Trong bối cảnh xu thế phát triển xanh, phát thải ròng bằng “0” và tiêu chuẩn môi trường đang trở thành rào cản kỹ thuật mới của thương mại quốc tế, việc xây dựng nền kinh tế tuần hoàn không chỉ là lựa chọn tất yếu mà còn là “chìa khóa” giúp hàng hóa Việt Nam duy trì lợi thế cạnh tranh, giữ vững vị thế tại các thị trường xuất khẩu trọng điểm.
Nhiều nỗ lực đã được triển khai từ phía cơ quan quản lý nhà nước, địa phương và doanh nghiệp để thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn, giúp sản phẩm hàng hóa Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của chuỗi cung ứng, đẩy mạnh xuất khẩu.
Đã có hành lang chính sách
Chia sẻ tại Tọa đàm “Phát triển kinh tế tuần hoàn đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu” do Tạp chí Công Thương thực hiện, ông Cù Huy Quang - Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và chuyển đổi xanh, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương cho biết, khái niệm kinh tế tuần hoàn chính thức được luật hóa tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Sau khi Luật Bảo vệ môi trường ra đời, Nghị định 08 cũng đã hướng dẫn để các bộ, ngành, bộ, ban, ngành, Ủy ban nhân dân các tỉnh, các tổ chức có thể triển khai được những quy định về kinh tế tuần hoàn.
Ngày 7/6/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam”, trong đó nêu rõ: “Chủ động phát triển kinh tế tuần hoàn là tất yếu, phù hợp với xu hướng, yêu cầu tạo đột phá trong phục hồi kinh tế và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững; góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chủ động thích ứng, chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài, hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, bảo đảm quốc phòng, an ninh”.
Bên cạnh đó, Chính phủ đã ban hành những chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn vay ưu đãi, những nguồn quỹ thúc đẩy xanh để giúp doanh nghiệp thay đổi dây chuyền, áp dụng mô hình quản lý tiên tiến.
Bộ Công Thương cũng hỗ trợ cho các doanh nghiệp nâng cao nhận thức trong việc tiếp cận được với mô hình kinh tế tuần hoàn, tiếp cận được những giải pháp đầu tư cũng như công nghệ để cho các doanh nghiệp có thể có những góc nhìn, có những lựa chọn khác nhau; hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong việc đào tạo để nắm bắt được các quy định, đặc biệt là những quy định của thế giới, liên quan đến những tiêu chuẩn xanh, tiêu chuẩn kỹ thuật, để từ đó các doanh nghiệp có thể chuẩn bị một tâm thế sản xuất đón đầu, đáp ứng được những tiêu chí, tiêu chuẩn của nước ngoài.
Đặc biệt, ngày 2/12/2024, Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị số 14/CT-BCT về việc thúc đẩy thực hiện Kinh tế tuần hoàn trong ngành Công Thương. Chỉ thị xác định, đẩy mạnh áp dụng Kinh tế tuần hoàn là cách thức quan trọng để giải quyết các vấn đề nổi cộm của nền kinh tế trên nền tảng thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh và thiết kế bền vững, ứng dụng công nghệ thân thiện môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên, phát triển nguyên vật liệu tái tạo, tái chế góp phần thúc đẩy về sản xuất và tiêu dùng bền vững, tăng trưởng xanh; thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững theo Chương trình nghị sự 2030 và các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu.
Theo ông Cù Huy Quang, nội dung chủ yếu của Chỉ thị tập trung vào một số nội dung, giải pháp.
Thứ nhất, lồng ghép được chính sách với kế hoạch phát triển của doanh nghiệp. Để thúc đẩy thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn, Chỉ thị yêu cầu tất cả những doanh nghiệp ngành Công Thương rà soát, lồng ghép chính sách về phát triển kinh tế tuần hoàn vào kế hoạch phát triển của doanh nghiệp, xây dựng những kế hoạch hành động hoặc những tiêu chí, tiêu chuẩn về kinh tế tuần hoàn nhằm đáp ứng được những tiêu chí của quốc tế trong quá trình hội nhập và xuất khẩu hàng hóa.
Thứ hai, thúc đẩy áp dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn trong những ngành có nhiều lợi thế như ngành giấy, ngành nhựa, giấy bao bì, giấy tái chế, ngành điện tử…
Tọa đàm “Phát triển kinh tế tuần hoàn đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu”do Tạp chí Công Thương thực hiện
Chỉ thị cũng đưa ra những giải pháp về nâng cao năng lực và truyền thông, như đẩy mạnh tuyên truyền về những tiêu chuẩn quốc tế, những giải pháp hỗ trợ cho các doanh nghiệp áp dụng được quy định về kinh tế tuần hoàn; thúc đẩy và nhân rộng được các những mô hình kinh tế tuần hoàn đã triển khai thành công.
Về liên kết hợp tác đa quốc gia, Chỉ thị 14 đưa ra những nội dung về hợp tác quốc tế nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp nắm bắt được những quy định, áp dụng được những công nghệ tiên tiến, hài hòa với những tiêu chuẩn của quốc tế thông qua việc hợp tác quốc tế giữa các công ty, giữa các doanh nghiệp với nhau hoặc giữa các nền kinh tế với nhau.
Doanh nghiệp chủ động chuyển dịch
Từ lực đẩy của chính sách, các doanh nghiệp đã bắt đầu chuyển mình mạnh mẽ. Từ ngành dệt may, da giày, điện tử cho đến nông sản, thực phẩm, mô hình tái sử dụng nguyên liệu, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải đang được áp dụng rộng rãi. Các sản phẩm “xanh hơn” không chỉ giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí sản xuất, mà còn đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường và xã hội ngày càng khắt khe của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP hay RCEP.
Bà Nguyễn Thị Thu Hương - Trưởng phòng Xuất nhập khẩu, Tổng công ty May Bắc Giang LGG cho biết, kinh tế tuần hoàn đối với ngành may nói chung và với LGG nói riêng hiện không còn chỉ là xu hướng mà đây là yêu cầu bắt buộc đối với doanh nghiệp để tuân thủ về môi trường, về trách nhiệm xã hội. Kinh tế tuần hoàn cũng góp phần tạo nên sức cạnh tranh cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp có thể tham gia được vào chuỗi cung ứng bền vững, mở rộng thị trường.
May Bắc Giang LGG đã mạnh tay đầu tư vào công nghệ sản xuất tự động, chuyển đổi từ sử dụng lò hơi bằng than đốt trước đây sang lò hơi điện hoặc lò đốt biomass sinh khối; đồng thời áp dụng số hóa để quản lý năng lượng, sử dụng tiết kiệm năng lượng và trong nhà máy có lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời áp mái. Hàng năm, Công ty cũng tổ chức các chương trình trồng cây xanh phủ kín hết nhà máy và cụm công nghiệp.
Đặc biệt, trong một số đơn hàng, May Bắc Giang LGG đã sử dụng vải tái chế theo yêu cầu của khách hàng. Đây là một trong những điều tạo nên sự khác biệt dần dần ở trong ngành may.
“Doanh nghiệp chúng tôi hiện đã đạt được những chứng chỉ nhà máy xanh đánh giá các chỉ số về tính bền vững trong ngành may. Chúng tôi cũng coi vấn đề kinh tế tuần hoàn là những bước đi mà doanh nghiệp phải đi từng bước nhỏ chứ không thể ngay một thời gian ngắn có thể thực hiện được”, bà Nguyễn Thị Thu Hương chia sẻ.
Dù vậy, thực tế cho thấy, các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và thông tin về tiêu chuẩn xanh quốc tế, cũng như chưa được hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam mới đang ở giai đoạn đầu và được các doanh nghiệp triển khai trong thời gian gần đây.
Theo kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (nay là Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược) năm 2022, các doanh nghiệp đã từng áp dụng biện pháp đổi mới mô hình kinh doanh và/hoặc áp dụng một trong các mô hình kinh doanh theo hướng tuần hoàn cho thấy sự hiểu biết vượt trội so với các doanh nghiệp chưa từng áp dụng, với 28% - 38,5% so với 9,4% - 22% biết rõ hoặc rất rõ về các mô hình kinh doanh tuần hoàn phổ biến, tỷ lệ các doanh nghiệp chưa biết đến các mô hình kinh doanh tuần hoàn được đề cập là 8% - 15% trên tổng số các doanh nghiệp khảo sát, trong đó tỷ lệ ở nhóm chưa áp dụng bất cứ hình thức đổi mới mô hình kinh doanh hoặc áp dụng mô hình kinh doanh tuần hoàn từ 10% - 24%, tùy theo từng mô hình trong đó mô hình tái chế chỉ dưới 10% chưa biết tới.
Xây dựng kế hoạch cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp toàn diện
Để hỗ trợ cho doanh nghiệp mạnh mẽ hơn nữa, ông Lê Xuân Thịnh - Giám đốc Công ty TNHH Trung tâm Sản xuất sạch hơn Việt Nam (VNCPC) cho rằng cần hoàn thiện các quy chuẩn, tiêu chuẩn về kinh tế tuần hoàn làm cơ sở cho doanh nghiệp triển khai.
“Các yếu tố bổ trợ cho doanh nghiệp thì còn đang thiếu, cần bổ sung. Ví dụ như các quy chuẩn, tiêu chuẩn về xác định thế nào là kinh tế tuần hoàn, thế nào là chất thải có thể tái chế được… Hiện nay chúng ta chưa có nhiều văn bản pháp quy hoặc tiêu chuẩn như vậy để cho doanh nghiệp cần triển khai”, ông Thịnh phân tích.
Ngoài ra, ông Thịnh đề xuất cần thúc đẩy, khuyến khích doanh nghiệp áp dụng kinh tế tuần hoàn bằng cách Nhà nước phải có những chương trình, dự án thí điểm để “mồi” cho các doanh nghiệp thấy được lợi ích của việc triển khai kinh tế tuần hoàn; trên cơ sở đó xây dựng các tài liệu truyền thông, tuyên truyền để doanh nghiệp có thể nắm bắt rõ được lợi ích của ứng dụng kinh tế tuần hoàn vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Đồng thời, cần có những hỗ trợ tích cực từ nhà nước trong các vấn đề như ưu đãi thuế, tiếp cận nguồn vốn,…
“Các cơ quan quản lý nhà nước cũng cần phải quan tâm hơn đến lộ trình áp dụng cho kinh tế tuần hoàn, đặc biệt là phải có những chương trình phù hợp với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, bởi vì đây là những doanh nghiệp chiếm số đông và hiện nay cũng đang gặp khó khăn trong việc triển khai kinh tế tuần hoàn”, ông Thịnh nhấn mạnh.
Ông Cù Huy Quang cho biết, trong thời gian tới Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện những chính sách, chiến lược liên quan hoặc lồng ghép vào những chính sách, chiến lược khác của ngành để thúc đẩy các mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. Bộ cũng đẩy mạnh thực hiện chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030 cũng đã được Thủ tướng phê duyệt, trong đó có những mô hình về tái chế, tái sử dụng, khu công nghiệp cộng sinh,…; đồng thời lan tỏa, nhận rộng những mô hình kinh tế tuần hoàn đã được ứng dụng thành công.
Ngoài ra, Bộ Công Thương sẽ tập trung xây dựng những tiêu chuẩn, tiêu chí như thế nào được gọi là sản phẩm xanh, như thế nào được gọi là mô hình về kinh tế tuần hoàn để hỗ trợ cho các doanh nghiệp thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, thúc đẩy sản xuất sản phẩm của mình đạt được những tiêu chí đấy, thậm chí để hỗ trợ cho các doanh nghiệp tiếp cận được với những tiêu chí xanh, tiêu chí tuần hoàn của quốc tế, đáp ứng yêu cầu của những thương hiệu, nhãn hàng quốc tế.
Bộ Công Thương cũng sẽ hỗ trợ cho các doanh nghiệp hiểu về báo cáo về ESG, về phát triển bền vững để khi xuất khẩu hàng hóa không bỡ ngỡ với vấn đề này. Đồng thời, đào tạo nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp thông qua những buổi tập huấn, tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận được những giải pháp, tiêu chuẩn, xu thế mới của thế giới hiện nay đã và đang áp dụng triển khai.
“Chúng tôi mong muốn sẽ hỗ trợ cho các doanh nghiệp tiếp cận được những tiêu chí, những mô hình này càng sớm càng tốt để doanh nghiệp có sự chuẩn bị, tâm thế, định hình được việc sản xuất những mặt hàng của mình vừa đảm bảo những tiêu chí về xanh, đảm bảo về tiêu chí môi trường nhưng cũng đảm bảo về an toàn cho con người”, ông Cù Huy Quang chia sẻ.
Ông Quang thông tin thêm, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công - đơn vị được Bộ Công Thương giao chủ trì triển khai vấn đề này - đã và đang tham mưu cho lãnh đạo Bộ ban hành khung chính sách về thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn, sẽ sớm trình lãnh đạo Bộ ban hành trong thời gian sắp tới. Sau khi có được khung phát triển kinh tế tuần hoàn, Cục sẽ tiếp tục xây dựng những chương trình hỗ trợ doanh nghiệp triển khai được những quy định về kinh tế tuần hoàn theo các văn bản quy phạm pháp luật cũng như áp dụng được những mô hình tiên tiến về kinh tế tuần hoàn đã và đang được triển khai trên thế giới vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.