Sáng ngày 23/12/2012, Nhà máy Thủy điện Sơn La – công trình thủy điện lớn nhất Việt Nam và Đông Nam Á (gồm 6 tổ máy, công suất 2.400MW, điện lượng cung cấp hàng năm 10,246 tỷ kWh với tổng vốn đầu tư 2,5 tỷ USD) chính thức được khánh thành sau 7 năm xây dựng (được khởi công ngày 2/12/2005), đến tháng 12/2010, tổ máy số 1 đã được hoà lưới điện thành công, tiếp đó vào năm 2011, lần lượt các tổ máy số 2,3,4 được vận hành và đến nay cả 6 tổ máy đã chính thức hoàn thành đưa vào sử dụng, sản xuất được hơn 12 nghìn tỷ kWh. Việc hoàn thành Nhà máy Thủy điện Sơn La trước 3 năm so với Nghị quyết của Quốc hội, đã làm lợi cho Nhà nước khoảng 1 tỷ USD (riêng Tập đoàn Điện lực Việt Nam tiết kiệm được 5.600 tỷ đồng) và điều quan trọng hơn đó là giải quyết được tình trạng thiếu điện gay gắt thường xảy ra trong những năm vừa qua. 

Thủy điện Sơn La với người Anh hùng
Vào lúc 20h ngày 21/12/2012, ông Nguyễn Tăng Cường đã vinh dự là một trong những vị khách mời đặc biệt của Đài Truyền hình Việt Nam được tham dự chương trình truyền hình trực tiếp: Giao lưu những người xây dựng Thuỷ điện Sơn La để nhắc lại câu chuyện cũ về chiếc cẩu 1.200 tấn và chiếc cẩu chân què phục vụ cho thi công công trình thuỷ điện Sơn La (Đây là sự kiện được lọt vào Top 10 sự kiện khoa học công nghệ tiêu biểu của Việt Nam năm 2010). 

Đó là câu chuyện mà theo ông Cường, phải có một chút máu liều, dám lấy danh dự, sinh mệnh và gia tài để ”đánh đổi” lấy một việc vô cùng khó. Đó là việc xin được thiết kế, chế tạo chiếc cần cẩu lớn nhất Việt Nam có sức nâng 1.200 tấn, có tỷ lệ nội địa hóa trên 80% để phục vụ thi công Nhà máy Thủy điện Sơn La. Nói là khó vì từ trước tới nay, đã có không ít doanh nghiệp, cá nhân muốn làm, nhưng cũng không có ai dám dũng cảm tin vào năng lực nội tại của ngành Cơ khí chế tạo máy Việt Nam. 

Nhận thức được tầm quan trọng vô cùng to lớn của công trình, ông Nguyễn Tăng Cường - Giám đốc Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung đã mất hàng tháng trời trăn trở, suy nghĩ: Nếu quyết tâm làm thì được gì, còn ngược lại sẽ mất gì? Nếu thành công thì sẽ đánh dấu một mốc son quan trọng cho ngành Chế tạo máy của Việt Nam, bởi từ nay chúng ta sẽ làm chủ được công nghệ chế tạo máy cho các công trình tiếp theo, không mất ngoại tệ nhập siêu vì lệ thuộc vào nước ngoài, giải quyết công ăn việc làm cho người lao động. Còn nếu thất bại, chỉ cần một sự cố nhỏ thì toàn bộ cơ đồ, sự nghiệp Anh hùng Lao động và thương hiệu Cơ khí Quang Trung đã từng có uy tín trên thương trường sẽ cuốn theo sự thất bại đó. Và quyết định xin làm hay không làm có phải vì lợi nhuận không? Tất cả câu trả lời đều không đúng với bản chất và hoàn cảnh đã diễn ra. 

Mang hoài bão lớn đến với Thủy điện Sơn La
Là một công trình thủy điện được thiết kế công suất lớn nhất Đông Nam Á, nên Chính phủ Việt Nam luôn phải giám sát, chỉ đạo chặt chẽ các đơn vị thi công và yếu tố an toàn phải được đặt lên hàng đầu. Vì thế, một doanh nghiệp tư nhân như Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung của ông Cường xin đề xuất được chế tạo cần cẩu 1.200 tấn để phục vụ thủy điện Sơn La thì cả là một vấn đề khó. Nhưng nhắc lại câu chuyện cũ, ông Cường đã từng xin được đảm nhận công trình này với sự hoài bão và đam mê cháy bỏng để chứng minh ngành Chế tạo máy của Việt Nam hoàn toàn có thể chế tạo được chiếc cần cẩu 1.200 tấn và cam kết sẽ lấy cả tài sản, danh dự Anh hùng Lao động của tập thể và cá nhân để thuyết phục Bộ Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam và đồng chí Thái Phụng Nê - đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ. Cuối cùng thì các cơ quan quản lý Nhà nước và chủ đầu tư cũng đã dũng cảm gửi gắm niềm tin và giao trách nhiệm cho Nguyễn Tăng Cường – Giám đốc Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung đảm nhận thiết kế, chế tạo, vận chuyển, lắp đặt chiếc cần cẩu lớn nhất Việt Nam để thi công công trình thủy điện Sơn La.
 
Nhớ lại thời khắc 2 chiếc chiếc cẩu được Xí nghiệp chế tạo thành công và tiến hành lắp đặt thử nghiệm tại công trình thủy điện Sơn La, Đoàn nghiệm thu của Hội đồng kiểm định trong nước và quốc tế đã thực hiện xong các bước của quy trình kiểm định, kiểm tra…, nhưng để đảm bảo độ an toàn tuyệt đối cho Nhà máy Thủy điện Sơn La và thêm một lần nữa khẳng định độ chính xác, an toàn của các bộ phận phanh hãm và thiết bị, lúc này trong Đoàn kiểm định có ông Thái Phụng Nê (Đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ, Phó trưởng Ban Quản lý Dự án Thuỷ điện Sơn La) đã đưa ra bài toán “ngặt nghèo” với yêu cầu đặt ra là: mỗi một lần cần cẩu nâng lên mã hàng 700 tấn (kê bên dưới 1 viên gạch), rồi cho hạ xuống tới khi chạm viên gạch thì dừng lại và viên gạch đó không rút ra được và cũng không bị vỡ. Tiếp đó, đến mã thử thứ hai, ông Nê chỉ đạo đặt một tờ giấy A4 lên trên viên gạch và tiếp tục cho cẩu mã hàng 700 tấn lên rồi hạ xuống, đến khi chạm tờ giấy A4 thì dừng lại và sự thật thì tờ giấy A4 đó vẫn không thể rút ra được và viên gạch cũng vẫn không vỡ. Bài toán kiểm nghiệm này liên tục thực hiện các động tác nâng - hạ - dừng..; rồi hạ - dừng… và mọi người không thể tin được, tờ giấy A4 không rút ra được và viên gạch cũng không bị vỡ. Điều đó chứng tỏ việc kiểm định độ chính xác, chế độ phanh hãm của chiếc cần cẩu này còn “ngặt nghèo” hơn cả các yêu cầu của các cơ quan đăng kiểm trong nước và quốc tế. Theo các chuyên gia, yêu cầu này là muốn cẩu mã hàng 1.200 tấn, phải thử lên hệ số 1,25%, nghĩa là thử 1.400 tấn để cấp phép cho 1.200 tấn và như vậy, mỗi lần thực hiện, cần cẩu phải nâng lên một mã hàng 700 tấn rồi dừng, hạ xuống, rồi dừng, để thẩm định hệ thống phanh hãm và độ chính xác của chiếc cẩu.

Hình ảnh cẩu chân què 3.500 tấn – phục vu công trình thủy điện Sơn La


Còn việc chế tạo chiếc cần cẩu ‘‘chần què’’, thì nhiều độc giả hiện nay vẫn bị nhầm lẫn chiếc cần cẩu 1.200 tấn với chiếc cần cẩu (chân què) sức nâng 350 tấn, độ cao nâng hạ 180 m có độ chính xác và độ phức tạp nguy hiểm hơn chiếc cần trục 1.200 tấn. Câu chuyện về chiếc cẩu chân què, nghe như một chuyện hài hước, bởi đối với ngành cơ khí chế tạo máy trên thế giới thì chẳng có chiếc cẩu nào gọi là cẩu chân què. Đây là những người tham gia thực hiện việc thiết kế chế tạo và thi công công trình này đặt tên cho nó vì một chân ở cốt 00, còn một chân kia ở độ cao 182 m được gác vào thành đập thủy điện để cẩu và đảm nhận khoảng 17.000 tấn thiết bị, thử độ khít 12 hệ thống cửa van của Nhà máy Thủy điện Sơn La để hội đồng nghiệm thu cấp Nhà nước tiến hành nghiệm thu công trình mới quyết định cho tích nước phía thượng lưu. Sứ mệnh của chiếc cần cẩu này là rút ngắn thời gian thi công cho công trình thủy điện Sơn La. Đáng lẽ phải xây dựng phần bê tông lên cao trình 228 m rồi mới lắp chiếc cần cẩu trên đó để đảm nhận việc thử các cánh van, nhưng nếu như vậy thì phải chờ đợi hàng năm nữa. Cộng với thời gian lắp chiếc cần cẩu mất 03 tháng, thời gian tích nước 09 tháng, tổng cộng thời gian là 23 tháng. Như vậy, với giải pháp dùng cẩu chân què 350 tấn thi công xong từng cửa van rồi bàn giao cho phần xây dựng theo giải pháp ‘‘2 trong 1’’, đã góp phần rút ngắn và đẩy nhanh tiến độ ít nhất 23 tháng cho công trình thủy điện Sơn La, tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng cho Nhà nước. 

Công trình thiết kế, chế tạo chiếc cầu trục 1.200 tấn để lắp đặt 6 tổ máy của Nhà máy Thủy điện Sơn La đã thành công ngoài sức mong đợi. Với những tính năng vượt trội, hơn hẳn các sản phẩm cùng loại của nước ngoài sản xuất như: Hệ thống điều khiển từ xa được lập trình PLC điều khiển ở cự ly 100 m và cự ly xa hàng nghìn km thông qua hệ thống vệ tinh Vinasat có thể kiểm soát toàn bộ hoạt động của cần cẩu, giúp cho quá trình sử dụng và bảo hành thiết bị cần cẩu có thể điều khiển trực tiếp trên cabin, hoặc ghép nối 2 cần cẩu lại với nhau chỉ cần 1 người điều khiển, có thể điều khiển 02 móc 560T đồng thời, hoặc độc lập. Thậm chí có thể kết hợp 6 móc nâng hạ 2 móc 560T, 2 móc 90T, 2 móc 10T cùng một thao tác nhưng có độ chính xác tới từng mm. Chính độ chính xác cao của hệ thống cần cẩu này đã giúp nâng hạ những mã hàng nặng trên 1000 tấn, trong đó có chiếc roto ở trên độ cao trên 30 m hạ xuống độ sâu để lắp vào stato có khe hở mỗi bên trên 10 mm một cách chính xác. Thao tác này chỉ cần một sơ xuất nhỏ, độ chính xác của cầu trục không đều giữa hai bên, sai số chỉ cần vài mm thì mã hàng nặng hàng nghìn tấn chạm vào stato, lớp vỏ cách điện bị bong ra thì hậu quả vô cùng khôn lường, làm chậm tiến độ thi công, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng của Nhà nước.
 
Mốc son đỏ cho ngành Cơ khí chế tạo máy Việt Nam
Nhiệm vụ chính trị và sứ mệnh của chiếc cần cẩu này đã xong và hoàn thành một cách xuất sắc. Nhưng nhớ lại thời khắc người đưa ra ý tưởng thiết kế, chế tạo, lắp đặt chiếc cần cẩu chân què này và thuyết phục các hội đồng chuyên ngành, hội đồng các chuyên gia trong nước và ngoài nước với hàng chục cuộc họp để thuyết trình về kỹ thuật, thì sự lo ngại về sự thành công là rất nhỏ. Nhiều chuyên gia đã kịch liệt phản đối và không chấp nhận sự an toàn của độ cao giữa chân nọ và chân kia lệch nhau 182 m, có sức nâng lớn đến 350 tấn mà nâng hạ mã hàng nặng 350 tấn ở trong khe, chỉ cần lệch tâm khoảng 10 cm thì đòi hỏi sức nâng phải lên trên 600 tấn do bị ma sát kẹt trong khe trượt cánh van. Điều này sẽ rất nguy hiểm cho công trình và con người. Nhưng cuối cùng, Nguyễn Tăng Cường đã thuyết phục được các nhà quản lý, các chuyên gia kỹ thuật và chủ đầu tư không chỉ dũng cảm giao phó trách nhiệm cho mình, mà chính bằng tính năng tác dụng, hiệu quả vận hành của máy móc, thiết bị của Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung thực hiện.

Hạ roto thành công tổ máy số 1 - Nhà máy Thủy điện Sơn La


Trải qua muôn vàn khó khăn về kỹ thuật và các giải pháp thi công và nguy hiểm, kết quả công việc đã thành công ngoài sức tưởng tượng. Ngày 23/12/2012, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các Bộ ngành đã chính thức cắt băng khánh thành và chúc mừng sự thành công của Công trình Thủy điện Sơn La về sớm trước tiến độ 3 năm, làm lợi cho quốc gia hàng chục ngàn tỷ đồng. Đây là sự đóng góp công sức của toàn bộ các cán bộ công nhân, kỹ sư quản lý, thi công trên công trình. Trong đó có môt phần không nhỏ của Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung. Việc thủy điện Sơn La áp dụng thành công cẩu trục 1.200 tấn mang thương hiệu madein Việt Nam đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp cơ khí trong nước phát triển, bên cạnh đó còn thể hiện sự quan tâm của Chính phủ Việt Nam, Bộ Công Thương trong việc chỉ đạo triển khai quyết liệt cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam’’. Việc Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung Ninh Bình thăng hoa trong quá trình chế tạo cần cẩu 1.200 tấn, cùng với chiếc cẩu chân què phục vụ đắc lực cho thi công Công trình Thủy điện Sơn La lại một lần nữa đánh dấu cho mốc son đỏ của ngành Cơ khí Việt Nam, góp phần xóa đi tiềm thức sính hàng ngoại của người Việt. 

Thủy điện Sơn La đã chính thức được hoàn thành, đưa vào sử dụng, với biết bao niềm tin và hy vọng cho nền kinh tế đất nước phát triển trong tương lai. Trong ánh hào quang đó, chắc chắn, người ta sẽ không quên được tác giả và công trình nghiên cứu, chế tạo chiếc cần cẩu có sức nâng 1.200 tấn và chiếc cần cẩu chân què do Anh hùng Lao động Nguyễn Tăng Cường – Giám đốc và tập thể đơn vị Anh hùng Lao động – Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung chế tạo, đặc biệt, từ thành công này còn góp phần quan trọng vào việc khẳng định sức lao động sáng tạo và năng lực nghiên cứu chế tạo của ngành Cơ khí chế tạo Viêt Nam trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế.