Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), xu hướng điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu Việt Nam đã tăng nhanh về số lượng, từ 63 vụ việc trong giai đoạn từ 2005 - 2014 lên 194 vụ việc trong giai đoạn 2015 - 2024.
Tính đến tháng 11/2024, số lượng vụ việc nước ngoài điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam đã lên tới 271 vụ việc từ 25 thị trường. Trong đó, Hoa Kỳ chiếm gần 1/3 số vụ việc.
Các cuộc điều tra phòng vệ thương mại không chỉ gia tăng về số lượng mà còn trở nên phức tạp hơn khi nhiều quốc gia điều tra các nội dung mới chưa từng có tiền lệ. Các nước cũng có xu hướng đồng thời điều tra/áp dụng các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ và chống lẩn tránh phòng vệ thương mại với cùng một sản phẩm.
Bên cạnh đó, phạm vi sản phẩm bị điều tra ngày càng đa dạng, từ sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu cao đến các sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu thấp trước thời điểm điều tra, điển hình như: pin mặt trời (4,2 tỷ USD); tôm (645 triệu USD); thép chống ăn mòn (242 triệu USD); khay đúc bằng sợi (50 triệu USD); đĩa giấy (9 triệu USD),…
Trước bối cảnh đó, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam, bao gồm: (i) cảnh báo sớm các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại; (ii) phối hợp với các cơ quan chức năng, hiệp hội, ngành hàng xử lý các vụ việc phát sinh, hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ các quy định điều tra, xây dựng phương án ứng phó; (iii) đào tạo, tập huấn, tuyên truyền, phổ biến kiến thức phòng vệ thương mại; (iv) trả lời các bản câu hỏi và tham gia các cuộc thẩm tra dành cho Chính phủ Việt Nam; (v) gửi lập luận, phản biện, tham vấn với cơ quan điều tra nước ngoài; và (vi) đưa vụ việc ra cơ chế giải quyết tranh chấp của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Nhờ đó, nhiều vụ việc đã đạt được kết quả tích cực như chấm dứt, không áp thuế hay mức thuế thấp, giúp các doanh nghiệp giữ được thị trường xuất khẩu.
Tình hình kinh tế - chính trị thế giới dự báo sẽ tiếp tục có nhiều biến động phức tạp, khó lường, theo đó, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cần nghiên cứu, tìm hiểu kỹ quy định phòng vệ thương mại của các thị trường xuất khẩu, đặc biệt những nước thường xuyên điều tra phòng vệ thương mại để có kiến thức nền tảng, không bị bỡ ngỡ khi bị điều tra phòng vệ thương mại; tham dự các buổi hội thảo, tập huấn về quy định phòng vệ thương mại, những thay đổi trong chính sách phòng vệ thương mại của nước ngoài do Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) tổ chức để trang bị thêm kiến thức.
Thường xuyên theo dõi danh sách cảnh báo các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh biện pháp phòng về thương mại của Bộ Công Thương; trao đổi với đối tác nhập khẩu về tình hình hoặc khả năng phát sinh vụ việc phòng vệ thương mại tại thị trường nhập khẩu đó;
Bên cạnh đó, đa dạng hóa thị trường và mặt hàng xuất khẩu. Cạnh tranh bằng chất lượng thay vì bằng giá, nâng cao tỷ lệ hàm lượng giá trị gia tăng tạo ra tại Việt Nam trong sản phẩm. Tăng cường sử dụng các nguyên liệu được sản xuất trong nước hoặc từ các nguồn cung cấp không bị nước nhập khẩu áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Triển khai hệ thống quản lý, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu rõ ràng; áp dụng hệ thống kế toán chuẩn quốc tế.
Đồng thời, phối hợp chặt chẽ và toàn diện với cơ quan điều tra nước ngoài khi bị điều tra phòng vệ thương mại; đáp ứng đúng các hướng dẫn và thời hạn yêu cầu của cơ quan điều tra. Thường xuyên liên hệ và phối hợp chặt chẽ với hiệp hội và Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) để được tư vấn, hỗ trợ kịp thời để xử lý vụ việc.