Quế Trà Bồng: Từ non cao đi khắp năm châu

Quảng Ngãi là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi, có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cây quế sinh trưởng và phát triển. Nằm dưới chân dãy Cà Đam hùng vĩ, huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi) là nơi sinh sống lâu đời của cộng đồng người Cor. Cây quế gắn liền với đời sống của đồng bào Cor ở Trà Bồng từ hàng trăm năm. Người Cor mang giống quế từ rừng về, trồng sau làng, nhân giống theo tập tục canh tác truyền thống. So với nhiều loại trồng ở các nơi khác, cây quế ở huyện Trà Bồng có mùi thơm, vị cay nồng đặc trưng và chứa hàm lượng tinh dầu cao nhất nhì thế giới.

Chỉ dẫn địa lý “Trà Bồng” cho sản phẩm quế Trà Bồng đã  được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký vào ngày 23.11.2020. 

Theo chỉ dẫn địa lý, quế Trà Bồng thuộc bộ Laurales, họ Lauraceae, tên thường gọi là quế bì, quế đơn. Quế Trà Bồng có lá mọc so le, hình bầu dục nhưng thuôn dài, mặt trên của lá xanh đậm bóng, mặt dưới lá xanh nhạt. Thân cây không thẳng, không cao, có nhiều nốt sần nhỏ. Vỏ xù xì, bên ngoài có màu xám nâu.

Các sản phẩm từ quế đều có mùi thơm nồng đặc trưng, không ngái, vị cay ngọt pha lẫn vị đắng nhẹ... Hàm lượng Cinnamaldehyde trong tinh dầu của các loại sản phẩm quế Trà Bồng ở mức khá cao. Hầu hết các giá trị trung bình đều đạt mức trên 85%. Đặc biệt hàm lượng này trong sản phẩm tinh dầu vỏ và tinh dầu lá có mức trung bình đều đạt trên 89%. Mùi hương thơm nồng đậm đặc và có tính dược lý cao.

Vùng quế Trà Bồng trước đây được gọi chung là “Quế Giao Chỉ" hay “Quế Quảng”.  Khu vực địa lý bao gồm các xã: Hương Trà, Sơn Trà, Trà Bùi, Trà Giang, Trà Hiệp, Trà Lâm, Trà  Phong, Trà Sơn, Trà Tân, Trà Tây, Trà Thanh, Trà Thủy và Trà Xinh.

Trà Bồng có 2 vụ thu hoạch quế mỗi năm: Đợt đầu từ cuối tháng 2 đến hết tháng 4, được người Co gọi là “mùa tiên” và đợt sau vào tháng 7-8 được gọi là “hậu mùa”. Đây là khoảng thời gian lý tưởng bởi vỏ quế nhiều tinh dầu, dễ bóc, chất lượng cao. Để thu hoạch vỏ quế, người ta dùng dao rạch và dùng đầu móc để tách vỏ ra khỏi thân cây. Sau đó, đem phơi khô rồi bó lại, bảo quản ở nơi khô ráo. Một phần vỏ, cành và lá sẽ được sử dụng để ủ, chiết xuất tinh dầu.

Nhờ chứa hàm lượng tinh dầu cao, quế Trà Bồng được đánh giá là nguồn hương liệu, dược liệu quý. Ngoài ra, quế cũng có thể làm gia vị các món ăn; khử mùi tanh của thịt, cá; kích thích vị giác.

Nhờ giá trị kinh tế mang lại, từ cây trồng truyền thống, quế đã vươn mình thành cây trồng chủ lực của huyện Trà Bồng. Gần như nhà nào cũng trồng quế, ít thì vài nghìn cây, nhiều thì phủ kín cả những quả đồi. Bình quân mỗi ha quế cho thu nhập từ 70 - 90 triệu đồng/năm. Trong những năm qua, huyện Trà Bồng thường xuyên hỗ trợ để người dân để mở rộng diện tích.

Dự án đầu tư phát triển vùng chuyên canh cây Quế huyện Trà Bồng từ năm 2018 - 2020 đã được tỉnh Quảng Ngãi với mục tiêu trồng mới 500ha quế. Trong đó, trồng thuần cây quế 450ha, trồng quế xen dứa 50ha, tại 5 xã Trà Lâm, Trà Hiệp, Trà Thủy, Trà Tân và Trà Bùi. Tổng mức đầu tư 54 tỷ đồng, do UBND huyện Trà Bồng làm chủ đầu tư. Hàng năm vùng chuyên canh sẽ cung cấp cho thị trường 1.350 tấn vỏ quế để phục vụ cho nhu cầu chế biến sản phẩm thủ công mỹ nghệ, chưng cất tinh dầu quế; Giải quyết việc làm, nâng cao trình độ sản xuất, tăng thu nhập cho người dân trong vùng dự án

Chị Hồ Thị Thư, xã Trà Lãnh trồng quế trên đèo Eo Chim với hơn 1.000 cây, chị cho biết: “Thu hoạch quế bán nguyên cây thu về 100.000 đồng/cây, nhưng người Cor không thu hoạch một lần mà thường thu hoạch theo kiểu gối vụ, cây lớn thu hoạch thì cây nhỏ vừa lên. Mỗi vụ thu về 40 - 50 triệu đồng”.

Theo thống kê, toàn huyện Trà Bồng hiện có khoảng 5.500ha diện tích trồng quế. Cùng với duy trì diện tích trồng quế hiện tại, huyện Trà Bồng đang triển khai các chương trình, kế hoạch mở rộng diện tích quế từ 400 - 500ha mỗi năm, phấn đấu nâng diện tích cây quế đến năm 2030 đạt 6.000ha. Mục tiêu này không chỉ giúp gia tăng sản lượng, tăng trưởng nguồn cung quế, mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, đặc biệt là đồng bào Cor tại các xã vùng cao.

Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng Trần Văn Sương cho biết, huyện đang tích cực hỗ trợ nguồn giống chất lượng, hướng dẫn kỹ thuật canh tác, chăm sóc và thu hoạch, nhằm nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm, bảo vệ thương hiệu Quế Trà Bồng.

Để tập trung hỗ trợ người dân phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị, giúp người dân có thu nhập ổn định, ngày 7/7/2021, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã ban hành Quyết định cho phép thành lập Hội Quế Trà Bồng. Đây là tổ chức làm đại diện hợp pháp cho người trồng quế, làm cầu nối giữa các cơ quan nhà nước - nhà khoa học - nhà nông - nhà doanh nghiệp trong việc sản xuất, thu mua, chế biến và tiêu thụ sản phẩm quế.

Bên cạnh đó, địa phương cũng đã triển khai Dự án hỗ trợ phát triển sản xuất liên kết cây quế, với tổng kinh phí trên 9,5 tỷ đồng từ nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Dự án được thực hiện tại 13 xã thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Mục tiêu của Dự án nhằm mở rộng diện tích cây quế, dần hình thành vùng nguyên liệu tập trung, hình thành chuỗi giá trị phát triển cây quế. Đồng thời, hỗ trợ tư vấn lập dự án; giống, vật tư, tập huấn chuyển giao ứng dụng khoa học kỹ thuật mới, quảng bá xúc tiến thương mại cho sản phẩm, thiết lập mã truy xuất nguồn gốc và bao tiêu sản phẩm.

Những hộ được chọn tham gia Dự án, là những hộ có kinh nghiệm và có đất trồng quế. Anh Hồ Văn Năng, ở xã Trà Thủy (Trà Bồng) tham gia Dự án năm 2023. Anh được cấp 5.000 cây quế giống và được tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn quy trình chăm sóc cây quế. Đến nay, cây quế do anh trồng sinh trưởng khá tốt, tỷ lệ sống cao. 

Theo ông Trần Văn Sương, Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng, sản phẩm cây quế đã được nâng cao giá trị nhờ sự liên kết chặt chẽ hơn trong khâu trồng và thu mua. Người dân sản xuất cây quế được doanh nghiệp bao tiêu thu mua sản xuất thành các sản phẩm hàng hóa tại địa phương. Nhiều vùng quế chất lượng như Trà Thủy, Trà Thọ doanh nghiệp đã đến trực tiếp liên hệ thu mua với người dân, hoặc tổ chức các đại lý tại vùng quế để thu mua giúp bà con.

Anh Hồ Văn Sang, người dân xã Hương Trà cho biết, gia đình anh có hơn 5.000 cây quế, trong đó khoảng 600 cây đã đến tuổi thu hoạch. “Hiện tại, giá quế tươi dao động từ 15.000-16.000 đồng/kg, còn quế khô đạt 40.000-45.000 đồng/kg. Với giá quế như hiện nay, vụ này tôi có thể thu về vài chục triệu đồng”.

Nhờ hàm lượng tinh dầu cao, hương thơm đặc trưng, sản phẩm quế nơi đây rất được ưa chuộng. Ngoài vỏ quế và tinh dầu, nhiều sản phẩm mỹ nghệ độc đáo như bình, chén, hộp trà, tăm nhang từ vỏ quế cũng được tiêu thụ mạnh. Hiện tỉnh Quảng Ngãi đang chú trọng tạo điều kiện đa dạng hóa các sản phẩm được chế biến từ quế. Đây cũng là một cách để khẳng định thương hiệu quế Trà Bồng, từ đó rộng đường để cây quế vươn xa.

Công ty TNHH Hương Quế Trà Bồng (Thị Trấn Trà Xuân, Huyện Trà Bồng) là một trong những đơn vị tiêu biểu tại Quảng Ngãi chuyên sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm từ quế Trà Bồng. Công ty TNHH Hương Quế Trà Bồng đã mạnh dạn ứng dụng khoa học công nghệ, đầu tư trang thiết bị máy móc hiện đại để sản xuất ra các dòng sản phẩm như: Bột quế Trà Bồng, Tinh dầu Quế Trà Bồng, Nhang Quế Trà Bồng, Nến thơm Quế Trà Bồng, Nước lau sàn Quế Trà Bồng, Nước rửa chén Quế Trà Bồng, Đồ mỹ nghệ từ cây Quế Trà Bồng…

Các sản phẩm chế biến từ quế của Công ty TNHH Hương Quế Trà Bồng, sau khi được công nhận OCOP cấp tỉnh Quảng Ngãi đã được người tiêu dùng biết đến. Đặc biệt, nhờ được giới thiệu, quảng bá, kết nối tiêu thụ sản phẩm OCOP trong và ngoài tỉnh, sản phẩm của Công ty đã xây dựng được thương hiệu, mở rộng thị trường nội địa. 

Hiện nay, trung bình mỗi năm, Công ty TNHH Hương Quế Trà Bồng thu mua cho người dân 400 tấn nguyên liệu quế và sản xuất, tiêu thụ trên 50.000 sản phẩm từ quế, tạo việc làm ổn định cho hơn 25 lao động với mức lương trung bình 5 triệu đồng/tháng/người. Những sản phẩm làm từ quế của Công ty TNHH Hương Quế Trà Bồng hiện được tiêu thụ mạnh ở thị trường nội địa và các nước Pháp, Ấn Độ, Trung Quốc…

Công ty TNHH MTV Dịch vụ Thương mại Hiếu Dũng (Xã Trà Sơn, Huyện Trà Bồng) cũng là một trong những doanh nghiệp tiêu biểu tại huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi, chuyên sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm từ quế Trà Bồng. Với mong muốn nâng tầm thương hiệu quế Trà Bồng, Công ty đã xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước, đồng thời hướng đến xuất khẩu các sản phẩm OCOP sang thị trường nước ngoài như Ấn Độ, Trung Đông.

Hiện tại các sản phẩm như nước rửa chén, nước sát khuẩn, nước lau sàn nhà, nhang quế, tinh dầu quế và bột quế của Công ty đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi trao giấy chứng nhận sản phẩm OCOP cấp tỉnh. Các mặt hàng tiêu dùng của Hiếu Dũng đều đạt 3 sao. Công ty được tạo điều kiện tham gia các hội chợ thương mại, hội nghị xúc tiến đầu tư, chương trình kết nối cung cầu, qua đó tăng cường kỹ năng quảng bá thương hiệu sản phẩm, thiết kế bao bì, nhãn hiệu và tăng độ nhận diện thương hiệu... Các hoạt động này trở thành cầu nối quan trọng thúc đẩy hợp tác giữa Công ty là nhà sản xuất với người tiêu dùng trên khắp mọi miền.

Từ việc kinh doanh các mặt hàng từ quế, mỗi năm Công ty TNHH MTV Dịch vụ Thương mại Hiếu Dũng có doanh thu hàng chục tỷ đồng, giúp giải quyết việc làm cho hơn 30 lao động địa phương, đa phần là người đồng bào dân tộc thiểu số.

Có thể nói, nhờ phát triển vùng nguyên liệu, bao tiêu đầu ra, nhiều hộ đồng bào Cor nơi đây đã thoát nghèo bền vững, vươn lên làm giàu từ “vàng xanh” của núi rừng.