Cầu khỉ có cấu tạo mang tính chất tạm bợ: trụ là hai thanh gỗ hoặc tre cắm vắt chéo nhau xuống lòng kênh,bên trên được gác 1 hoặc 2 thanh gỗ đặt vừa bàn chân, có một thanh gỗ làm tay vịn. Các nhịp cầu thường có độ dốc rất lớn để tạo chiều cao thông thuyền cho nhịp giữa. Đó là chưa kể đến yếu tố thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều, thường gặp lũ nên cầu chóng mục nát, dễ bị sập hoặc bị cuốn trôi, nên thường xuyên phải thay thế. Với cấu tạo “đặc biệt” như vậy, không có phương tiện nào qua được mà chỉ có người đi bộ vịn đi qua. Chương trình “Thanh niên xoá cầu khỉ, xây dựng cầu nông thôn mới ở ĐBSCL” là chương trình lớn, dựa trên cơ sở thu hút các nguồn lực, nguồn vốn, kết hợp với sức mạnh tổng hợp của tuổi trẻ cả nước dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, nhằm góp phần thay thế các cầu khỉ ở ĐBSCL bằng những cầu nông thôn mới, phù hợp quy trình, quy phạm và phù hợp với quy hoạch, tạo nên một bộ mặt mới cho giao thông nông thông ở ĐBSCL.
Dự án có tên đầy đủ là Thanh niên xoá cầu khỉ xây dựng cầu nông thôn mới ở ĐBSCL có quy mô khá lớn với mục tiêu là 2.100 chiếc tại các vùng sâu, vùng xa thuộc 12 tỉnh của ĐBSCL gồm: An Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Cà Mau, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Long An, Sóc Trăng, Tiền Giang, Trà Vinh, Vĩnh Long và 2 tỉnh của miền Đông Nam Bộ là Tây Ninh và Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là một dự án lớn và khá phức tạp, không thể cùng một lúc thực hiện, vì vậy, Trung ương Đoàn đã chia ra thành nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn tiến hành theo các trật tự sau: lập dự án thí điểm, sau đó rút kinh nghiệm, có kết luận về khả năng huy động vốn, hoàn chỉnh cơ chế triển khai của chương trình để tiếp tục triển khai chương trình trong các năm tiếp theo. Đây cũng là chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ trong quá trình thực hiện chương trình.
Thành công với 395 cầu thí điểm
Với vai trò là một dự án đi tiên phong, Dự án thí điểm xây dựng 395 cầu có tổng số vốn đầu tư là 60 tỷ đồng (Trung ương 36 tỷ, Địa phương 24 tỷ) đã được tiến hành tại 292 xã của 49 huyện tại 6 tỉnh chính là giai đoạn đầu tiên của Dự án Thanh niên xoá cầu khỉ xây dựng cầu nông thôn mới ở ĐBSCL. Qua hơn 1 năm triển khai, các đơn vị tham gia dự án đã hoàn thành, bàn giao, đưa vào sử dụng 382/395 cầu, trong đó có 122 cầu trọng tải 2,8 tấn, 260 cầu trọng tải 1 tấn. Dự án 395 cầu chính là một “phép thử” cần thiết trước khi bắt tay vào “bài toán thật” chính là Dự án xây dựng 1000 cầu tiếp theo của chương trình.
Tuy 6 tỉnh là những tỉnh nghèo nhưng hầu hết các địa phương đã tăng thêm vốn đối ứng cho Dự án để bù đắp các phát sinh do hoàn thiện thiết kế, nâng hệ số nhân công, xe máy… Dự kiến sau khi kết thúc giai đoạn 3, tổng vốn đầu tư sẽ đạt 72,5 tỷ cho 502 cầu. Như vậy, tổng vốn đầu tư sẽ là 72/60 tỷ và số cầu sẽ là 502/395 cầu, vượt xa mục tiêu ban đầu của dự án thí điểm cả về vốn đối ứng và số lượng cầu. Đặc biệt, qua phong trào tự xoá cầu khỉ, đã huy động được 12 tỷ đồng và hàng vạn ngày công lao động trong thanh niên cũng như kích thích một số doanh nghiệp, tổ chức xã hội, cơ quan báo chí và cá nhân tự bỏ vốn đầu tư xây dựng hoặc tài trợ cho việc xây dựng cầu nông thôn.
Dự án còn đạt được thành công trong công tác thí điểm giải pháp cầu mạ kẽm- kết cấu không gian, một giải pháp mới tạo nên loại cầu có kiểu dáng đẹp, dễ chế tạo, vận chuyển, lắp dựng, thay thế… phù hợp với việc xây dựng tại địa hình phức tạp. Thực tiễn thi công đã khẳng định: đây là dạng cầu nếu được cải tiến thêm về chi tiết cấu tạo và công nghệ để phù hợp với điều kiện cụ thể và phù hợp với quy trình, quy phạm cũng như thuận tiện trong sử dụng, tháo lắp, sẽ phát huy được hiệu quả cao.
Với Dự án thí điểm xây dựng 395 cầu này, phong trào xây dựng cầu, đường nông thôn cũng được khơi dậy mạnh mẽ, sâu rộng, đều khắp trong khu vực, thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Gần 3 năm qua, ĐBSCL đã có thêm 5.786 cây cầu được thay thế, nâng cấp, 559 đội với 9.762 thanh niên tình nguyện được thành lập, đóng góp gần 800.000 công lao động tình nguyện.
382 trong số 395 cầu đã hoàn thành và đi vào sử dụng là biết bao nhịp chân nối lại với nhau. Dự án thí điểm và Chương trình Thanh niên xoá cầu khỉ, xây dựng cầu nông thôn, đã góp phần cải thiện giao thông nông thôn ở vùng sâu, vùng xa, nối liền các “ốc đảo”, cụm dân cư với thị trấn, thị tứ, kích cầu trong tiêu dùng và đầu tư, hàng hoá lưu thông thuận tiện… Từ đó, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được nâng cao, thúc đẩy sản xuất phát triển, tăng cường giao lưu văn hoá, củng cố an ninh quốc phòng trên địa bàn dân cư. Thế hệ Cầu khỉ cheo leo đã hoàn thành sứ mệnh của mình, nhường bước cho thế hệ Cầu thép chắc chắn, mạnh mẽ và vô cùng tiện lợi.
Hành trình Nhân rộng
Thành công của dự án thí điểm 395 cầu đã đem lại những giá trị thiết thực và tạo dựng những bước đi mới cho phong trào Thanh niên xoá cầu khỉ xây dựng cầu nông thôn mới ở ĐBSCL nói riêng và phòng trào xây dựng giao thông nói chung. Dự án tạo dựng được niềm tin tưởng của đồng bào vùng sâu, vùng xa còn nghèo khó đối với đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Do đó, cần tiếp tục đầu tư, mở rộng dự án, nhằm nhân rộng mô hình thí điểm, huy động nhiều nguồn lực để đẩy mạnh phong trào xoá cầu khỉ, phát triển giao thông nông thôn ở Nam Bộ, nơi vốn còn nhiều khó khăn, cần sự giúp đỡ của Trung ương. Dự án “Thanh niên xây dựng cầu nông thôn mới thay thế cầu khỉ giai đoạn 2003” là bước tiếp theo của kế hoạch, tiến độ của Chương trình tổng thể từ 2000-2005 phong trào Thanh niên xoá cầu khi xây dựng cầu nông thôn mới. Dự án được tiếp tục đầu tư, mở rộng sẽ là cơ hội tốt tạo việc làm, tập huấn nghề nghiệp cho thanh niên vùng ĐBSCL, khẳng định vai trò xung kích của thanh niên trong sự nghiệp CNH-HĐH đất nước, góp phần củng cố và xây dựng tổ chức Đoàn và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam.
Có thể dễ dàng nhận thấy, quy mô của Dự án “Thanh niên xây dựng cầu nông thôn mới thay thế cầu khỉ giai đoạn 2003” với 1000 cây cầu là lớn hơn rất nhiều so với 395 dự án thí điểm. Tổng mức đầu tư của 1000 chiếc cầu này là 160 tỷ đồng. Chiếm 50% vốn đầu tư là từ ngân sách trung ương, 50% còn lại là do UBND tỉnh bố trí trong dự toán chi đầu tư xây dựng cơ bản hàng năm của ngân sách địa phương. Ban thành lập dự án cũng nêu cao ý thức tiết kiệm từ các đơn vị tham gia thực hiện dự án, để dành số tiền tiết kiệm đó vào công việc tiếp tục đầu tư xây dựng cầu tại các địa phương. Khoản tiết kiệm này khoảng gần 7,4 tỷ đồng.
Chương trình Thanh niên xoá cầu khỉ xây dựng cầu nông thôn mới ở ĐBSCL là công trình do Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh chịu trách nhiệm quản lý chung từ khâu chuẩn bị dự án, thực hiện dự án, đến khi kết thúc dự án và tổng kết rút kinh nghiệm báo cáo trình Chính phủ.
1000 chiếc cầu- đó hoàn toàn không phải là những con số khô cứng, đơn điệu như chính các vật liệu làm nên chúng, mà điều quan trọng nó chính là một cuộc đổi đời, một cột mốc đánh dấu sự đổi thay của 16 triệu đôi chân- 16 triệu con người. Một cuộc sống nhiều niềm vui hơn sẽ đến với những con người miền sông nước trên những nhịp cầu mới này. Giao cho Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thực hiện nhiệm vụ khó khăn này, Nhà nước và Chính phủ đã thực sự biết “chọn mặt gửi vàng”, bởi Trung ương Đoàn TNCS luôn đại diện cho một lực lượng lớn thanh niên, thế hệ trẻ, có nhiều hoài bão, mơ ước, luôn phát huy vai trò xung kích của mình trong mọi hoàn cảnh. Những chiếc cầu mới ra đời đã chính thức khép lại quá khứ “một thời cầu khỉ” của người dân ĐBSCL mở ra một thời đại mới, thời đại của những cây cầu được xây bằng xi măng, sắt, thép và mồ hôi nước mắt của những chàng trai, cô gái mang danh hiệu Thanh niên xung kích.