Khắc phục hạn chế trong thực thi FTAs tại các địa phương

 

Kết quả thực thi từ nhiều tỉnh, thành cho thấy tác động tích cực của FTAs đối với phát triển kinh tế của các địa phương.

Theo Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) – cơ quan Đầu mối tổ chức triển khai thực thi FTAs của Việt Nam, với các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và UKVFTA Chính phủ đã sớm ban hành Kế hoạch thực thi và giao các bộ, ngành, các địa phương thực thi.

Kế hoạch thực thi tập trung vào 05 nhóm giải pháp: Nhóm giải pháp về tuyên truyền; nhóm giải pháp về pháp luật; nhóm giải pháp về hỗ trợ; nhóm giải pháp liên quan đến phát triển bền vững và nhóm giải pháp liên quan đến các vấn đề về xã hội.

“Với 05 nhóm giải pháp, khi đến cấp địa phương chúng tôi đã phối hợp với các địa phương để thực hiện các nhóm giải pháp này. Trong báo cáo gần đây gửi Chính phủ dựa trên báo cáo tổng hợp của các địa phương, chúng tôi nhận thấy rằng về cơ bản tất cả các địa phương đều cố gắng triển khai đủ 05 nhóm giải pháp đó tuy nhiên kết quả thực hiện không đồng đều. Có địa phương tích cực ở nhóm tuyên truyền; có địa phương thì tích cực ở nhóm hỗ trợ, có địa phương thì tích cực liên quan đến vấn đề về phát triển bền vững....”, ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết.

Đại diện các cơ quan nghiên cứu, hiệp hội doanh nghiệp và địa phương đã trao đổi với Tạp chí Công Thương xung quanh vấn đề này, đồng thời kiến nghị những giải pháp để thúc đẩy hiệu quả thực thi FTAs tại các địa phương.

Tôi nghĩ khác biệt liên quan đến kết quả thực thi FTA tại các địa phương có một số nguyên nhân chủ quan và khách quan.

Về khách quan, có thể nhìn nhận các thị trường, các đối tác có những thay đổi và đối với thay đổi này, ví dụ thị trường EU có những thay đổi liên quan theo hướng phát triển bền vững ảnh hưởng đến nhiều mặt hàng như nông, lâm, thủy sản. Đấy là một nhóm có thể ảnh hưởng đến kết quả thực thi hay những nhóm mặt hàng liên quan đến phát thải khí nhà kính tương đối nhiều có thể cũng rủi ro khi phụ thuộc quá nhiều vào thị trường EU.

Ở chiều ngược lại, với một số đối tác khác chúng ta có những mặt hàng tận dụng được cơ hội từ chuyển giao công nghệ. Ví dụ như mặt hàng quả vải, khi xuất khẩu qua Nhật Bản được hưởng lợi rất nhiều từ việc chuyển giao công nghệ của Nhật Bản trong việc liên quan đến chiếu xạ, bảo quản, đông lạnh trước khi vận chuyển sang phía Nhật. Nói vậy để thấy sự hỗ trợ từ quan hệ của chúng ta với từng đối tác có ích ít nhiều đối với các địa phương trong việc tìm kiếm cơ hội và tận dụng các FTA.

Ở khía cạnh chủ quan, cần nhìn nhận có những khác biệt giữa các địa phương với nhau. Vấn đề đầu tiên là sự nhận thức của các địa phương đối với các cam kết trong các FTA khác nhau. Nhiều địa phương tổ chức các hoạt động rất thường xuyên và cũng trao đổi thường xuyên với Bộ Công Thương, các bộ, ngành liên quan và mạng lưới chuyên gia để có thể hỗ trợ. Ví dụ Cần Thơ rất tích cực mời các chuyên gia tham gia trình bày cho cộng đồng doanh nghiệp và mời các chuyên gia sẵn sàng hỗ trợ cho cộng đồng doanh nghiệp trong những vấn đề mà doanh nghiệp gặp phải khi thực thi các FTA.

Ngược lại, ở các địa phương khác thì sự quan tâm đối với các FTA thế hệ mới dường như không đồng đều. Tôi đã từng đến một số địa phương và khi hỏi về những hiệp định như CPTPP, EVFTA… thì doanh nghiệp chia sẻ quan tâm của họ làm thế nào để tháo gỡ những khó khăn trước mắt, còn những hiệp định EVFTA hay CPTPP vẫn được các chuyên gia nói có vẻ như tiêu chuẩn rất cao vẫn là một thứ gì đó xa vời với họ. Điều đấy cũng ảnh hưởng đến quá trình tổ chức thực thi, bởi vì bản thân một số doanh nghiệp còn chưa quan tâm đúng mức thì việc thực thi FTAs ở địa phương cũng bị ảnh hưởng.

Đặc biệt, cần quan tâm đối với những vấn đề mới. Chúng ta vẫn đang tập trung nhiều vào phần thông tin tuyên truyền những nội dung chính trong hiệp định, những nội dung được viết trong hiệp định và hai bên đã thống nhất cách hiểu.

Tuy nhiên còn những vấn đề mới ảnh hưởng đến việc thực thi FTAs, ví dụ như những quy định mới của EU hay các thị trường đối tác không được viết trong hiệp định thì chúng ta tổ chức thực thi như thế nào…, đấy là những vấn đề còn nhiều cách hiểu khác nhau.

Ví dụ như quy định chống phá rừng của EU, chúng tôi gặp rất nhiều nơi, kể cả hiệp hội doanh nghiệp hay các chuyên gia, có người bảo chưa ảnh hưởng nhiều lắm đến Việt Nam, có người bảo ảnh hưởng rất nhiều và doanh nghiệp phải quan tâm càng sớm càng tốt.

Vấn đề là chưa có một nghiên cứu hay báo cáo chính thức nào về vấn đề này có thể công khai cho cộng đồng doanh nghiệp và các địa phương. Điều này rất ảnh hưởng với việc thực thi FTAs bởi vì nếu muốn chuẩn bị sớm để thích ứng với các thị trường thì trước hết phải có căn cứ thông tin để chuẩn bị. Đấy cũng là một điều mà cả cơ quan nhà nước và các địa phương, cộng đồng doanh nghiệp phải rút kinh nghiệm trong thời gian tới.

Trong thời gian tới để tận dụng các FTA đẩy mạnh sản xuất cũng như đẩy mạnh xuất khẩu, Sở Công Thương Thái Bình sẽ tiếp tục thực hiện các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cũng như quy mô sản xuất và đẩy mạnh xúc tiến xuất khẩu. Đặc biệt tiếp tục triển khai các kế hoạch, đề án đã ban hành như Đề án tái cơ cấu ngành công thương cũng như đẩy mạnh Đề án đẩy mạnh xuất khẩu; tiếp tục triển khai các kế hoạch triển khai thực hiện các FTA đã ban hành trong đó phát huy vai trò của Sở Công Thương là đầu mối trên địa bàn tỉnh để triển khai các FTA.

Sở cũng phối hợp với các sở, ban, ngành tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh tiếp tục thực hiện những giải pháp thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp, khu kinh tế, cụm công nghiệp, đặc biệt đối với đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực, ngành nghề có ưu thế để tận dụng các FTA đẩy mạnh xuất khẩu.

Chúng tôi cũng sẽ tiếp tục tập trung vào hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn tập huấn cho doanh nghiệp tận dụng, nắm bắt cơ hội từ các FTA, ví dụ đáp ứng quy tắc xuất xứ theo các ngành hàng làm sao để các doanh nghiệp nắm rõ và thực hiện được đúng các quy tắc xuất xứ, theo đó chủ động được chiến lược sản xuất kinh doanh của mình.

Đối với giải pháp về cải cách hành hành chính, thủ tục hành chính chúng tôi cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp thông qua việc giải quyết nhanh gọn các thủ tục liên quan đến chứng nhận xuất xứ, các thủ tục khác liên quan đến xuất khẩu để doanh nghiệp sớm hoàn thiện bộ chứng từ thực hiện xuất khẩu các lô hàng.

Trong thời gian tới, chúng tôi mong muốn tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của Bộ Công Thương, đặc biệt các đơn vị Cục, Vụ phối hợp trực tiếp với chúng tôi trong việc triển khai các hiệp định FTA một cách hiệu quả hơn và chất lượng hơn, đặc biệt là các giải pháp hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Để các địa phương có thể tận dụng tốt và triển khai FTAs một cách hiệu quả và đồng bộ cần hơn hết là sự chỉ đạo đồng bộ từ Trung ương xuống tới các địa phương, đặc biệt liên quan tới thu hút đầu tư FDI vào lĩnh vực sản xuất công nghiệp rất mong có chỉ đạo đồng bộ, đồng đều và thống nhất giữa các tỉnh, thành để tránh tình trạng mỗi tỉnh, thành chạy đua cạnh tranh không cần thiết sẽ rất thiệt thòi cho chính tỉnh, thành đó cũng như thiệt thòi cho các doanh nghiệp nội địa.

Điểm thứ hai tôi cũng rất mong có một sự chỉ đạo xuyên suốt từ phía Bộ xuống tới các tỉnh để hướng mục tiêu từng địa phương với hạng mục đầu tư nào để khuyến khích thu hút FDI vào hạng mục đó phù hợp với tính chất địa bàn của tỉnh thành, phù hợp với quy mô phát triển của doanh nghiệp FDI cũng như chuỗi cung ứng đi theo FDI, để dòng vốn FDI đầu tư vào Việt Nam có tính lan tỏa và có lợi nhất cho các doanh nghiệp nội địa, mang lại nhiều công ăn việc làm, nhiều đơn hàng.

Về phía Bộ Công Thương đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề xuất các biện pháp để xử lý những vấn đề khó khăn trong thực thi FTAs.

Thứ nhất về tuyên truyền, chúng tôi đã báo cáo Chính phủ và vừa qua Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã đồng ý giao Bộ Công Thương xây dựng một kế hoạch tuyên truyền tổng thể, lấy ý kiến các bộ, ngành, phối hợp với các địa phương để chúng ta định vị được trong thời gian tới chúng ta sẽ tuyên truyền những gì và các bộ, ngành, các địa phương sẽ cùng phối hợp với nhau để không bị chồng chéo, đi sâu vào những vấn đề doanh nghiệp cần quan tâm.

Chúng tôi hy vọng rằng với kế hoạch tổng thể sẽ có định hướng rõ ràng hơn, tuyên truyền cụ thể hơn, trúng hơn, sát hơn với các nhu cầu của doanh nghiệp và cũng giúp cho các địa phương, các bộ, ngành căn cứ vào đó để triển khai khớp với định hướng tuyên truyền của chúng ta.

Thứ hai liên quan đến kết nối, chúng tôi đã đề xuất và Chính phủ cũng đã giao Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội xây dựng hệ sinh thái, kết nối doanh nghiệp các tỉnh, thành với nhau, chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau để tận dụng được các FTA. Những địa phương làm tốt sẽ lan tỏa các sáng kiến cho các địa phương khác học hỏi, tham khảo.

Đơn cử Việt Nam có nhiều tỉnh có thế mạnh và muốn phát triển thương hiệu chè, ví dụ như Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Phú Thọ. Thay vì tập trung xây dựng mỗi tỉnh một thương hiệu để cạnh tranh, nếu 4 tỉnh trao đổi trao đổi theo hướng nếu đã có một sản phẩm có thương hiệu tốt, chúng ta xem xét tham gia trong chuỗi cung ứng của doanh nghiệp đó và các tỉnh thành sẽ tập trung vào thế mạnh, phối hợp với nhau để cùng đi lên.

Đó cũng là định hướng của chúng tôi nhằm xây dựng sự kết nối về hệ sinh thái của các mặt hàng giữa các tỉnh có cùng mặt hàng chiến lược. Ví dụ như hệ thống một chuỗi các tỉnh phát triển sản phẩm chè sẽ có Lai Châu, Phú Thọ, Sơn La, Lào Cai, hay sản phẩm quế có Lào Cai, Yên Bái, Quảng Nam, thủy sản có các tỉnh khu vực miền Tây Nam bộ kết nối với nhau...

Bên cạnh đó, trong bối cảnh nhân lực thực thi FTAs còn hạn chế, chúng tôi cố gắng hỗ trợ xây dựng các khóa đào tạo chuyên gia về FTA không chỉ cho cơ quan, địa phương mà kể cả các doanh nghiệp, các hiệp hội. Tiến tới chúng tôi cũng xây dựng các chương trình đào tạo với các trường đại học để tạo nguồn cho các doanh nghiệp, các cơ quan quản lý.

Một hoạt động khác, hiện nay chúng tôi đang xây dựng Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi FTA tại các địa phương (FTA Index). Chúng tôi hy vọng rằng với tư duy tương tự như chỉ số PCI thì FTA Index giúp cho các tỉnh, thành quan tâm hơn, chú trọng nhiều hơn đến việc tận dụng hiệu quả các FTA và hy vọng rằng khi các hoạt động này bắt đầu được triển khai một cách tích cực thì hiệu quả tận dụng FTA tại các địa phương sẽ tăng lên đáng kể.