lan) đã chi ra tới 44 triệu USD để mua lại 80% cổ phần của Công ty Bao bì Tín Thành - doanh nghiệp sản xuất bao bì nhựa mềm phức hợp hàng đầu của Việt Nam.

Sản xuất thức ăn chăn nuôi và xu hướng đầu tư từ các doanh nghiệp nội ngoài ngành

Trong ngành sản xuất thức ăn chăn nuôi, các doanh nghiệp Việt Nam vốn bị đánh giá yếu thế hơn các doanh nghiệp nước ngoài. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, một số doanh nghiệp lớn ngoài ngành như Tập đoàn Hòa Phát, Tập đoàn Masan, Công ty Cổ phần Tập đoàn Hùng Vương và Tập đoàn Quang Minh đang nô nức chuyển hướng vào ngành này…, mang lại hy vọng về sự thay đổi tương quan lực lượng cho các doanh nghiệp Việt Nam trong ngành.

Cụ thể, Tập đoàn Hòa Phát đã tuyên bố chính thức tham gia thị trường thức ăn chăn nuôi với việc thành lập Công ty TNHH MTV Thương mại và Sản xuất Thức ăn chăn nuôi Hòa Phát có vốn điều lệ dự kiến 300 tỉ đồng. Công suất nhà máy đầu tiên là 300.000 tấn/năm và sẽ cho ra sản phẩm vào tháng 01/2016. Hòa Phát đặt mục tiêu thị phần sau 10 năm là 10% với quy mô vốn đầu tư có thể lên đến 8.000 -10.000 tỉ đồng.

Đầu năm 2015, Tập đoàn Quang Minh đã đẩy mạnh đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất đậu tương lên men đầu tiên tại Việt Nam với quy mô đầu tư lớn cùng với hệ thống dây chuyển sản xuất tiên tiến.

Trong khi đó, Công ty Cổ phần Tập đoàn Hùng Vương và Tập đoàn Masan lại đi theo con đường mua bán và sáp nhập (M&A) để thâm nhập thị trường thức ăn chăn nuôi. Công ty Cổ phần Tập đoàn Hùng Vương đã kiên trì thu mua cổ phần các doanh nghiệp cùng ngành và nâng tỷ lệ sở hữu tại các công ty con, công ty liên kết. Hiện Tập đoàn Hùng Vương sở hữu 4 công ty chuyên chế biến thức ăn chăn nuôi thủy sản với tổng công suất dự kiến đạt 1,5 - 1,8 triệu tấn vào năm 2018. Tập đoàn Masan mua 52% cổ phần của Công ty Cổ phần Sản xuất Thức ăn Gia súc (Proconco) và 70% cổ phần của Công ty Cổ phần Dinh dưỡng Nông nghiệp Quốc tế (Anco) vào tháng 4/2015. Đây là hai doanh nghiệp hiện đứng thứ 3 và thứ 6 trong số 10 doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi lớn nhất Việt Nam.

Ngành phân phối bán lẻ: Sẽ sớm chuyển mình nhờ làn sóng đầu tư

Cùng với xu hướng tiêu dùng đang dần thay đổi, từ các chợ cóc lên cửa hàng, siêu thị, ngành bán lẻ doanh nghiệp được kỳ vọng sẽ chuyển mình mạnh mẽ khi có sự đầu tư từ cả các doanh nghiệp lớn trong nước và nước ngoài. Từ cuối năm 2014 đến nay, ngành bán lẻ Việt Nam chứng kiến sự mở rộng thần tốc của chuỗi siêu thị Vinmart của Tập đoàn Vingroup. Tính đến cuối tháng 6/2015, hệ thống này đã có 16 siêu thị Vinmart và 35 cửa hàng tiện lợi Vinmart; Mục tiêu hướng tới là 100 siêu thị và chuỗi 1.000 cửa hàng tiện ích vào năm 2017. Trong lịch sử ngành phân phối bán lẻ Việt Nam chưa doanh nghiệp nào có thể đạt được quy mô và tốc độ tăng trưởng mạng lưới phân phối như Vinmart đặt ra.

Mới đây nhất, công ty chuyên kinh doanh phân phối điện máy Thế giới Di động cũng đầu tư lĩnh vực bán lẻ hàng hóa tiêu dùng với chuỗi cửa hàng bách hóa tiện lợi. Theo kế hoạch, Thế giới Di động dự kiến sẽ mở từ 30 đến 50 cửa hàng với tổng mức đầu tư từ 20 đến 50 tỉ đồng trong năm 2015 - 2016.

Không rầm rộ công bố thông tin như các doanh nghiệp nội địa nhưng các đại gia bán lẻ nước ngoài như Tập đoàn Berli Jucker (BJC, Thái Lan), Tập đoàn Aeon (Nhật Bản), Tập đoàn Lotte (Hàn Quốc)… đang âm thầm thâu tóm thị trường bán lẻ Việt Nam. Cuối tháng 10/2015, Tập đoàn Aeon chính thức khai trương Trung tâm Thương mại Aeon Long Biên - Trung tâm thương mại thứ 3 của Tập đoàn này tại Việt Nam. Tập đoàn Aeon dự kiến sẽ mở 20 trung tâm mua sắm tại Việt Nam đến năm 2020, với tổng vốn đầu tư cam kết 1,5 tỉ USD.

Như vậy có thể thấy, tùy theo điều kiện và tính chất của từng ngành, xu hướng đầu tư sẽ nghiêng về mở rộng mạng lưới phân phối hay nâng cấp công nghệ, vốn nội lực hay vốn ngoại lấn át, nhưng có thể thấy một điều rất rõ là, những làn sóng đầu tư mới đang từng bước làm thay đổi kết cấu của từng ngành, và biết đâu, một thế hệ doanh nghiệp mới thời hội nhập sẽ hình thành tại Việt Nam. Đó sẽ là môi trường quốc tế đa dạng với những thế hệ doanh nghiệp Việt mới cao lớn hơn nhờ đầu tư cho dinh dưỡng và tập luyện? Sự chủ động hay thụ động trong hội nhập sẽ mang lại câu trả lời nhanh nhất cho câu hỏi này.