Thực trạng phát triển nghề và làng nghề
Thái Bình có nhiều nhóm nghề truyền thống nổi tiếng trong nước và quốc tế. Nghề dệt ở Phương La (Hưng Hà) có từ thế kỷ thứ 13, khi nơi này là hậu phương trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên của vương triều Trần. Trải qua thăng trầm của lịch sử, nghề dệt ở Phương La vẫn trường tồn và phát triển. Để thích nghi với hoàn cảnh mới, nghề dệt vải, lụa Phương La đã được cơ giới hóa chuyển sang dệt khăn tắm, khăn ăn xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới. Ngày nay, số khung dệt máy đã phát triển lên gần 6.000 khung và trải rộng ra 22/35 xã, thị trấn của huyện, giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động, đưa Hưng Hà trở thành huyện được công nhận nhiều làng nghề nhất tỉnh (42 làng). Nghề chạm bạc ở Đồng Xâm (Kiến Xương) cũng có từ 500 năm trước. Nay nghề này phát triển thành vùng sản xuất hàng hóa, tập trung vào 3 xã: Hồng Thái, Lê Lợi, Trà Giang và nhiều nhóm hộ ở một số xã lân cận, thu hút hàng ngàn thợ trẻ và cung cấp thợ kim hoàn giỏi cho nhiều tỉnh, thành phố của cả nước. Nghề thêu ren xuất khẩu ở Minh Lãng - Vũ Thư cũng có từ khá sớm (cách đây 120 - 150 năm). Sau khi Tỉnh ủy Thái Bình có Nghị quyết 01 về phát triển làng nghề (năm 2001), thì nghề thêu bung ra hàng chục xã trong huyện và tỉnh, tạo việc làm cho 35 - 40 ngàn lao động. Nghề mây tre đan xuất khẩu chính gốc ở xã Thượng Hiền (Kiến Xương), sau đó, phát triển sang Thái Xuyên (Thái Thụy). 10 năm qua, nghề mây tre đan xuất khẩu đã lan tỏa sang nhiều huyện, thành phố của Thái Bình, với số lượng lao động không kém nghề thêu. Ngoài ra, Thái Bình còn là vùng sản xuất các mặt hàng thủy hải sản. Những năm gần đây, thêm một số nghề mới được du nhập vào tỉnh như dệt lưới nilon phục vụ đánh bắt thủy, hải sản; đan móc hộp sợi… đưa số nghề hiện có toàn tỉnh lên hơn 50 nghề.

Nghề và làng nghề ở Thái Bình đã góp phần không nhỏ vào việc phân công lại lao động ở khu vực nông nghiệp, nông thôn, tạo thêm công ăn việc làm khi đất nông nghiệp chỉ còn 360m2/người. Năm 2000, nghề mới giải quyết được việc làm cho 78.000 lao động, thì năm 2005 đã tạo việc làm cho 145.000 người. Năm 2010, số lao động làm nghề đã lên tới 150.000 người. Nghề và làng nghề còn tạo bước đột phá về kinh tế cho tỉnh. Năm 2000, giá trị sản xuất (GTSX) của các làng nghề đạt 660 tỷ đồng (theo giá cố định 1994); năm 2005 đạt 1.408 tỷ đồng; năm 2010 đạt 2.520 tỷ đồng, chiếm 1/4 GTSX của toàn ngành CN - TTCN Thái Bình. Nhiều xã duy trì và phát triển được làng nghề trở lên giàu có như Hồng Thái, Lê Lợi, Nam Cao (Kiến Xương); Tân Lễ, Thái Phương (Hưng Hà), Đông Sơn, Đông La, Nguyên Xá (Đông Hưng)… Mỗi năm, GTSX của các làng nghề chiếm từ 50 - 60% trong tổng GTSX của xã. Cũng từ làng nghề, nhiều "ông chủ mới" ra đời và hình thành nhiều doanh nghiệp có tầm cỡ như Tập đoàn kinh tế Bình Minh, Tập đoàn Hương Sen, Lam Sơn, Thành Công,Thăng Long, Phương Anh...

Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển
Làng nghề ở Thái Bình phát triển nhanh chóng thời gian qua, ngoài yếu tố khách quan về một vùng đất vốn sẵn nhiều nghề truyền thống, còn một nguyên nhân chủ quan là Nghị quyết 01 của tỉnh ủy Thái Bình và các cơ chế chính sách khuyến khích của Thái Bình ra đời đúng lúc, đáp ứng yêu cầu của cán bộ và nhân dân. Tuy nhiên, sau 10 năm phát triển (2000 - 2010), đến năm 2011, làng nghề ở Thái Bình gặp nhiều khó khăn, cản trở, dẫn đến bị suy giảm nghiêm trọng. Tính đến tháng 12/2011, toàn tỉnh có 78 làng nghề suy giảm, trong đó có 32 làng nghề không đủ tiêu chí, 46 làng chỉ còn 50% tiêu chí. Riêng huyện Tiền Hải có 24 làng suy giảm trong tổng số 27 làng đã được tỉnh công nhận (5 làng đã dừng hoạt động); Vũ Thư 18 làng, Kiến Xương 10 làng, các huyện, thành phố Thái Bình mỗi nơi có từ 3 đến 7 làng suy giảm hoạt động và dừng hoạt động. Toàn tỉnh còn có 28 làng nghề có nhiều khả năng mai một. Một số nghề khó có khả năng hồi phục như ươm tơ, nghề ren, đan lát. Nhiều doanh nghiệp trong làng nghề như Minh Long, Tuấn Dương đang tìm hướng chuyển đổi sang sản xuất kinh doanh các mặt hàng khác.

Có nhiều nguyên nhân làm cho làng nghề ở Thái Bình suy giảm. Ngoài nguyên nhân chính do ảnh hưởng suy thoái kinh tế toàn cầu và lạm phát trong nước (đầu ra sản phẩm bị thu hẹp, trong khi giá điện, xăng dầu, nguyên liệu tăng cao), còn số một nguyên nhân khác là Thái Bình đã xây dựng thành công 6 khu công nghiệp, thu hút hàng trăm doanh nghiệp vào đầu tư và hàng chục điểm, cụm công nghiệp, thu hút hàng chục vạn lao động nông thôn, không làm nông nghiệp, không làm nghề TTCN đi vào các nhà máy, xí nghiệp làm công nhân. Quan trọng hơn là thu nhập ở các làng nghề quá thấp, không đủ sống, với mức lương từ 800 ngàn đến hơn 1 triệu đồng/người/tháng. Trong khi lao động tại các khu, cụm điểm công nghiệp đạt thu nhập tối thiểu là 2,2 triệu đồng/người/tháng. Nguyên nhân thứ 3 là phong trào phát triển làng nghề thời gian qua theo chiều rộng, thiếu chiều sâu, khi làng nghề khó khăn, cấp ủy, chính quyền địa phương không quan tâm, giúp cơ sở tháo gỡ, chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của cấp trên.

Nâng cao chất lượng, hiệu quả làng nghề
Trong tiến trình thực hiện CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn và xây dựng nông thôn mới, Thái Bình vẫn coi trọng nhiệm vụ phát triển nghề và làng nghề. Mục tiêu phát triển CN - TTCN của tỉnh đến 2015 phấn đấu đạt tổng GTSX CN - TTCN là hơn 15.000 tỷ đồng (theo giá cố định 1994), trong đó CN - TTCN làng nghề phấn đấu đạt 5.150 tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng bình quân 14%. 

Để đạt mục tiêu này, Thái Bình đã chủ trương chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả của làng nghề. Cụ thể hơn là duy trì ổn định phát triển 200 làng nghề thay cho 229 làng nghề; tiếp tục hỗ trợ bằng các cơ chế, chính sách để duy trì 300 doanh nghiệp làng nghề - làm bà đỡ cho hộ sản xuất. Để duy trì và tạo việc làm cho 150.000 lao động làng nghề, tỉnh sẽ ban hành một số chính sách khuyến khích đầu ra cho sản phẩm, một số chính sách về thuế, vốn vay cho hộ sản xuất… bảo đảm cho lao động làng nghề có thu nhập, đạt mức bình quân từ 1,5 triệu đồng/người/tháng trở lên. Tỉnh tiếp tục chỉ đạo, lãnh đạo các huyện, thành phố và 285 xã, phường tìm các nghề phù hợp, ổn định cho dân, hoặc liên kết với công ty, xí nghiệp, nhà máy, đưa các mặt hàng gia công xuống hộ gia đình, gắn với công tác khuyến nông, tư vấn hỗ trợ phát triển công nghiệp, với chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Ngoài ra, Thái Bình tiếp tục đầu tư cơ sở hạ tầng, khoa học - công nghệ, xử lý ô nhiễm môi trường cho các làng nghề. 

>> Một số làng nghề tiêu biểu ở Thái Bình

>>Một số chính sách khuyến khích phát triển nghề, làng nghề trên địa bàn tỉnh Thái Bình