Trong bối cảnh Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên nhiệm kỳ 2025–2030 xác định mục tiêu phát triển theo hướng kinh tế xanh, thông minh, bền vững, phấn đấu trở thành một trong những trung tâm du lịch của vùng trung du và miền núi phía Bắc, năng lượng tái tạo đang được coi là trụ cột quan trọng để hiện thực hóa tầm nhìn đó.
Vấn đề không chỉ là thu hút dự án, tăng công suất nguồn, mà là phát triển năng lượng tái tạo phù hợp với quy hoạch, hài hòa với không gian phát triển mới, bảo đảm an ninh năng lượng, môi trường và lợi ích của người dân.
Tiềm năng lớn, được “định vị” ngay từ Nghị quyết và quy hoạch
Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên đã nhấn mạnh yêu cầu chuyển mạnh sang mô hình phát triển kinh tế xanh, kinh tế số, gắn với hệ thống hạ tầng hiện đại, trong đó hạ tầng năng lượng là một cấu phần quan trọng. Tinh thần “xanh – thông minh – bền vững” được xuyên suốt trong các định hướng phát triển công nghiệp, đô thị, du lịch, nông nghiệp và hạ tầng của tỉnh.
Cùng với đó, Quy hoạch tỉnh Điện Biên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2024, đã mở ra dư địa mới cho việc khai thác các nguồn năng lượng tái tạo, gắn với không gian phát triển các vùng, trục, cụm động lực trên địa bàn. Các quan điểm lớn của quy hoạch nhấn mạnh yêu cầu phát triển năng lượng phù hợp với tiềm năng, lợi thế địa phương, đồng thời bảo đảm an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu.
Thực tế cho thấy Điện Biên sở hữu tiềm năng rất lớn về năng lượng tái tạo. Theo Viện Năng lượng Việt Nam, Điện Biên có tiềm năng điện gió với tổng công suất khoảng 2.500 - 3.000 MW. Hiện đã có 4 nhà đầu tư lớn khảo sát 13 dự án điện gió với tổng công suất dự kiến 2.200 - 2.500 MW; trong đó 6 dự án đã đo gió đạt tốc độ từ 6,8 - 8 m/s như Nhà máy điện gió BCG Điện Biên 1, BCG Điện Biên 2, Mường Ảng, Điện Biên Đông, Long Sơn Điện Biên 1, Long Sơn Điện Biên 2, Intracom Điện Biên, Envision Nậm Pồ…
Không chỉ có gió, Điện Biên còn có dư địa phát triển các nguồn năng lượng tái tạo khác: sinh khối (khoảng 100 MW), thủy điện tích năng (dự kiến 3.200 MW) và điện rác (khoảng 3 MW). Đây là những nguồn có thể bổ trợ lẫn nhau, giúp tỉnh tiến tới cơ cấu nguồn điện sạch, đa dạng và ổn định hơn trong dài hạn.
Ở tầm quốc gia, Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị xác định năng lượng là lĩnh vực phải đi trước một bước, ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, năng lượng mới và sạch để đáp ứng yêu cầu tăng trưởng, chuyển đổi xanh và thích ứng biến đổi khí hậu. Quy hoạch điện VIII điều chỉnh cũng đặt mục tiêu tăng mạnh tỷ trọng nguồn điện từ năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn đến năm 2030. Trong dòng chảy chung đó, Điện Biên đã chủ động “đi sớm một bước” bằng việc cụ thể hóa định hướng của Nghị quyết Đại hội XV và bám sát quy hoạch quốc gia, quy hoạch tỉnh trong lĩnh vực năng lượng.
Gắn dự án năng lượng tái tạo với không gian quy hoạch và chuyển dịch “từ nâu sang xanh”
Để phát triển năng lượng tái tạo phù hợp quy hoạch, Điện Biên đang từng bước lồng ghép các dự án năng lượng vào không gian phát triển của tỉnh. Theo Cổng thông tin Bộ Công Thương, giai đoạn 2025-2030, Điện Biên được quy hoạch hơn 900 MW điện mặt trời, 1.000 MW điện gió và khoảng 400 MW thủy điện tích năng. Các dự án tập trung tại những khu vực có điều kiện tự nhiên thuận lợi như Mường Ảng, Tuần Giáo, Na Son, Tủa Chùa…nơi có cường độ bức xạ mặt trời tốt, tốc độ gió ổn định và điều kiện địa hình cho phát triển thủy điện tích năng.
Các dự án điện gió lớn như BCG Điện Biên, Long Sơn Điện Biên, Intracom, Envision Nậm Pồ đã được tích hợp vào Quy hoạch tỉnh Điện Biên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 và được kiến nghị cập nhật vào Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII. Điều này cho thấy hướng đi phát triển năng lượng tái tạo của tỉnh không mang tính tự phát, mà đặt trong khung khổ quy hoạch tổng thể, liên kết chặt với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch đô thị, giao thông, công nghiệp và du lịch.
Song hành với đó, tỉnh cũng chú trọng đồng bộ hạ tầng truyền tải và phân phối điện. Các nghiên cứu gần đây đề xuất đầu tư đường dây 500 kV 2 mạch để giải tỏa công suất các dự án thủy điện tích năng và điện gió lớn trên địa bàn, kết nối với hệ thống 500 kV quốc gia. Đây là điều kiện tiên quyết để bảo đảm các dự án năng lượng tái tạo không bị “tắc” ở khâu truyền tải, một điểm nghẽn mà nhiều địa phương đang đối mặt.
Ở tầm rộng hơn, việc phát triển năng lượng sạch được tỉnh xác định là giải pháp then chốt trong lộ trình chuyển dịch kinh tế từ “nâu” sang “xanh”, gắn với mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Ngành Công Thương được giao vai trò nòng cốt trong quá trình này: rà soát, điều chỉnh các dự án theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh; đồng hành cùng doanh nghiệp tháo gỡ vướng mắc, chuẩn bị khởi động những dự án điện gió quy mô 300 MW; thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trong sản xuất và đời sống.
Nhờ đó, từng bước hình thành các “cực tăng trưởng xanh” mới, nơi năng lượng tái tạo không chỉ cung cấp điện cho lưới quốc gia mà còn tạo động lực cho phát triển công nghiệp sạch, dịch vụ logistics, du lịch sinh thái, nông nghiệp hữu cơ… đúng tinh thần Nghị quyết Đại hội đảng bộ tỉnh XV là lấy phát triển xanh, thông minh, bền vững làm trục xuyên suốt.
Bảo đảm hài hòa lợi ích, môi trường và an ninh năng lượng
Một trong những yêu cầu quan trọng của Nghị quyết Đại hội XV là mọi định hướng phát triển phải gắn với bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao chất lượng sống của người dân. Điều đó đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho các dự án năng lượng tái tạo tại Điện Biên: không đánh đổi môi trường và sinh kế của cộng đồng địa phương lấy tăng trưởng trước mắt.
Trong phát triển thủy điện, tỉnh chủ trương ưu tiên các dự án vừa và nhỏ, hạn chế tối đa phải di dân tái định cư, giảm tác động đến rừng phòng hộ và đất sản xuất của người dân. Thực tế, phần lớn các công trình thủy điện hiện nay chủ yếu ảnh hưởng tới một phần đất nương, đất sông suối và đất trống, ít tác động đến diện tích ruộng nước và rừng giàu trữ lượng. Đối với thủy điện tích năng, loại hình có dung lượng lớn, tỉnh yêu cầu nhà đầu tư nghiên cứu kỹ lưỡng, bảo đảm phương án đền bù, hỗ trợ, tái sinh môi trường và có lộ trình tham vấn cộng đồng bài bản.
Với điện gió và điện mặt trời, yêu cầu đặt ra là phải tính toán quỹ đất hợp lý, ưu tiên khu vực đất đồi núi ít sử dụng cho nông nghiệp, không phá vỡ cảnh quan của các vùng lõi du lịch lịch sử, văn hóa và sinh thái. Hệ thống đường giao thông phục vụ xây dựng dự án cần được quy hoạch sao cho vừa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, vừa góp phần cải thiện kết nối cho người dân vùng dự án, tạo động lực mới cho phát triển kinh tế xã hội tại chỗ.
Đặc biệt, trong bối cảnh Điện Biên được ví như “lá phổi xanh” với diện tích rừng lớn, tỉnh coi bảo vệ và phát triển rừng là “lá chắn” sinh thái song hành với phát triển năng lượng tái tạo. Nhiều chương trình khoanh nuôi tái sinh, trồng mới, chăm sóc rừng; phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp sinh thái; khuyến khích mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, chăn nuôi, xử lý rác thải… đang được triển khai nhằm gia tăng khả năng hấp thụ carbon, bù đắp phát thải từ hoạt động kinh tế, trong đó có ngành năng lượng.
Ở góc độ an ninh năng lượng, việc phát triển đồng bộ các nguồn năng lượng tái tạo, gió, mặt trời, sinh khối, thủy điện tích năng, giúp Điện Biên không chỉ giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch mà còn nâng cao khả năng tự chủ nguồn điện, nhất là trong điều kiện địa hình xa trung tâm, truyền tải đường dài tốn kém. Khi được kết nối hợp lý vào hệ thống điện quốc gia theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, các nguồn này sẽ vừa góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, vừa rút ngắn khoảng cách phát triển giữa Điện Biên và các vùng phát triển hơn.
Có thể thấy, phát triển năng lượng tái tạo ở Điện Biên không phải là một “mảng việc riêng lẻ”, mà gắn chặt với tầm nhìn “kinh tế xanh – thông minh – bền vững” của Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh, với quy hoạch không gian phát triển mới và với lộ trình chuyển dịch từ “nâu” sang “xanh” mà ngành Công Thương đang dẫn dắt. Thiết kế tốt quy hoạch, lựa chọn dự án phù hợp, đồng hành cùng nhà đầu tư, bảo đảm lợi ích người dân và môi trường, đó chính là cách để Điện Biên biến tiềm năng năng lượng tái tạo thành lợi thế cạnh tranh, đóng góp vào tăng trưởng GRDP, nâng cao đời sống nhân dân, và khẳng định vai trò của một tỉnh biên giới tiên phong trong chuyển đổi xanh ở vùng Tây Bắc.
