Chọn tỉnh mục tiêu, doanh nghiệp với dự án trình diễn

Hợp phần SXSH tập trung vào các lĩnh vực đang nóng về ô nhiễm môi trường của các tỉnh, do những tác động trầm trọng nhất từ chất thải của các doanh nghiệp đến môi trường làm việc và môi trường sống của các cộng đồng dân cư nghèo. Theo văn kiện, Hợp phần thực hiện 40 dự án trình diễn tại 5 tỉnh mục tiêu (gồm Thái Nguyên, Phú Thọ, Quảng Nam, Nghệ An, Bến Tre) và hỗ trợ đầu tư cho các doanh nghiệp tham gia dự án trình diễn với mức hỗ trợ khoảng 50.000-250.000 USD cho mỗi doanh nghiệp đầu tư vào các giải pháp cần chi phí lớn. Trên thực tế đến năm 2009, CPI đã vượt chỉ tiêu về số lượng các dự án trình diễn.

Cơ quan tư vấn được lựa chọn hỗ trợ Bộ Công Thương trong việc tiến hành các hoạt động SXSH tại nhà máy (các dự án trình diễn) là các đơn vị và công ty tư vấn đã có nhiều kinh nghiệm thực hiện tư vấn SXSH như Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam, Trung tâm SXSH thuộc Chi cục bảo vệ Môi trường TP. Hồ Chí Minh, Công ty CP tư vấn EPRO…

Năm 2007, Bộ Công Thương đã tiến hành đợt đánh giá SXSH đầu tiên tại 11 doanh nghiệp của 9 ngành công nghiệp tại 4 tỉnh tham gia chương trình (2 tỉnh phía Bắc và 2 tỉnh miền Trung). Đến giữa năm 2009, CPI đã có 44 dự án trình diễn đã hoàn thành hoặc đang tiếp diễn tại 5 tỉnh mục tiêu. Trong đó 16 dự án đã kết thúc giai đoạn II của dự án trình diễn, 28 dự án tiếp tục trong giai đoạn II (5 doanh nghiệp) hoặc giai đoạn I (23 doanh nghiệp, trong đó có mô hình câu lạc bộ thủy sản và câu lạc bộ ngành Thép). Dự kiến từ nay đến cuối năm 2009, sẽ có thêm 9 doanh nghiệp và 1 làng nghề tham gia đánh giá SXSH. 

Qua triển khai thực hiện SXSH tại 5 tỉnh mục tiêu, các doanh nghiệp, người lao động cũng như dân cư quanh vùng đều được hưởng lợi từ việc giảm ô nhiễm và tăng năng suất của nhà máy. Hay nói cách khác, thông qua các dự án trình diễn, hiệu quả sản xuất được cải thiện, chất lượng môi trường và sức khỏe người lao động, người dân quanh vùng khu vực ô nhiễm công nghiệp được nâng cao. Công ty CP Giấy xuất khẩu Thái Nguyên, Công ty Tinh bột sắn FOCOCEV từng là doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, nằm trong danh sách của Quyết định 64 về xử lý các doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường, đến nay vấn đề ô nhiễm nước thải đã được giải quyết và ra khỏi danh sách. Nhiều doanh nghiệp thuộc chương trình sau khi áp dụng hệ thống quản lý môi trường đơn giản và SXSH đã giải quyết cơ bản được các vấn đề môi trường, đồng thời, tận dụng, tái sử dụng lại 100% chất thải hoặc xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn môi trường với chi phí hợp lý như Công ty CP Xi măng Lưu Xá, Công ty Giấy Sông Lam…

Từ các đánh giá SXSH tại nhà máy, tất cả các doanh nghiệp đều đã nhận dạng được hàng loạt các giải pháp SXSH và được tiến hành thực hiện ngay tại những khu vực trọng điểm.

Ngay sau khi khởi động dự án, các doanh nghiệp tham gia đã nhận dạng và tiến hành gần 900 giải pháp quản lý nội vi và chi phí thấp. Đến tháng 8/2009, 44 doanh nghiệp tham gia đã tự đầu tư tổng số 41 tỉ đồng cho các hoạt động SXSH và hàng năm tiết kiệm được 31 tỉ đồng nhờ giảm nguyên vật liệu (1.700 tấn), năng lượng (30.000 tấn than) và hóa chất tiêu thụ (21 tấn) cũng như cắt giảm chất thải nguy hại thải vào môi trường.

Chi phí cao, lợi ích lớn

Sau 6 tháng đánh giá SXSH, các doanh nghiệp đã tiến hành thực hiện các giải pháp đầu tư lớn với một phần hỗ trợ đầu tư từ Hợp phần CPI. Tổng giá trị đầu tư các giải pháp SXSH chi phí cao là 162 tỉ đồng, trong đó 25-50% là từ hỗ trợ của CPI.

Theo tính toán sơ bộ trên cơ sở các doanh nghiệp tham gia Hợp phần SXSH, hàng năm có thể tiết kiệm khoảng 23,8 tỉ đồng nhờ giảm tiêu thụ nguyên vật liệu: than (6.800 tấn), điện (2,3 triệu kW), nước (720.000 m3), phát thải CO2 giảm 21.500 tấn, phát thải bụi giảm 600 tấn, phát thải SO2 giảm 10 tấn, phát thải chất thải rắn giảm 4.800 tấn, bột giấy thải trong nước thải giảm 400 tấn, 11.800 lít cồn thải được tái tuần hoàn, nước thải giảm 630.000 m3. Ngoài ra, sau khi áp dụng SXSH còn giúp các doanh nghiệp cải thiện môi trường lao động, giúp tránh tiếp xúc trực tiếp với hóa chất, giảm lượng bụi thải nguy hại (chứa chì) hoặc khí độc hại (khí toluene) vào môi trường làm việc.

Bên cạnh những lợi ích có thể tính toán được, các doanh nghiệp còn được hưởng lợi từ những cải thiện môi trường như chất lượng sản phẩm tốt hơn, thái độ làm việc tốt hơn, có ý thức tiết kiệm, ý thức trách nhiệm với môi trường… Một vấn đề quan trọng hơn cả là các doanh nghiệp đã thay đổi nhận thức quản lý sản xuất và cải thiện quá trình kĩ thuật, chất lượng sản phẩm tăng lên nhằm đạt được hiệu quả sản xuất cao hơn.

Trong hầu hết các trường hợp, các giải pháp được thực hiện bên cạnh việc mang lại lợi ích kinh tế và lợi ích môi trường, còn mang lại những lợi ích về an toàn, sức khoẻ nghề nghiệp. Do đó, các giải pháp SXSH thường được mô tả là giải pháp “Một mũi tên trúng 2 đích”.

Sản xuất sạch có thể áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp, không kể quy mô và hình thức sở hữu. Việc tiếp tục duy trì SXSH tại các doanh nghiệp có thể giúp doanh nghiệp cải tiến hơn nữa về tính cạnh tranh của các sản phẩm trên thị trường cũng như tác động lên môi trường tại các tỉnh mục tiêu.