Đổi mới tư duy phát triển từ Nghị quyết Đại hội XV
Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên không chỉ đề ra các chỉ tiêu tăng trưởng GRDP, cơ cấu lại ngành kinh tế, nâng thu nhập bình quân đầu người, mà còn đặt Khoa học và Công nghệ (KH&CN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào nhóm nhiệm vụ trọng tâm. Văn kiện nhấn mạnh yêu cầu “chú trọng phát triển hạ tầng y tế, giáo dục, đào tạo và đổi mới sáng tạo; phát triển nông, lâm nghiệp ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại; đẩy mạnh phát triển kinh tế số và hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội”.
Cách tiếp cận này cho thấy tư duy phát triển của tỉnh đã chuyển mạnh từ chiều rộng sang chiều sâu, từ khai thác thuần túy tài nguyên và lợi thế địa lý sang phát triển dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Mục tiêu “kinh tế xanh - thông minh - bền vững” không thể đạt được chỉ bằng đầu tư hạ tầng cứng, mà đòi hỏi một “hạ tầng mềm” gồm khung thể chế, nguồn nhân lực chất lượng cao và hệ sinh thái KH&CN đủ mạnh để hấp thụ, làm chủ công nghệ mới.
Đối với ngành KH&CN, Nghị quyết Đại hội XV vì thế vừa là định hướng chính trị, vừa là “đơn đặt hàng” cụ thể: KH&CN không đứng ngoài cuộc, mà phải thực sự trở thành động lực bên trong của quá trình tái cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và nâng cao năng suất lao động trên địa bàn tỉnh.
Khoa học - công nghệ gắn với trụ cột kinh tế xanh, thông minh, bền vững
Với Điện Biên, phát triển “xanh, thông minh, bền vững” được triển khai trên những trụ cột cụ thể: nông - lâm nghiệp hàng hóa gắn với chế biến sâu; du lịch lịch sử, văn hóa và sinh thái; năng lượng tái tạo; kinh tế cửa khẩu và thương mại biên giới. Ở mỗi trụ cột, KH&CN đều có “đất dụng võ” rõ ràng nếu được tổ chức và đầu tư bài bản.
Trong nông nghiệp, Nghị quyết xác định hướng đi là nông, lâm nghiệp ứng dụng khoa học - công nghệ hiện đại, nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng, phát triển vùng nguyên liệu gắn với công nghiệp chế biến. Điều đó đòi hỏi ngành KH&CN phối hợp chặt chẽ với nông nghiệp và doanh nghiệp để đưa các tiến bộ về giống, quy trình canh tác bền vững, công nghệ bảo quản, chế biến, truy xuất nguồn gốc và chuyển đổi số trong quản lý vùng t rồng vào thực tiễn, giúp nông sản Điện Biên đáp ứng tốt hơn tiêu chuẩn thị trường trong nước và xuất khẩu.
Trong du lịch, mục tiêu đưa Điện Biên trở thành một trong những trung tâm du lịch của vùng buộc tỉnh phải phát triển sản phẩm du lịch khác biệt dựa trên giá trị lịch sử Chiến thắng Điện Biên Phủ, bản sắc văn hóa các dân tộc và hệ sinh thái lòng hồ, rừng, biên giới. Ở đây, KH&CN có thể tham gia từ khâu số hóa di sản, xây dựng hệ thống thuyết minh thông minh, nền tảng số quảng bá và bán dịch vụ du lịch, tới các giải pháp quản lý môi trường, hạ tầng thông minh tại các điểm đến.
Đối với định hướng phát triển kinh tế số và chính quyền điện tử, Nghị quyết nhấn mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính quyền số, nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp. Ngành KH&CN cùng với thông tin và truyền thông giữ vai trò cầu nối trong lựa chọn, thẩm định và triển khai các giải pháp số phù hợp với một tỉnh miền núi, biên giới; tránh tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, đồng thời bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng trong quá trình chuyển đổi số.
Ở tầm dài hạn, việc từng bước hình thành các cụm, chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, dịch vụ gắn với nông nghiệp, du lịch, năng lượng tái tạo… cũng chỉ có thể bền vững khi được “bọc” bởi các dịch vụ KH&CN: tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng, sở hữu trí tuệ, đổi mới công nghệ, tư vấn quản trị năng suất và chất lượng,...
Đổi mới sáng tạo dẫn đường: nhiệm vụ đặt ra với ngành khoa học và công nghệ
Để KH&CN thực sự “vào cuộc sau Đại hội XV” và “đổi mới sáng tạo dẫn đường”, ngành KH&CN Điện Biên đứng trước một số yêu cầu lớn về tổ chức triển khai. Trước hết, cần cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết bằng các chương trình, đề án trung và dài hạn về phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo trên địa bàn tỉnh, gắn với những mục tiêu, chỉ tiêu và khâu đột phá đã được xác định. Thay vì chỉ dừng ở hoạt động quản lý nhà nước thuần túy, cơ quan KH&CN cần chuyển mạnh sang vai trò “nhạc trưởng hệ sinh thái”, kết nối nhà trường - các tổ chức khoa học và công nghệ - doanh nghiệp - chính quyền - cộng đồng sáng tạo”.
Thứ hai, phải coi doanh nghiệp là trung tâm của hoạt động đổi mới sáng tạo. Nhiều mục tiêu của tỉnh về năng suất lao động, cơ cấu lại ngành kinh tế, phát triển nông nghiệp công nghệ cao, du lịch chất lượng cao hay năng lượng tái tạo… chỉ có thể hiện thực hóa khi doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư đổi mới công nghệ, mô hình kinh doanh và quản trị. Vai trò của ngành KH&CN là tham mưu cơ chế khuyến khích (hỗ trợ từ quỹ KH&CN, chương trình đổi mới công nghệ, ưu đãi thuế theo quy định pháp luật…), đồng thời tổ chức các dịch vụ tư vấn, kết nối cung cầu công nghệ để doanh nghiệp tiếp cận nguồn giải pháp phù hợp.
Thứ ba, phát triển nguồn nhân lực KH&CN và năng lực đổi mới sáng tạo tại chỗ là điều kiện tiên quyết. Nghị quyết Đại hội XV đã nhấn mạnh nhiệm vụ nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, gắn đào tạo với nhu cầu phát triển kinh tế xã hội. Ngành KH&CN cần phối hợp với giáo dục đào tạo, các trường trên địa bàn trong việc hình thành các hoạt động nghiên cứu ứng dụng, cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật, phong trào khởi nghiệp sáng tạo trong thanh niên, sinh viên; qua đó tạo nguồn nhân lực biết sử dụng công nghệ, sẵn sàng tham gia vào các dự án phát triển của tỉnh.
Thứ tư, tăng cường công tác dự báo, tham mưu chiến lược về xu hướng công nghệ mới. Trong bối cảnh chuyển đổi số, kinh tế số, trí tuệ nhân tạo và các mô hình kinh doanh nền tảng đang làm thay đổi sâu sắc mọi lĩnh vực, cơ quan KH&CN cần chủ động cung cấp các luận cứ, kịch bản cho lãnh đạo tỉnh trong việc lựa chọn ưu tiên đầu tư: lĩnh vực nào nên đi nhanh, lĩnh vực nào đi sau nhưng chắc chắn, công nghệ nào phù hợp với điều kiện hạ tầng, nguồn lực và trình độ nhân lực của Điện Biên. Vai trò “tham mưu chiến lược” này nếu được phát huy tốt sẽ giúp tỉnh tránh được những “bước đi đắt giá” và tận dụng tốt hơn thời cơ công nghệ.
Cuối cùng, để đổi mới sáng tạo thực sự trở thành “động lực bên trong”, cần song hành giữa hoàn thiện thể chế và nâng cao nhận thức xã hội. Từ việc lồng ghép mục tiêu, nhiệm vụ KH&CN, đổi mới sáng tạo trong các chương trình phát triển ngành, lĩnh vực; đến việc tăng cường truyền thông về điển hình áp dụng công nghệ mới, mô hình sản xuất thông minh, sản phẩm đặc trưng gắn với chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể… đều góp phần biến tinh thần Nghị quyết Đại hội XV thành phong trào hành động cụ thể trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân.
Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên đã vạch ra con đường phát triển “xanh - thông minh - bền vững”, trong đó KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là trụ cột xuyên suốt. Khi ngành KH&CN thực sự “vào cuộc”, đóng đúng vai trò dẫn đường và kết nối, Điện Biên sẽ có thêm “lực đẩy mềm” để rút ngắn khoảng cách phát triển, nâng cao sức cạnh tranh và hiện thực hóa khát vọng trở thành tỉnh phát triển khá trong khu vực vào năm 2030.