Thúc đẩy ngành Công nghiệp môi trường phát triển mạnh mẽ thành ngành kinh tế độc lập, đóng góp quan trọng trong cơ cấu kinh tế quốc dân.

Công nghiệp môi trường là ngành kinh tế cung cấp các công nghệ, thiết bị và sản phẩm để phục vụ cho công tác bảo vệ môi trường qua đó gián tiếp đóng phần vào quá trình xanh hóa nền kinh tế. Ngành đã hình thành và phát triển tại Việt Nam từ hàng chục năm trước như một nhiệm vụ quan trọng gắn liền với quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá. Trong xu thế xanh hóa giảm phát thải diễn ra trên toàn cầu hiện ngành đang phát triển mạnh mẽ đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ trái đất trước những thách thức về biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên... Tại nước ta, Công nghiệp môi trường hiện đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong bảo vệ môi trường, nhất là trong giai đoạn tái cơ cấu ngành Công Thương và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Mặc dù việc phát triển ngành công nghiệp môi trường đã được Đảng, Nhà nước quan tâm từ rất sớm. Tuy nhiên thực tế vẫn còn nhiều rào cản, khiến nguồn lực đầu tư cho công nghiệp môi trường chưa cao, thị trường và chuỗi doanh nghiệp môi trường chưa phát triển mạnh…

Ngày 04/9/2025 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1894/QĐ-TTg (Quyết định 1894/QĐ-TTg) phê duyệt Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025-2030 (Chương trình) trong đó đặt mục tiêu đưa Công nghiệp môi trường phát triển mạnh mẽ thành ngành kinh tế độc lập, đóng góp quan trọng trong cơ cấu kinh tế quốc dân.

Theo Quyết định 1894/QĐ-TTg từ nay cho đến năm 2030, Công nghiệp môi trường Việt Nam có mục tiêu là tập trung vào xây dựng phát triển Ngành trở thành một ngành kinh tế độc lập, đóng góp quan trọng trong cơ cấu quốc dân; đóng vai trò chiến lược trong đảm bảo độc lập tự chủ về công nghệ, thiết bị sản phẩm phục vụ bảo vệ môi trường; chú trọng phát triển hình thành hệ sinh thái công nghệ môi trường hiện đại, có khả năng sản xuất cung ứng thiết bị, công nghệ, sản phẩm môi trường trong nước và xuất khẩu; đồng thời phát triển các doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhà nước để làm chủ và thương mại hóa Ngành...

Quyết định 1894/TTg - Khung hành động thúc đẩy ngành công nghiệp môi trường phát triển

Chia sẻ tại Tọa đàm ông Phạm Sinh Thành – Quyền Trưởng Phòng Môi trường Công Thương – Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp nhấn mạnh xanh hóa cũng như phát triển kinh tế xanh thì là chủ trương, là xu thế, và để thực hiện được chủ trương, đáp ứng được xu thế này thì các quốc gia trên thế giới và Việt Nam đều cần phải có một công cụ. Và theo ông Thành Chương trình Phát triển ngành Công nghiệp môi trường là hành động cụ thể để cụ thể hóa các định hướng cũng như chủ trương về xanh hóa Ngành, xanh hóa kinh tế và tái cơ cấu ngành Công Thương. Các chủ trương định hướng này được hiện thực hóa thông qua khung các nhiệm vụ mà Thủ tướng Chính phủ đã vạch ra cho các bộ, ngành, địa phương triển khai trong giai đoạn 2025-2030 tại Quyết định 1894/QĐ-TTg.

Ông Phạm Sinh Thành cho biết tại Quyết định 1894/QĐ-TTg, Chương trình cũng đã cụ thể hóa các định hướng xanh hóa thông qua các chính sách tài chính; cụ thể hóa các tiêu chuẩn tạo ra các sản phẩm, từ các sản phẩm để trở thành hàng hóa của Ngành để lưu thông trên thị trường. Đồng thời Chương trình vạch ra các nội dung, nhiệm vụ và giao các nhiệm vụ, nội dung cho các chủ thể, cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội ngành nghề tham gia thực hiện làm sao đạt được mục tiêu là bảo vệ môi trường và thông qua bảo vệ môi trường giúp cho ngành kinh tế xanh hơn.

Tuy nhiên theo ông Phạm Sinh Thành, Chương trình mới là khung hành động, chứ chưa phải là văn bản quy phạm pháp lý. Trong khi đó, tất cả những yêu cầu của thị trường cũng như các khó khăn, vướng mắc về phát triển các doanh nghiệp công nghiệp môi trường đều cần đến cơ chế và chính sách. Về cơ chế chính sách ông Thành chia sẻ, thực tế công nghiệp môi trường đã được cập đến từ rất lâu rồi, ngay khi bắt đầu có Luật bảo vệ môi trường 1ần đầu tiên rồi tiếp đến là các chủ trương của Đảng…, tuy nhiên đến bước cụ thể hóa thành các văn bản quy phạm pháp luật riêng cho phát triển ngành công nghiệp môi trường thì chưa có mà chỉ tích hợp hoặc lồng ghép ở đâu đó trong Luật đầu tư, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Giáo dục đào tạo…

Vì thế ông Phạm Sinh Thành đồng thời đề xuất, để cụ thể hóa các chủ trương về phát triển ngành công nghiệp môi trường nói chung và thực hiện khung nhiệm vụ mà chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường đặt ra thì giải pháp đầu tiên là phải tích hợp và lồng ghép phối hợp giữa các bộ (vì Chương trình là của quốc gia chứ không phải là chương trình của riêng một nào) ví dụ như Bộ Nông nghiệp và Môi trường hay là Bộ Công Thương hay là Bộ Khoa học Công nghệ...

Theo ông Thành, Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường đặt ra một nhiệm vụ trọng tâm là từ nay đến năm 2030 xây dựng được Nghị định Phát triển ngành Công nghiệp môi trường (trước đó Bộ Công Thương cũng đã được giao chủ trì xây dựng) và phải là nghị định Chính phủ thì mới là văn bản quy phạm pháp luật và mới có tính pháp lý bắt buộc các bên liên quan phải thực hiện.

Trọng tâm thứ hai là làm sao đó có các chính sách cụ thể hóa trong đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực này để phát triển đội ngũ nhân lực đảm đương được các nhiệm vụ về sản xuất thiết bị khoa học công nghệ môi trường. Bên cạnh đó là các chính sách liên quan đến khoa học công nghệ để phát triển khoa học công nghệ chủ động trong nước mục tiêu không bị phụ thuộc vào các cái chuỗi cung ứng của nước ngoài; rồi trọng tâm quan trọng nữa là các chính sách mà liên quan đến quảng bá, phát triển thị trường.

Theo ông Thành để độc lập tự chủ về phát triển công nghiệp môi trường trong 1894/QĐ-TTg cũng đã xác định Chương trình lấy kinh tế tư nhân là trọng tâm cùng với đó giao một số nhiệm vụ cho các cái hiệp hội ngành nghề để khơi thông các nguồn lực của các thành phần kinh tế tư nhân; Đồng thời với đó thì tận dụng các tiềm năng, nguồn lực sẵn từ các tập đoàn, tổng công ty kinh tế nhà nước, ví dụ như là Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tập đoàn Năng lượng quốc gia, rồi Tập đoàn hóa chất Việt Nam, Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam… để thực hiện đối với những công trình lớn

Giai đoạn đầu cần phải có một cái cú huých và đó là vấn đề hỗ trợ của nhà nước để định hướng rõ ràng chi tiết cho ngành công nghiệp môi trường

Tham gia Tọa đàm TS. Trần Văn Lượng - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam bày tỏ sự phẩn khởi với sự ra đời của Quyết định 1894/QĐ-TTg, đồng thời khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của ngành Công nghiệp môi trường trong giải quyết các thách thức liên quan đến môi trường.Cụ thể theo ông Lượng các tác động của các hoạt động sản xuất và đời sống dân sinh của con người đều tác động đến môi trường.Và nếu không có những giải pháp công nghệ, thiết bị, và những doanh nghiệp thực hiện việc giải quyết bài toán còn lại của quá trình sản xuất, sinh hoạt thì chúng ta sẽ luôn đối mặt với vấn đề về ô nhiễm môi trường.

Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam nhấn mạnh Quyết định 1894/QĐ-TTg thể hiện quyết tâm của Chính phủ và của những người làm công tác bảo vệ môi trường; đồng thời cụ thể hóa một phần các ý kiến hoặc là các chỉ đạo của các cơ quan quản lý nhà nước đối với việc thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp môi trường một cách hết sức rõ ràng, có hướng đi từ khâu đào tạo nguồn nhân lực tới khâu hỗ trợ trong thúc đẩy công nghệ tới những việc tăng cường hợp tác quốc tế, thúc đẩy thị trường cho các sản phẩm hàng hóa thiết bị Ngành tới công tác truyền thông….

Theo TS Trần Văn Lượng, phát triển công nghiệp môi trường trong giai đoạn hiện nay đã trở lên hết sức cấp bách, không chỉ có ý nghĩa giải quyết bài toán về môi trường mà còn giải quyết một cái bài toán nữa là nhìn nhận vấn đề môi trường ở một góc nhìn làm gia tăng các giá trị của những vật chất còn lại trong quá trình sản xuất, góp phần phát triển nền kinh tế tuần hoàn. Khác với những lĩnh vực khác Công nghiệp môi trường là lĩnh vực tích hợp bởi nhiều lĩnh vực, công nghệ từ khâu chế tạo máy, ngành hóa chất, ngành xử lý nước rồi ngành nhiệt… vì thế đây là lĩnh vực tổng hợp và vì thế thị trường của Ngành cũng rất riêng.

Nhận định Mục tiêu Chương trình đặt ra là một thách thức lớn nhưng cũng đồng thời là động lực cho những doanh nghiệp, nhà sản xuất để tăng tốc phát triển nhận thấy rằng đây là một cái lĩnh vực mà nhà nước đang quan tâm và sẵn sàng đầu tư và hỗ trợ. Theo ông Lượng giai đoạn đầu cần phải có một cái cú huých và đó là vấn đề hỗ trợ của nhà nước để định hướng rõ ràng chi tiết cho ngành công nghiệp môi trường, đối với doanh nghiệp tư nhân hay bất cứ một doanh nghiệp nào thì cũng cần tạo điều kiện và một cái sân chơi bình đẳng. Cụ thể trong điều kiện hiện nay thì theo ông Lượng điều các doanh nghiệp cần là những quy định, những quy chuẩn, những tiêu chuẩn, chính là những cái hành lang pháp lý cho một sân chơi bình đẳng và đồng thời qua đó các doanh nghiệp cũng được nhìn nhận, đánh giá chính xác

Chỉ ra những hạn chế và thách thức của ngành Công nghiệp môi trường TS Trần Văn Lượng nhấn mạnh hiện nay ngành công nghiệp môi trường của Việt Nam mới đang đáp ứng một phần yêu cầu bảo vệ môi trường trong quá khứ. Thực tế toàn bộ những lĩnh vực công nghệ cao trong bảo vệ môi trường thời gian qua (và có thể sẽ cả trong tương lai) đều thuộc về các nhà đầu tư, cung cấp thiết bị nước ngoài và với trình độ hiện nay thì từ nhà khoa học cho đến nhà sản xuất Việt Nam trong lĩnh vực này vẫn đang mày mò, tự mình thử nghiệm và đáp ứng một cái mức độ thị trường nhất định.

Theo ông Lượng thời gian tới thực trạng này cần phải được thay đổi theo hướng tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm từ các nước đi trước; phải thu hút, mời gọi sự tham gia từ những nhà đầu tư, nhà khoa học nước ngoài chia sẻ các kinh nghiệm, định hướng trong vấn đề nghiên cứu khoa học cho các nhà khoa học cũng như các nhà đầu tư trong nước qua đó sử dụng phát huy hiệu quả nguồn lực trong nước đặc biệt là trong nghiên các công nghệ môi trường. Bởi thực tế nếu tự mày mò thì sẽ tiêu tốn rất nhiều thời gian, công sức giá trị và. Theo đó TS Trần Văn Lượng đề xuất cần phải có một cách nhìn mới, trong việc nâng cao năng lực khoa học công nghệ trong nước của lĩnh vực công nghiệp môi trường thông qua vận dụng thành tựu khoa học công nghệ thế giới, tận dụng những kinh nghiệm quốc tế kể cả trong công tác quản lý nhà nước và kể cả trong việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật nhà nước.

Nhấn mạnh định nghĩa là rất quan trọng đối với sản phẩm công nghiệp môi trường, theo ông Trần Văn Lượng mặc dù trong quy định của Chính phủ (Quyết định 980/QĐ-TTg- Ban hành danh mục cụ thể công nghệ, thiết bị, sản phẩm ngành công nghiệp môi trường) đã xây dựng được danh mục xác định thế nào là hàng hóa công nghiệp môi trường. Tuy nhiên bước tiếp theo là phải hoàn thiện các cơ chế, chính sách tạo nguồn lực để thúc đẩy sản phẩm hàng hóa thiết bị và các doanh nghiệp công nghiệp môi trường phát triển.

Chia sẻ về kinh nghiệm thực tế trong quá trình hoạt động Ông Nguyễn Đức Quyền - Chủ tịch hội đồng quản trị, Công ty cổ phần năng lượng và môi trường Bách khoa Hà Nội chỉ ra thực tế trong lĩnh vực này Việt Nam mới nắm bắt được ở trong phạm vi quy mô nhỏ, những quá trình đơn giản và sẽ gặp nhiều thách thức về hội tụ nguồn lực (nhân lực và vật lực) trong triển khai thực hiện các công trình dự án môi trường lớn, lĩnh vực công nghiệp trọng điểm ví dụ như là sắt thép, công nghệ nhiệt điện để sản xuất điện năng hoặc các cái lĩnh vực mà sản xuất tổng hợp. Cụ thể ông Quyền chia sẻ thực trạng các nhà máy xử lý chất thải thì về cơ bản Việt Nam chúng ta làm chủ được gần như 100%. Nhưng sang quy mô mà lớn hơn, xi măng, sản xuất vật liệu xây dựng, nhà máy công nghiệp nhiệt điện… liên quan đến tài chính, nguồn vốn đầu tư lớn, thậm chí là chi phối của công nghệ…, rất khó có cơ hội để tham gia.

Theo ông Quyền trong lĩnh vực công nghiệp môi trường các doanh nghiệp Việt Nam chúng ta mới đang trả lời và tiêu hóa khá tốt vấn đề về kỹ thuật chứ chưa hẳn là công nghệ. Bởi để giải mã cũng như để làm chủ công nghệ trong lĩnh vực này thì phải hiểu được đối tượng là cái gì, nguyên lý hoạt động ra làm sao, đặc biệt những thông số về ô nhiễm đầu vào, các quá trình công nghệ, các quá trình cơ bản…để giải quyết được toàn bộ hiệu quả đó hơn các đối tượng khác. Hay nói khác một có sức cạnh tranh và giảm phát thải thứ cấp các chất ô nhiễm ở đầu ra. hướng về các ngành công nghiệp môi trường…

Đứng ở góc độ doanh nghiệp qua đó ông Quyền mong đợi thời gian tới sẽ có các giải pháp gắn kết với các nhà khoa học, những người nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực Công nghiệp môi trường nhưng không phải là một hay hai chuyên ngành mà là đa ngành. Theo ông Quyền muốn nâng tầm được lĩnh vực này thì phải có thị trường và phải có thời gian và điều kiện để chúng ta hoàn thiện các công nghệ ở mức độ cao hơn nữa. Và như vậy tính chủ động (đảm bảo độc lập tự chủ về công nghệ, thiết bị sản phẩm phục vụ bảo vệ môi trường) mới được triển khai. Và thị trường sẽ đảm bảo cho nhà khoa học, doanh nghiệp và cho lực lượng hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp môi trường được phát triển bền vững hơn. Đề cập đến việc tỷ lệ cho vay từ các quỹ như quỹ môi trường Việt Nam chưa giải quyết được bài toán của doanh nghiệp, và doanh nghiệp đều phải đi theo kênh của ngân hàng thương mại hoặc là phải huy động vốn từ các tổ chức tài chính, đó theo ông Quyền cho để thúc đẩy lĩnh vực này phải có nguồn lực về tài chính, những quỹ kiểu cho vay mạo hiểm.

Đề cập đến hoạt động chuyển giao công nghệ ông Nguyễn Đức Quyền chỉ ra thực trạng, các hợp đồng chuyển giao công nghệ (bao gồm lĩnh vực công nghiệp môi trường hiện nay có nhiều nhưng thuần túy chỉ dừng lại là các hợp đồng kinh tế và thương mại thôi. Theo đó ông Quyền đề xuất nên có một cái giải pháp, rào cản kỹ thuật ví dụ sau 3 năm hay 5 năm thì nhà sản xuất, cung cấp thiết bị phải chuyển giao cho người Việt Nam chúng ta để chúng ta tiếp nhận dần kỹ thuật đó, nâng cấp dần mức độ về công nghệ...

Thực tế để thực hiện Chương trình phát triển ngành Công nghiệp môi trường giai đoạn 2025 - 2030, với vai trò là đầu mối, Bộ Công thương đã ban hành Dự thảo kế hoạch hành động thực hiện chương trình, trong đó đặt ra các nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị. Song song với đó thì cũng rất cần sự tích cực, đồng lòng phối hợp, thực chất và hiệu quả từ phía các bộ, ngành, địa phương liên quan. Đặc biệt không thể thiếu vai trò, ý thức tự lực từ chính các lực lượng doanh nghiệp, công nghiệp môi trường…, từ đó nâng cao quy mô, năng lực của lĩnh vực này, trở thành ngành kinh tế độc lập, có khả năng tự chủ trong đáp ứng nhu cầu trong nước, giải quyết các thách thức trong bảo vệ môi trường, từng bước xanh hóa sản xuất, hiện thực hóa các cam kết quốc tế trong bảo vệ môi trường của Việt Nam.