Tổng quan cung cầu phân bón năm 2010 và dự báo 2011
Theo báo cáo thống kê, nhu cầu phân bón tăng cao trong vụ Đông Xuân (2009-2010) và giá phân bón thế giới cũng tăng, nên các tháng đầu năm 2010, giá phân bón trong nước tăng nhẹ (Urê ở mức 6.300-7.000 đồng/kg). Từ tháng 3/2010, giá phân bón bắt đầu giảm và tương đối ổn định cho đến cuối tháng 7/2010 (Urê giá 6.000- 6.700 đồng/kg). Đến tháng 8, giá phân bón liên tục tăng nhanh và nguồn cung một số loại phân quan trọng như DAP, urê có những thời điểm khá căng thẳng. Như vậy, có thể thấy, thị trường phân bón trong nước năm 2010 luôn biến động thất thường, giá luôn tăng, tuy nhiên có lúc giá đã chững lại song thời gian chững lại rất ngắn, sau đó lại tăng cao hơn, nhất là những ngày cuối năm 2010. Tuy nhiên, Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho rằng, năm 2010, tổng nhu cầu phân bón cả nước chỉ vào khoảng 9,1 triệu tấn, sản xuất trong nước đã đạt trên 6 triệu tấn, đáp ứng được 67% nhu cầu phục vụ sản xuất nông nghiệp, còn lại là nhập khẩu. Đến nay, sản xuất urê trong nước đã đáp ứng được khoảng 60%, DAP khoảng 15-20%; còn NPK, phân chứa lân đã đủ nhu cầu.

Bước sang năm 2011, Bộ Công Thương đã đưa ra dự báo về cung - cầu một số mặt hàng thiết yếu năm 2011. Với mặt hàng phân bón, giá sẽ ổn định trong năm 2011, chỉ tăng nhẹ trên khu vực phía Bắc. Vì thời gian tới, giá phân bón thế giới tương đối ổn định. Trong nước, nhu cầu phân bón tại các tỉnh phía Nam đã qua thời kỳ cao điểm. Các tỉnh phía Bắc đang chuẩn bị vào thời kỳ bón chính, nên giá phân sẽ ổn định ở các tỉnh phía Nam và tăng nhẹ ở phía Bắc.

Hiệp hội Phân bón nhận định, vụ Đông Xuân này, cả nước cần 700-800 nghìn tấn phân các loại, trong khi các nhà máy trong nước đáp ứng khoảng 50% nhu cầu. Riêng tổng nhu cầu phân đạm của cả nước cho vụ Đông Xuân trong quý I/2011 vào khoảng 440.000 tấn (nhu cầu của các tỉnh miền Bắc là khoảng 230.000 tấn). Chỉ với khả năng cung ứng của Đạm Phú Mỹ là 210.000 tấn, của Đạm Hà Bắc vào khoảng 45.000 tấn và lượng tồn kho lưu thông trên thị trường từ năm 2010 chuyển sang khoảng 200.000 tấn sẽ đáp ứng đủ nhu cầu của vụ Đông Xuân trong quý I/2001. Dự kiến, vụ Đông Xuân 2010-2011, cả nước cần phải nhập khẩu 150.000-200.000 tấn urê, 100.000 tấn DAP, 150.000 tấn kali, 150.000 tấn SA…

Bên cạnh việc duy trì lượng phân đạm tồn kho ở mức quy định, Tổng công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí (PVFCCo) đang ưu tiên đẩy mạnh điều chuyển hàng tới các kho trung chuyển tại các khu vực trên toàn quốc, phân bổ hàng hợp lý giữa các vùng miền để cung ứng kịp thời nhu cầu phân bón khi vụ Đông Xuân đang vào thời kỳ cao điểm. Theo kế hoạch, trong quý I năm 2011, Tổng công ty này sẽ cung ứng ra thị trường khoảng 216.000 tấn đạm Phú Mỹ và sẽ triển khai nhập khẩu khoảng 50.000 tấn phân bón các loại, cơ bản đáp ứng đủ cho nhu cầu thị trường. Dự kiến trong cả năm 2011, Tổng Công ty sẽ sản xuất 770.000 tấn urea Phú Mỹ và tham gia kinh doanh xuất nhập khẩu 250.000 tấn phân bón các loại.

Được biết, sản xuất phân bón trong nước hiện đã đáp ứng được 50% nhu cầu sản xuất nông nghiệp của cả nước (chủ yếu do PVFCCo cung cấp), số còn lại vẫn phải nhập về từ Trung Quốc, Trung Đông, Nga và Ukraine… 

Diễn biến thị trường và giá cả
Thị trường phân bón trong nước những ngày đầu năm mới đã có nhiều chuyển biến tích cực. Lượng hàng tiêu thụ đang tăng lên và giá các loại phân bón cũng có khá nhiều biến động. Do tỷ giá ngoại tệ mới được điều chỉnh kết hợp với giá thế giới đang tăng, nên trong thời gian tới, nhiều khả năng giá các loại phân bón vẫn tăng mạnh. Mùa vụ chủ lực Đông Xuân năm 2011 đang bắt đầu cũng là thời điểm nông dân đối mặt với biến động giá cả nhiều loại vật tư nông nghiệp, đặc biệt là phân bón. Đến thời điểm này, mặt hàng phân bón vẫn lệ thuộc lớn vào nguồn hàng nhập khẩu (mỗi năm, Việt Nam cần nhập 50% nhu cầu phân đạm, 70% nhu cầu DAP, 100% kali). Khi giá phân bón thế giới tăng sẽ tác động trực tiếp đến thị trường phân bón trong nước, nên dù muốn hay không, việc bình ổn giá vào những thời điểm “nóng” của thị trường vẫn là một thách thức lớn đối với ngành phân bón.

Từ đầu năm 2011 đến nay, giá phân bón trong nước đang nhích lên từng ngày. Chỉ trong vòng một tháng gần đây, giá urê cả nước đã tăng thêm trung bình khoảng 700 đồng/kg. Theo đó, tại TP.Hồ Chí Minh, giá urê đang ở mức 9.500 đồng/kg, tại Đà Nẵng là 9.000 đồng/kg và Cần Thơ là 9.200 đồng/kg. Tại Hà Nội, mức tăng nhẹ hơn với 200 đồng/kg, đạt 9.200 đồng/kg.

Hiện tại, nhu cầu phân bón ở khu vực phía Bắc đang dần tăng do tới thời vụ, tình trạng khan hiếm và tăng giá phân bón nếu tiếp tục kéo dài sẽ tác động tiêu cực tới sản xuất nông nghiệp phía Bắc và khu vực miền Trung. Nguyên nhân chính khiến giá phân bón “leo thang” chính là nhu cầu thị trường phân bón đang ở mức cao bởi khu vực phía Bắc đang bước vào vụ Đông Xuân. Tình hình khan hiếm và tăng giá phân bón khu vực phía Bắc từ vài tháng qua vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Đặc biệt hơn, từ nửa tháng nay, giá bán lẻ phân bón đã thay đổi theo ngày, thậm chí có ngày thay đổi tới 3 lần.
Tháng đầu năm 2011, giá trần đạm DPM - Phú Mỹ là 7.400 đồng/kg; giá đạm Hà Bắc chỉ là 6.800 đồng/kg, nhưng giá bán phân đạm đến tay nông dân theo mức giá thị trường là 8.000 đồng/kg. Với giá bán đạm urê tại thị trường trong nước (cả đạm sản xuất trong nước và đạm nhập khẩu) đã ở mức 8.000 đồng/kg - bằng mức giá thế giới. Tuy nhiên, tình trạng “sốt ảo” đạm không còn tái diễn như những tháng cuối năm 2010, do tồn kho urê phục vụ sản xuất Đông Xuân 2011 trên toàn quốc đã ở mức trên 750.000 tấn, đủ mức để ngăn chặn các cơn sốt giá.

Theo thống kê của Bộ NN-PTNT, giá nguyên liệu phân bón trên thị trường thế giới cũng đang tăng rất mạnh. Số liệu nhập khẩu phân bón tháng 1/2011 cho thấy, ước lượng nhập khẩu đạt khoảng 520.000 tấn. Điểm đáng chú ý là so với cùng kỳ năm ngoái, lượng nhập khẩu chỉ tăng xấp xỉ 3%, nhưng giá trị lại tăng tới 40%. Hiện nay, giá phân bón SA Trung Quốc tại các đại lý lớn đã lên 4,5 – 5 triệu đồng/tấn, tăng khoảng 150.000 – 160.000 đồng/tấn so với tuần trước. Theo các chủ đại lý, giá này đã tăng từ 1,5 đến gần 2 lần so với hồi cuối năm ngoái. Tại các đại lý nhỏ, giá bán lẻ urê Trung Quốc đang ở khoảng 9 triệu đồng/tấn. Một số doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh phân bón cho biết, áp lực tăng giá hiện đang rất lớn. Bởi giá nguyên liệu thế giới từ sau Tết nguyên đán tới nay tăng rất cao, cộng thêm yếu tố điều chỉnh tỷ giá vừa qua và giá điện mới được thực hiện từ tháng 3/2011. 

Giải pháp bình ổn giá cả và thị trường phân bón
Nhiều chuyên gia cho rằng, khi đưa mặt hàng phân bón vào diện bình ổn giá, Chính phủ nên có chính sách hỗ trợ rõ ràng hơn và tiến hành từ đầu năm, công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường cần tiến hành thường xuyên, tránh tình trạng tự ý tăng giá khi vào mùa vụ. Để bảo đảm phục vụ sản xuất và bình ổn giá phân bón, Hiệp hội Phân bón đã đề xuất với Chính phủ chỉ đạo các doanh nghiệp (DN) sản xuất phân bón trong nước tăng hết công suất và tạm dừng xuất khẩu, đồng thời đề nghị Ngân hàng Nhà nước tạo nguồn ưu tiên ngoại tệ và tỷ giá đô la để DN tăng vốn nhập khẩu phân bón. Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo tạm dừng xuất khẩu phân bón, trừ phân bón NPK, supe lân và phân bón hữu cơ, đồng thời giao Bộ Công Thương phối hợp với Bộ NN&PTNT chỉ đạo, hướng dẫn các DN sản xuất phân bón trong nước thuộc Tập đoàn Dầu khí, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam đẩy mạnh sản xuất, bảo đảm nguồn phân bón phục vụ sản xuất.

Đồng thời, để tránh những cơn sốt giá phân bón, không có cách nào khác là phải tiếp tục đầu tư phát triển năng lực sản xuất phân bón trong nước. Nhà nước cần có các chính sách khuyến khích, giúp đỡ các đơn vị sản xuất phân bón trong nước nhanh chóng nâng cao sức cạnh tranh như: cho vay vốn với lãi suất ưu đãi vào các tháng không phải mùa vụ, giúp DN chủ động dự trữ nguyên liệu, duy trì sản xuất liên tục; tỷ giá ngoại tệ cho nhập khẩu nguyên liệu sản xuất phân bón nên có mức riêng phù hợp; điều chỉnh kịp thời thuế suất thuế nhập khẩu nguyên liệu đầu vào cho sản xuất phân bón như lưu huỳnh, đạm SA, kali, xăng dầu... Có như vậy, thị trường phân bón trong nước mới ít bị tác động của thị trường thế giới.

Ngoài ra, để thị trường phân bón trong nước ổn định, không có sản phẩm kém chất lượng tràn lan trên thị trường gây hiện tượng đầu cơ, tăng giá, Việt Nam phải hình thành hệ thống sản xuất phân bón với công nghệ hiện đại, quy mô lớn và hệ thống phân phối an toàn, hiệu quả, nhằm cung ứng đủ về số lượng và chủng loại với chất lượng tốt, giá cả hợp lý, bảo đảm an ninh lương thực và đẩy mạnh xuất khẩu trong khi đất canh tác bị thu hẹp... 

Phân bón lại “sốt” vào những tháng đầu năm 2011 
Từ thực tế sản xuất, nhập khẩu và kinh doanh phân bón thời gian qua đã cho chúng ta thấy, không chỉ Việt Nam, mà nhu cầu sử dụng phân bón trên thế giới sẽ tăng nhiều trong năm 2011, trong khi nguồn cung có thể suy giảm đáng kể. Nguyên nhân từ tháng 1 đến khoảng tháng 6 - 7, nước xuất khẩu lớn trên thế giới là Trung Quốc áp dụng mức thuế 110%, nhằm hạn chế xuất khẩu, ưu tiên cho nhu cầu trong nước. Hàng của Trung Quốc sẽ không xuất đi được một số nước, trong đó có Việt Nam. Như vậy, nguồn cung từ thị trường này sẽ bị thiếu, các thị trường khác sẽ dựa vào đó để tăng giá. Việt Nam lại nhập tới 50% lượng phân bón từ Trung Quốc, nên dự báo mức độ ảnh hưởng rất lớn.

Dự kiến, từ nay đến cuối năm sẽ cung ứng ra thị trường khoảng 320.000 tấn đạm Phú Mỹ và các loại phân bón nhập khẩu khác, đáp ứng khoảng 50% nhu cầu phân đạm cho vụ Đông Xuân 2011, cùng với hơn 150.000 tấn hàng tồn kho lưu thông trên thị trường từ 2010. Như vậy, theo tính toán cung cầu, vụ Đông Xuân này, chỉ cần nhập khẩu dưới 200.000 tấn đạm là đủ nhu cầu và ổn định giá cả thị trường.

Giá nông sản năm nay được dự báo khá tốt, đặc biệt là với những loại nông sản xuất khẩu, nên lượng phân bón nông dân sử dụng sẽ tăng lên, do tăng diện tích canh tác, tăng năng suất sản phẩm, nhu cầu sử dụng phân bón chắc chắn sẽ tăng so với 2010. Trong khi đó, thị trường nguyên liệu thế giới tiếp tục nhiều khó khăn sẽ đẩy doanh nghiệp nhập khẩu vào thế bị thiếu nguồn cung, hoặc phải chấp nhận mức giá cao. Hiện nay, các tỉnh phía Nam đã xuống giống được 1,4 triệu ha lúa Đông Xuân và đến trung tuần tháng 1/2011 cơ bản gieo sạ dứt điểm 150.000ha còn lại. Do đó, nhu cầu phân bón tại các tỉnh phía Nam sẽ giảm hơn, trong khi đó, các tỉnh phía Bắc lại mới đang chuẩn bị vào vụ nên nhu cầu sẽ dần tăng cao. Tuy nhiên, áp lực cầu phân bón sẽ không quá căng thẳng như thời gian vừa qua, trong khi nguồn cung tiếp tục được cải thiện. Vì vậy, theo dự báo, trong thời gian tới, giá phân bón tại thị trường nội địa sẽ có thể chững lại nhưng vẫn ở mức giá khá cao, tương đương với thời điểm cuối năm 2010.

Mặt khác, do đảm bảo nguồn cung cho thị trường nội địa, nên Trung Quốc đã tăng thuế xuất khẩu từ ngày 01/12/2010, điều này có thể sẽ làm giảm nguồn cung urêa trên toàn cầu xuống 10-15% trong quý I năm 2011. Giá ngoại tệ hiện đang ở mức cao và giá các loại phân bón trên thế giới cũng đang có chiều hướng tăng mạnh khiến thị trường phân bón Việt Nam hiện đã bắt đầu sôi động hẳn lên. Với chiều hướng như hiện tại, thời gian tới, giá phân bón sẽ có những biến động tăng khá mạnh, các đơn vị cần có phương án nhập hàng để đảm bảo cho cung ứng phục vụ sản xuất nông nghiệp./.

Nguyên Vũ