Ứng dụng Big Data và Data Analytics tại các công ty kiểm toán Việt Nam

TÓM TẮT:

Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, Big Data và Data Analytics đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong lĩnh vực kiểm toán, đặc biệt tại Việt Nam. Việc áp dụng các công nghệ này không chỉ giúp cải thiện chất lượng kiểm toán mà còn tăng cường tính minh bạch, giảm rủi ro và tối ưu hóa quy trình làm việc. Bài viết này sẽ trình bày tổng quan về vai trò của Big Data và Data Analytics trong kiểm toán, thực trạng ứng dụng tại các công ty kiểm toán Việt Nam, cùng các minh chứng thực tế và giải pháp để thúc đẩy việc áp dụng công nghệ này trong tương lai.

Từ khóa: Big Data, Data Analytics, công ty kiểm toán.

1. Đặt vấn đề

Kiểm toán là một ngành nghề đòi hỏi độ chính xác cao và sự minh bạch trong từng khâu thực hiện. Tuy nhiên, với khối lượng dữ liệu ngày càng lớn từ các doanh nghiệp, tổ chức và môi trường kinh doanh, các phương pháp kiểm toán truyền thống đang gặp khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Big Data và Data Analytics đã trở thành những công cụ hữu ích trong việc xử lý và phân tích lượng dữ liệu khổng lồ này. Trên thế giới, các công ty kiểm toán lớn như Deloitte, PwC, KPMG và EY đã và đang ứng dụng mạnh mẽ Big Data và Data Analytics vào các hoạt động kiểm toán. Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc áp dụng công nghệ này vẫn còn hạn chế do nhiều yếu tố như thiếu nhân lực chuyên môn, chi phí đầu tư cao và nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích mà công nghệ mang lại. Do đó, việc nghiên cứu và thúc đẩy ứng dụng Big Data và Data Analytics tại các công ty kiểm toán Việt Nam là một yêu cầu cấp thiết.

2. Thực trạng ứng dụng Big Data và Data Analytics tại các công ty kiểm toán Việt Nam

2.1. Tổng quan về Big Data và Data Analytics trong kiểm toán

Big Data đề cập đến khối lượng dữ liệu khổng lồ, tốc độ sinh ra nhanh và đa dạng về loại hình dữ liệu mà các công cụ truyền thống không thể xử lý hiệu quả. Data Analytics, hay phân tích dữ liệu, là quá trình sử dụng các công cụ và kỹ thuật để trích xuất thông tin hữu ích từ dữ liệu nhằm hỗ trợ ra quyết định. Trong lĩnh vực kiểm toán, Big Data và Data Analytics không chỉ dừng lại ở việc xử lý dữ liệu mà còn cải thiện toàn bộ quá trình kiểm toán nhờ vào khả năng tự động hóa, tăng tốc độ phân tích và nâng cao chất lượng thông tin.

Big Data và Data Analytics hỗ trợ kiểm toán viên trong nhiều hoạt động, cụ thể như:

- Phân tích rủi ro: Big Data cho phép kiểm toán viên tiếp cận nguồn dữ liệu đa dạng từ các báo cáo tài chính, giao dịch đến các yếu tố bên ngoài như dữ liệu ngành, qua đó xác định các khu vực có khả năng sai sót cao.

- Phát hiện gian lận: Thông qua Data Analytics, kiểm toán viên có thể phát hiện các giao dịch bất thường dựa trên mô hình hành vi hoặc các mẫu dữ liệu không nhất quán.

- Tăng hiệu suất kiểm toán: Các công cụ phân tích dữ liệu giúp giảm thiểu thời gian thực hiện các nhiệm vụ thủ công, đồng thời tập trung vào các vấn đề trọng yếu, từ đó cải thiện hiệu quả làm việc.

- Cải thiện chất lượng kiểm toán: Big Data cung cấp bức tranh tổng quan và chi tiết hơn về hoạt động của doanh nghiệp, từ đó hỗ trợ kiểm toán viên đưa ra các nhận định chính xác và đầy đủ hơn trong báo cáo kiểm toán.

2.2. Tình hình ứng dụng tại các công ty kiểm toán Việt Nam

Tại Việt Nam, Big Data và Data Analytics đã bắt đầu được các công ty kiểm toán lớn đưa vào thử nghiệm và triển khai trong một số quy trình kiểm toán quan trọng. Tuy nhiên, mức độ ứng dụng còn khác nhau giữa các doanh nghiệp lớn và các công ty kiểm toán quy mô nhỏ hoặc vừa.

Tại các công ty kiểm toán lớn

Những công ty kiểm toán hàng đầu tại Việt Nam như Deloitte, PwC và KPMG đã đi tiên phong trong việc áp dụng Big Data và Data Analytics vào quy trình kiểm toán. Cụ thể, Deloitte Vietnam đã sử dụng các công cụ như Tableau và Power BI để phân tích dữ liệu khách hàng, phát hiện rủi ro gian lận, giúp nhân viên nắm vững các kỹ thuật phân tích dữ liệu hiện đại. Những công cụ này giúp họ xử lý một lượng lớn dữ liệu từ các báo cáo tài chính và giao dịch chỉ trong thời gian ngắn, từ đó phát hiện ra các điểm bất thường hoặc rủi ro tiềm tàng. Ví dụ, trong một dự án kiểm toán cho một doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực sản xuất, Deloitte đã sử dụng Data Analytics để phân tích hơn 500.000 giao dịch tài chính và phát hiện các mẫu gian lận liên quan đến việc ghi nhận doanh thu không chính xác. PwC Vietnam cũng triển khai hệ thống Aura, một nền tảng tích hợp các công cụ phân tích dữ liệu tiên tiến, giúp tăng cường khả năng phát hiện sai sót trong báo cáo tài chính và giảm thiểu rủi ro kiểm toán. Một trường hợp điển hình là khi PwC sử dụng Aura để kiểm toán một tập đoàn bán lẻ, họ đã phát hiện hơn 200 giao dịch không khớp với các tiêu chuẩn kế toán thông thường, giúp khách hàng điều chỉnh lại báo cáo và ngăn ngừa rủi ro pháp lý.

Tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ

Trong khi các công ty kiểm toán lớn đã bắt đầu áp dụng công nghệ hiện đại, các công ty kiểm toán vừa và nhỏ tại Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai Big Data và Data Analytics. Nguyên nhân chính do hạn chế về nguồn lực tài chính, thiếu nhân sự có chuyên môn về công nghệ và chưa có chiến lược rõ ràng trong việc ứng dụng công nghệ vào quy trình kiểm toán. Phần lớn các công ty này vẫn phụ thuộc vào phương pháp kiểm toán truyền thống, sử dụng Excel hoặc các phần mềm kế toán cơ bản để xử lý dữ liệu. Chẳng hạn, một công ty kiểm toán quy mô nhỏ ở Hà Nội chỉ sử dụng Excel để tổng hợp và kiểm tra dữ liệu từ các báo cáo tài chính của khách hàng, điều này không chỉ tốn nhiều thời gian mà còn dễ xảy ra sai sót do quá trình nhập liệu thủ công. Mặc dù một số công ty đã thử nghiệm sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu như Power BI hoặc Google Data Studio, nhưng việc triển khai chưa đạt hiệu quả cao do thiếu kiến thức chuyên sâu và không có sự hỗ trợ kỹ thuật đầy đủ.

Một số công ty kiểm toán vừa và nhỏ đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của Big Data và Data Analytics trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán. Họ tổ chức các khóa đào tạo nội bộ về kỹ năng phân tích dữ liệu cơ bản và khuyến khích nhân viên sử dụng các công cụ như Excel nâng cao, Power BI và các phần mềm phân tích dữ liệu miễn phí. Tuy nhiên, các chương trình này vẫn còn hạn chế về phạm vi và chưa đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao trong ngành kiểm toán. Việc thiếu sự hỗ trợ từ các tổ chức lớn và chính sách khuyến khích từ cơ quan quản lý cũng là rào cản khiến các công ty này chậm bắt kịp xu hướng.

Mặc dù có những nỗ lực đáng kể, nhưng khoảng cách giữa các công ty kiểm toán lớn và nhỏ trong ứng dụng Big Data và Data Analytics vẫn còn khá lớn. Điều này đòi hỏi sự đầu tư mạnh mẽ hơn từ các công ty và sự hỗ trợ tích cực từ các cơ quan quản lý để thúc đẩy quá trình chuyển đổi công nghệ trong ngành kiểm toán tại Việt Nam.

3. Những thách thức và giải pháp khi ứng dụng Big Data và Data Analytics tại các công ty kiểm toán Việt Nam

Thách thức

Một là tình trạng thiếu hụt nhân lực chuyên môn. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng phân tích dữ liệu và hiểu biết về công nghệ Big Data. Các công ty kiểm toán thường gặp khó khăn trong việc tìm kiếm và giữ chân các chuyên gia có khả năng vận hành các công cụ phân tích dữ liệu hiện đại. Theo một khảo sát của Hiệp hội Kiểm toán Việt Nam trong báo cáo tổng kết hoạt động kiểm toán độc lập, chỉ khoảng 20% nhân sự trong ngành kiểm toán có khả năng sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu nâng cao như Power BI, Tableau hoặc Python. Con số này càng thấp hơn ở các công ty vừa và nhỏ.

Hai là chi phí đầu tư cao. Việc triển khai Big Data và Data Analytics đòi hỏi đầu tư lớn vào hạ tầng công nghệ, phần mềm và đào tạo nhân viên. Nhiều công ty kiểm toán nhỏ và vừa tại Việt Nam không đủ nguồn lực tài chính để trang trải những chi phí này, dẫn đến việc chậm trễ trong áp dụng công nghệ. Các công cụ phân tích dữ liệu cao cấp như SAS, Alteryx hoặc các dịch vụ đám mây như AWS, Google Cloud thường yêu cầu chi phí sử dụng định kỳ, điều này gây áp lực lớn lên ngân sách của các công ty kiểm toán nhỏ.

Ba là hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ. Hạ tầng công nghệ tại Việt Nam, đặc biệt ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa đáp ứng được yêu cầu để xử lý dữ liệu lớn. Hệ thống máy chủ cũ kỹ, kết nối mạng không ổn định và thiếu các công cụ lưu trữ đám mây là những rào cản chính. Các công ty kiểm toán nhỏ thường sử dụng các phần mềm kế toán lỗi thời hoặc không được thiết kế để tích hợp với các công cụ phân tích dữ liệu hiện đại.

Bốn là rào cản văn hóa và nhận thức. Một số lãnh đạo doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về giá trị mà Big Data và Data Analytics mang lại cho hoạt động kiểm toán. Tâm lý e ngại thay đổi và thiếu quyết tâm đầu tư vào công nghệ là nguyên nhân khiến nhiều công ty chậm áp dụng. Ngoài ra, văn hóa làm việc thủ công truyền thống vẫn phổ biến tại nhiều công ty kiểm toán, gây khó khăn trong việc chuyển đổi sang phương pháp dựa trên dữ liệu.

Giải pháp

Một là đầu tư vào đào tạo nhân lực. Các công ty kiểm toán cần hợp tác với các tổ chức đào tạo và trường đại học để phát triển chương trình giảng dạy chuyên sâu về phân tích dữ liệu và Big Data. Những khóa học dài hạn, kết hợp lý thuyết và thực hành sẽ giúp nhân viên kiểm toán làm chủ các công cụ như Power BI, Tableau và Python. Đồng thời, cần tổ chức các chương trình đào tạo nội bộ thường xuyên để cập nhật kiến thức và kỹ năng mới nhất. Deloitte Vietnam, chẳng hạn, đã tổ chức các chương trình đào tạo dành riêng cho nhân viên về sử dụng Tableau để phân tích dữ liệu tài chính và phát hiện gian lận.

Để đảm bảo hiệu quả đào tạo, các công ty cần thiết lập hệ thống đánh giá năng lực sau mỗi giai đoạn đào tạo và đưa ra các chính sách khuyến khích nhân viên học tập, như hỗ trợ chi phí hoặc khen thưởng những cá nhân đạt kết quả tốt. Việc đầu tư vào đào tạo không chỉ nâng cao chất lượng nguồn nhân lực mà còn giúp các công ty kiểm toán cạnh tranh hiệu quả hơn trên thị trường.

Hai là tăng cường hợp tác với các nhà cung cấp công nghệ. Các công ty kiểm toán nên tìm kiếm đối tác chiến lược trong lĩnh vực công nghệ như Microsoft, Google, hoặc các công ty khởi nghiệp công nghệ tại Việt Nam để tiếp cận các giải pháp hiện đại với chi phí hợp lý. Các công cụ như Google Data Studio hoặc Power BI có thể được triển khai với mức chi phí thấp nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả phân tích dữ liệu. Ngoài ra, hợp tác với các công ty công nghệ để triển khai dịch vụ đám mây như AWS hoặc Azure sẽ giúp giảm chi phí đầu tư ban đầu, đồng thời tăng khả năng mở rộng hạ tầng công nghệ khi cần thiết. Các công ty kiểm toán cũng có thể tận dụng các gói dịch vụ thuê bao định kỳ hoặc gói hỗ trợ dành riêng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ để giảm áp lực tài chính. Đồng thời, việc tổ chức các buổi hội thảo, khóa đào tạo từ chính các nhà cung cấp công nghệ sẽ giúp đội ngũ nhân viên của công ty làm quen nhanh chóng với các công cụ và giải pháp mới.

Ba là nâng cấp hạ tầng công nghệ. Để ứng dụng hiệu quả Big Data và Data Analytics, các công ty kiểm toán cần đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ, bao gồm hệ thống máy chủ, kết nối mạng và các công cụ lưu trữ dữ liệu. Một hệ thống hạ tầng mạnh mẽ sẽ giúp các công ty xử lý được lượng dữ liệu lớn, đảm bảo tính liên tục và ổn định trong quá trình phân tích dữ liệu.

Đối với các công ty kiểm toán lớn, việc xây dựng trung tâm dữ liệu riêng có thể là một lựa chọn khả thi. Những trung tâm này không chỉ giúp tăng khả năng xử lý dữ liệu mà còn đảm bảo tính bảo mật thông tin. Trong khi đó, các công ty kiểm toán vừa và nhỏ có thể tận dụng các dịch vụ lưu trữ đám mây như AWS, Google Cloud hoặc Microsoft Azure để tiết kiệm chi phí. Các dịch vụ đám mây này cho phép mở rộng dung lượng lưu trữ và khả năng xử lý theo nhu cầu, đồng thời giảm thiểu rủi ro mất dữ liệu do lỗi phần cứng.

Để hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc nâng cấp hạ tầng, chính phủ và các tổ chức quản lý cần đưa ra các chính sách khuyến khích, như hỗ trợ tài chính hoặc các chương trình cho vay ưu đãi. Đồng thời, việc hợp tác giữa các công ty kiểm toán trong việc chia sẻ nguồn lực công nghệ, như sử dụng chung một trung tâm dữ liệu, cũng là một giải pháp khả thi để giảm thiểu chi phí và tối ưu hóa hiệu quả.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam - VACPA, (2023), Báo cáo tổng hoạt động kiểm toán độc lập.
2. Bộ Tài chính (2022), Tài liệu họp thường niên Giám đốc công ty kiểm toán các năm.
3. Đỗ Diễm Hương (2023), Phát triển nguồn nhân lực KTV tại các doanh nghiệp kiểm toán ở Việt Nam, số 5 tháng 3 Tạp chí Công Thương.

The application of Big Data and Data Analytics in Vietnamese auditing firms

Do Thi Thanh Tam

Faculty of Accounting - Auditing

University of Economics - Technology for Industries

Abstract:

With the rapid advancement of digital technology, Big Data and Data Analytics are playing an increasingly vital role in the auditing field, particularly in Vietnam. The integration of these technologies enhances audit quality, improves transparency, mitigates risks, and optimizes auditing processes. This study provides an overview of the role of Big Data and Data Analytics in auditing, examines their current application in Vietnamese auditing firms, and presents practical evidence. Additionally, it explores solutions to further promote the adoption of these technologies, contributing to the modernization and efficiency of the auditing profession.

Keywords: Big Data, Data Analytics, auditing firm.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]