[eMagazine] Bộ Công Thương thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong công nghiệp hỗ trợ

- Ông Chu Việt Cường: Trong những năm qua, có thể nói ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam cũng đã có những gam màu tươi sáng hơn rất nhiều so với những năm trước đây. Hiện nay, theo thống kê của Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, trên cả nước hiện tại có gần 7.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, trong đó tập trung chủ yếu 5 lĩnh vực chính: cơ khí, ô tô, điện - điện tử, dệt may và công nghệ cao. Trong 7.000 doanh nghiệp đấy có gần 300 doanh nghiệp đã tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI lớn như Samsung, Honda, Toyota, LG.

Một số doanh nghiệp trong nước cũng đã làm chủ được các quy trình sản xuất, đặc biệt là quy trình sản xuất những sản phẩm, những linh kiện có biên dạng phức tạp hay hàm lượng công nghệ cao như khuôn mẫu hay sản xuất các linh kiện về nhựa, kim loại có yêu cầu kỹ thuật cao.

Tuy nhiên, hiện nay tỉ lệ nội địa hóa của nhiều ngành đang còn rất thấp và chỉ dừng lại khoảng 30 - 40% chưa đạt được kỳ vọng của Chính phủ là có thể tới 50 hay 60%.

Tỉ lệ nội địa hóa thấp, năng lực cạnh tranh về giá cũng không cao và đặc biệt trình độ khoa học công nghệ của các doanh nghiệp vẫn đang còn ở mức trung bình, khả năng ứng dụng nghiên cứu khoa học rồi nghiên cứu và phát triển của các doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đang còn rất yếu.

Trước thực tế đó, trong thời gian qua Bộ Công Thương cũng đã có rất nhiều giải pháp nhằm hỗ trợ cho doanh nghiệp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng như công nghệ.

Thứ nhất, xây dựng chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ từ năm 2016 cho đến nay và đã cụ thể hóa được bằng hàng trăm doanh nghiệp tham gia các dự án công nghiệp hỗ trợ về tư vấn cải tiến sản xuất, đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, sản xuất thử nghiệm và sản xuất thử nghiệm những sản phẩm mới.

Thứ hai, Bộ đã xây dựng các hệ thống, các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp, đặc biệt là các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp dạng vùng như trung tâm IDC và sau đó sẽ lấy mô hình của Trung tâm IDC để lan tỏa ra và xây dựng các trung tâm vệ tinh ở các địa phương và các trung tâm này đóng các vai trò như một bà đỡ cho doanh nghiệp, tức là doanh nghiệp có thể tiếp cận công nghệ, tư vấn kỹ thuật, kết nối cung cầu sản xuất sản phẩm, thử nghiệm và tiêu chuẩn hóa quy trình hiện nay, các trung tâm như chúng tôi đã được Nhà nước đầu tư rất mạnh về các trang thiết bị, máy móc, gia công cơ khí như các máy gia công ba trục, năm trục hiện đại và có độ chính xác cao. Điều này sẽ giúp cho doanh nghiệp hoàn toàn có thể đến gia công sản xuất thử nghiệm.

Bộ cũng đã đầu tư cho các máy móc, thiết bị về thử nghiệm và chứng nhận chất lượng sản phẩm, ví dụ như máy kiểm tra không phá hủy X-ray, kiểm tra khuyết tật của sản phẩm hay các máy móc, thiết bị khác như kéo nén, phân tích thành phần của vật liệu hay kiểm tra đo độ nhám... Đấy là những máy móc rất hiện đại mà doanh nghiệp hoàn toàn có thể đến Trung tâm IDC để sử dụng và thông qua đấy kiểm tra xem sản phẩm cuối cùng của mình đã đạt tiêu chuẩn quốc tế hay chưa.

Thứ ba, Bộ đã phối hợp với các tập đoàn FDI nhằm từng bước hỗ trợ các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn này. Lấy ví dụ, hàng năm chúng tôi cũng đã hỗ trợ trung bình khoảng 5 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng của Toyota.

Hay từ năm 2016 cho đến năm 2024, chúng tôi cũng đã phối hợp với Tập đoàn Samsung để hàng năm đào tạo, tư vấn cải tiến quy trình sản xuất, ứng dụng các giải pháp về chuyển đổi số như nhà máy thông minh vào quy trình sản xuất của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam nhằm làm sao từng bước đáp ứng được yêu cầu về kỹ thuật của Samsung.

Trong năm 2025, chúng tôi cũng đã phối hợp cùng với Samsung để hỗ trợ 5 doanh nghiệp tham gia chương trình Smart Factory, lấy đơn cử như Nhựa An Lập ở Hải Phòng từ Vendor cấp hai trở thành Vendor cấp một của Samsung. Hay Nhựa Vân Long cũng là Vendor cấp một của Samsung hay Công ty cổ phần Ama Holdings chuyên về sản xuất, gia công các đồ gá, jig… cũng đã trở thành Vendor cấp hai của Samsung và một số doanh nghiệp khác.

Năm 2025 dự kiến 5 doanh nghiệp ở phía Bắc và tiến tới từ nay cho đến cuối năm cũng sẽ hỗ trợ cho 5 doanh nghiệp ở khu vực phía Nam.

Đấy là những giải pháp Bộ đã và đang triển khai để dần dần từng bước nâng cao chất lượng sản xuất của doanh nghiệp, tất nhiên việc có thể trở thành ngay Vendor cấp một, cấp hai của các tập đoàn FDI lớn rất khó, nó không thể là ngày 1, ngày 2 hay là một năm, hai năm mà doanh nghiệp xác định có thể 4-5 năm trở ra mới trở thành Vendor cấp một được. Nhưng chúng ta tin tưởng từng bước Bộ hỗ trợ, các doanh nghiệp sẽ dần dần vào được thành chuỗi cung ứng của các tập đoàn lớn.

- Ông Chu Việt Cường: Hiện nay trong bối cảnh quốc tế và trong nước đang có những biến động và điều này cũng sẽ mang lại những cơ hội chưa từng có cho doanh nghiệp Việt Nam. Đấy là xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu sau đại dịch hay là các chính sách như trung hòa rủi ro của các tập đoàn lớn thay vì các tập đoàn lớn chỉ tập trung gia công sản xuất tại Trung Quốc hay tại Ấn Độ. Gần đây các tập đoàn lớn cũng đã dịch chuyển dần sang và gia công sản xuất tại Việt Nam. Đấy chính là những cơ hội rất lớn cho các doanh nghiệp công nghiệp và đặc biệt công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam. Từ đó Việt Nam cũng sẽ trở thành trung tâm sản xuất linh kiện hay bán thành phẩm ở khu vực.

Bên cạnh đó, chính sách về thu hút đầu tư công nghệ cao hay năng lượng xanh hay kinh tế tuần hoàn của Chính phủ Việt Nam cũng tạo nền tảng thuận lợi để cho các doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên cũng có rất nhiều các thách thức. Như chúng ta cũng đã biết thách thức đầu tiên là thách thức về tài chính, thách thức thứ hai là về công nghệ và thách thức thứ ba là nguồn nhân lực chất lượng cao chưa đáp ứng được với yêu cầu của các tập đoàn lớn.

Về chuyển đổi công nghệ, để các doanh nghiệp có thể nâng cao đổi mới công nghệ cũng yêu cầu rất lớn về vấn đề tài chính. Trong những năm vừa qua Bộ Công Thương đã hỗ trợ rất nhiều cho các doanh nghiệp trong ưu đãi về thuế, thuế thu nhập doanh nghiệp, tín dụng, đất đai, môi trường… và cũng hỗ trợ doanh nghiệp trong việc phát triển các phần mềm hay tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc áp dụng các công nghệ mới như chuyển đổi số, AI vào quá trình sản xuất, áp dụng các phần mềm quản lý sản xuất như MES hay ERP, IoT hay là quản lý về chuyển đổi số… Những điều đó rất nhiều doanh nghiệp cũng đã và đang làm.

Tiếp theo là khả năng liên kết giữa các viện, trường, trung tâm kỹ thuật, doanh nghiệp hiện nay vẫn đang còn yếu. Đây cũng là một trong những thách thức không nhỏ cho việc phát triển công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam.

- Ông Chu Việt Cường: Giai đoạn 2023 - 2025 được coi là giai đoạn có rất nhiều chính sách đột phá, đấy là bộ tứ Nghị quyết của Bộ Chính trị và đặc biệt gần đây nhất chúng ta có Nghị định số 205/2025/NĐ-CP của Chính phủ ngày 14/7/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 111/2015/NĐ-CP ngày 3/11/2015 của Chính phủ về phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Như chúng ta cũng biết đối với nhà trường hay Viện nghiên cứu có hàm lượng nghiên cứu về khoa học công nghệ rất cao. Các trung tâm kỹ thuật hỗ trợ kỹ thuật được nhà nước đầu tư rất mạnh về trang thiết bị máy móc như vừa rồi tôi đã chia sẻ. Có sự năng động từ doanh nghiệp nữa, tôi nghĩ liên kết, hợp tác giữa ba bên như thế này sẽ phát triển rất mạnh mẽ và hỗ trợ cho doanh nghiệp rất nhiều.

Tuy nhiên, để những chính sách này có thể đi vào thực tiễn, có một số điểm ta cần lưu ý.

Thứ nhất, cụ thể hóa các chính sách thành hành động và tránh dừng lại ở văn bản. Đối với việc này, hiện nay chúng tôi thường xuyên xuống các doanh nghiệp để khảo sát và tìm hiểu xem những khó khăn, vướng mắc gì từ doanh nghiệp để từ đó có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp. Thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo với các hiệp hội hay Sở Công Thương của các tỉnh để tuyên truyền và phổ biến các chính sách của nhà nước về công nghiệp hỗ trợ để doanh nghiệp có thể nắm được.

Thứ hai, phải lấy doanh nghiệp làm trung tâm và mọi cơ chế hỗ trợ cần hướng đến hiệu quả thực tế, giúp doanh nghiệp đổi mới chứ không phải chỉ nhận hỗ trợ về thủ tục hành chính. Điều chúng tôi đã và đang triển khai rồi, tức là thông qua các hoạt động tuyên truyền về chính sách sẽ hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất gia công thử nghiệm, tư vấn về các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, đất đai, vay tín dụng…

Thứ ba, phải tăng cường cơ chế phối hợp vùng, ngành và liên kết chuỗi, tạo ra hệ sinh thái đổi mới chứ không chỉ các dự án rời rạc. Việc mà liên kết như thế này cũng cần phải có một sự đồng hành, phối hợp rất mạnh từ các hiệp hội. Bởi vì thông qua các hiệp hội, hiệp hội chính là các đơn vị có thể tuyên truyền những chính sách của Nhà nước tốt nhất, nhanh nhất.

Thứ tư, phải có các giải pháp trong thời gian tới và sự chung tay của các bên như tôi cũng vừa mới chia sẻ, đấy chính là Nhà nước, Viện trường doanh nghiệp và bây giờ thêm nữa là có sự đồng hành và phối hợp của các hiệp hội.

- Ông Chu Việt Cường: Qua quá trình làm việc và tiếp xúc với các hiệp hội và doanh nghiệp, Bộ Công Thương đã nhận thấy những khó khăn, vướng mắc của các doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Để trợ lực cho doanh nghiệp, trong thời gian tới Bộ Công Thương sẽ tập trung vào 4 nhóm giải pháp lớn.

Thứ nhất, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp thông qua các hoạt động như hỗ trợ về chuyển giao công nghệ, hỗ trợ về nghiên cứu phát triển các sản phẩm mới, hỗ trợ về gia công, sản xuất, thử nghiệm các sản phẩm có độ chính xác cao, kể cả tư vấn, hỗ trợ làm sao cho các doanh nghiệp có thể đạt được các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế. Bộ cũng sẽ triển khai và áp dụng các chương trình chuyển đổi số vào doanh nghiệp để giúp cho doanh nghiệp nâng cao quy trình sản xuất.

Thứ hai, hiện nay Bộ đã và đang xây dựng các trung tâm kỹ thuật hỗ trợ hàng đầu mang tính chất các trung tâm vùng như trung tâm hỗ trợ phát triển IDC, rồi trung tâm IDCS trong thành phố Hồ Chí Minh. Các trung tâm này chính là các đầu mối về tư vấn chuyển giao công nghệ, đào tạo kỹ thuật cho cán bộ, nhân viên hoặc thậm chí đào tạo về quản lý cho các quản lý cấp trung và cấp cao cho các doanh nghiệp.

Thứ ba, thúc đẩy chuỗi liên kết giá trị giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp DDI. Hàng năm chúng tôi đã thường xuyên tổ chức các hội chợ quốc tế như VIMEXPO, năm 2026 sắp tới đây cũng sẽ tiếp tục triển khai. Thường xuyên tổ chức các đoàn doanh nghiệp của Việt Nam tham dự các hội chợ triển lãm quốc tế và thông qua các hội chợ triển lãm hay các hội thảo này sẽ có một sự kết nối B2B giữa các buyers và suppliers, đấy là thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.

Thứ tư, phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật cao, đặc biệt các lĩnh vực như cơ khí, ô tô, điện tử, công nghệ cao. Việc này chúng tôi hiện nay đã và đang làm,  thông qua khảo sát nhu cầu của doanh nghiệp, đào tạo theo nhu cầu, mong muốn cụ thể của doanh nghiệp. Ví dụ đào tạo về phần mềm, đào tạo nâng cao tay nghề cho các kỹ thuật viên hay ứng dụng chuyển đổi số như tôi vừa chia sẻ.

Tuy nhiên, để giải quyết được các bài toán này một cách toàn diện, theo tôi cần phải có một sự chung tay của cả “ba bên bốn bề”. Ba bên thì bên thứ nhất là nhà nước, phải tạo các cơ chế chính sách thông thoáng nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp về ưu đãi thuế, tín dụng, đất đai, hạ tầng. Bên thứ hai chính là bản thân doanh nghiệp thôi, tức là doanh nghiệp phải chủ động nâng cao công nghệ, tham gia vào các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển các sản phẩm mới, tham gia vào các chương trình đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp hiện nay Bộ đã và đang triển khai. Ba là các viện, trường, trung tâm kỹ thuật. Các viện, trường và trung tâm kỹ thuật chính là các đầu mối để mà chuyển giao công nghệ, đào tạo năng năng lực cho doanh nghiệp.

Bốn bề là có ba bên phía trên một bề nữa chính là thông qua các hiệp hội để là cầu nối, làm sao giúp doanh nghiệp tiếp cận hơn với các chính sách hay tiếp cận nhanh hơn trong các hoạt động nghiên cứu phát triển và đổi mới công nghệ.

Đó là những giải pháp Bộ Công Thương đã và đang làm trong thời gian tới.