[eMagazine] Công nghiệp hỗ trợ giải bài toán nâng năng lực, tăng kết nối, tháo gỡ điểm nghẽn

Bà Bùi Thị Hồng Hạnh: Tôi tham gia vào ngành này từ năm 2006, khi đó số lượng doanh nghiệp rất ít và đa số là doanh nghiệp nhà nước. Thời điểm ấy, khi tôi hỗ trợ các doanh nghiệp Nhật Bản tìm doanh nghiệp để đặt hàng thì gặp rất nhiều khó khăn. Sau đó, JETRO cũng cập nhật thường niên Sách trắng về doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ - những doanh nghiệp có thể tham gia chuỗi cung ứng cho các nhà mua Nhật Bản. Những năm đầu tôi tham gia (khoảng năm 2011) chỉ có hơn 100 doanh nghiệp. Khi lựa chọn đưa vào sách, chúng tôi rất trăn trở về tiêu chí, phải chia thành doanh nghiệp đạt và doanh nghiệp triển vọng. Danh sách này chỉ để tham khảo, vì mỗi nhà cung cấp sẽ có quy định riêng để đặt hàng.

Đến năm vừa rồi, theo khảo sát trong Sách trắng của JETRO, chúng tôi đã có hơn 300 doanh nghiệp và hầu như những doanh nghiệp ấy đều là doanh nghiệp tốt, đã có đơn hàng xuất cho FDI hoặc xuất khẩu.

Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam khi mới thành lập chỉ có hơn 40 hội viên, nhưng đến bây giờ số hội viên chính thức, tức là những hội viên tham gia đầy đủ hoạt động và nộp phí đều đặn, đã lên tới gần 400 doanh nghiệp trên cả nước. Nếu tính cả những hội viên rất nhỏ, quy mô 10 người và Hiệp hội đang khuyến khích tham gia (chưa yêu cầu nộp phí), thì con số phải hơn 700 doanh nghiệp. Đó là về số lượng.

Về chất lượng, chúng ta đã thay đổi rất nhiều. Doanh nghiệp chủ động hơn trong việc đặt ra thách thức và bài toán cho chính mình: phải làm được gì, sản phẩm đạt chất lượng đến mức nào, cung cấp cho lĩnh vực nào… Mỗi doanh nghiệp đều có mục tiêu cụ thể. Thay vì trước đây bị động, ai đến đặt hàng gì thì làm nấy, thì nay doanh nghiệp đón nhận đơn hàng thận trọng hơn, xem bản vẽ kỹ lưỡng hơn và có thể tương tác ngược lại với đối tác.

Khi thấy bản vẽ hoặc thông tin cung cấp chưa tối ưu về tính thực tiễn, doanh nghiệp có thể đề xuất giải pháp hoặc quy trình sản xuất phù hợp hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn và đạt giá trị tốt hơn. Như vậy, về chất lượng, doanh nghiệp đã chủ động hơn.

Tôi cũng muốn chia sẻ rằng chúng ta đang hạn chế về phần nguyên liệu. Một số doanh nghiệp cho biết họ sẽ làm những sản phẩm nguyên liệu chất lượng cao, giá trị gia tăng lớn. Có doanh nghiệp làm phần đỡ của bán dẫn chỉ nhỏ bằng mặt nhẫn hoặc một đốt ngón tay nhưng giá trị gia tăng rất lớn. Đương nhiên để làm được như vậy, họ phải có đủ quy trình trong cả hệ thống nhà máy.

Điều này phản ánh sự thay đổi từ tư duy đến quản lý sản xuất và đến chất lượng của doanh nghiệp Việt Nam. Tất nhiên số lượng còn ít nhưng sẽ tạo thành những “cú hích”, những trào lưu mới.

Với sự quan tâm của Nhà nước như hiện nay, tôi tin thời điểm này sẽ bật lên rất nhanh.

Bà Bùi Thị Hồng Hạnh: Theo chương trình của Nhà nước và của Bộ Công Thương, Cục Công nghiệp, VASI cũng cùng Cục tổ chức các đoàn doanh nghiệp đi sang nước ngoài để kết nối giao thương. Bên cạnh đấy, ở trong nước cũng tổ chức triển lãm với mong muốn kết nối nhiều hơn. Đến năm 2025, tháng 9 vừa rồi chúng tôi vừa tổ chức xong và cũng được Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Phạm Văn Quân quan tâm cắt băng khánh thành, được sự bảo trợ của Sở Công Thương Hà Nội. Chúng tôi đã thực hiện được triển lãm với gần 400 doanh nghiệp tham gia, trong đấy doanh nghiệp quốc tế tham gia rất nhiều.

Trả lời tiếp cho câu hỏi về quan hệ giữa các doanh nghiệp với doanh nghiệp nước ngoài như thế nào, thì như tôi vừa chia sẻ, các doanh nghiệp cũng chủ động hơn. Ngoài việc đi cùng tổ chức của Hiệp hội, bản thân doanh nghiệp cũng chủ động đi sang để gặp khách hàng của mình ở bên đó để tìm cơ hội mới, cũng đã biết cách kết hợp với nhau để làm các cụm chi tiết. Công ty Cổ phần Công nghiệp JK đã dẫn dắt một cụm chi tiết khá khó để chủ động bán cho Panasonic linh kiện cụm chi tiết của máy giặt. Tất nhiên khi làm thì phải tìm hiểu nhiều yếu tố, nhưng như thế cho thấy tính chủ động và sự liên kết giữa doanh nghiệp Việt Nam với FDI trong nước hay các doanh nghiệp quốc tế đã có những sự liên kết với nhau.

Thế còn quan hệ kết hợp, kết nối giữa các doanh nghiệp trong nước với nhau như thế nào, thì Hiệp hội bây giờ hằng tháng có các doanh nghiệp tổ chức theo ngành nghề hoặc theo khu vực, hằng tháng đều có hoạt động. Tính ra đến giờ đã có khoảng 33 buổi chia sẻ. Khi đủ số lượng thì chia ra các ngành cụ thể như kỹ thuật, xử lý bề mặt, ban khuôn nhựa… để anh em sinh hoạt trong đó. Ngoài việc kết nối chéo thì mọi người cũng cùng nhau đưa những bài toán kỹ thuật của mình lên cao. Đấy là phần chủ động mà các doanh nghiệp Việt Nam đã làm được.

Bên cạnh đó, vẫn còn những hạn chế giữa các doanh nghiệp Việt Nam với nhau. Năng lực về quản lý, tư duy và kỹ thuật chưa đồng đều. Khi chưa đồng đều thì có câu chuyện ở một số công ty như HTVG và nhiều công ty khác. Họ đã mạnh dạn đầu tư và làm những phần liên quan đến dập nóng hoặc một số linh kiện xe máy - những phần đòi hỏi kỹ thuật cao hơn. Đơn hàng rất nhiều và họ cũng sẵn sàng chia sẻ cho doanh nghiệp khác.

Nhưng khi giao việc, do chưa đồng đều về nhiều thứ mà tôi vừa chia sẻ, dẫn đến hàng bị NG tại HTVG. HTVG là công ty của Việt Nam và họ phải tự xử lý việc đó. Còn hàng của chúng ta chuyển cho khách hàng vẫn là hàng tốt. Chỉ có điều HTVG mong muốn chuyển lại cho anh em nhưng do sự đồng đều bị hạn chế, chất lượng chưa đạt nên khi bị phát hiện thì HTVG phải tự chủ động sản xuất tiếp thay vì có chuỗi cung ứng cho chính mình, lại phải tự làm. Hàng chúng ta chuyển cho khách vẫn là hàng chuẩn, đạt chất lượng. Bên cạnh những tích cực, chúng ta vẫn phải nhìn ra các điểm cần bù đắp. Phần này thì bản thân doanh nghiệp, Hiệp hội hay cơ quan quản lý Nhà nước cũng cần quan tâm hơn để tìm giải pháp, thì chắc chắn doanh nghiệp sẽ phát triển nhanh hơn.

Bà Bùi Thị Hồng Hạnh: Đối với vấn đề tồn tại thì có thể chia ra hai góc nhìn: chủ quan và khách quan.

Chủ quan ở đây là tồn tại ở phía doanh nghiệp, vẫn liên quan đến năng lực kỹ thuật. Năng lực kỹ thuật phải tốt hơn nữa thì mới đáp ứng, mới tiệm cận được những sản phẩm chất lượng và có giá trị gia tăng cao hơn. Cụ thể là chúng ta đã có những doanh nghiệp làm được rồi, nhưng thay vì số lượng một con số thì mong muốn số doanh nghiệp của chúng ta phải là hai con số, ba con số và nhiều hơn nữa.

Thêm nữa là vấn đề R&D. Không thể doanh nghiệp nào cũng có bộ phận R&D được. Những doanh nghiệp như JK thì còn có bộ phận R&D, nhưng doanh nghiệp nhỏ thì làm sao để có giải pháp này. Đây cũng là những tồn tại mà chúng ta phải cùng nghĩ giải pháp, vì ngành công nghiệp hỗ trợ đa số là doanh nghiệp nhỏ.

Tiếp nữa là vấn đề nguồn nhân lực. Doanh nghiệp đang thiếu nguồn nhân lực, thiếu nhân lực có tay nghề, thiếu nhân lực mà các em mong muốn tham gia với nghề và có đam mê dành cho ngành này.

Đó là ở góc nhìn mà tôi mạnh dạn đại diện cho phía Hiệp hội, cũng là đại diện cho doanh nghiệp, thì thấy rằng chủ quan bản thân doanh nghiệp phải tự tìm cách cố gắng. Bên cạnh đó, phía Hiệp hội và phía cơ quan chính sách cũng cần có hỗ trợ và phối hợp thì mới làm tốt hơn, nhưng doanh nghiệp vẫn phải chủ động.

Một phần yếu tố khách quan là bất động sản công nghiệp. Thực sự đây là vấn đề rất nhức nhối đối với doanh nghiệp. Khi vừa mới mở ra thì thứ nhất phải đi thuê đất. Nếu muốn vào khu công nghiệp cho đúng, cho bài bản ngay từ đầu thì mua ít không bán, hình như phải cả 1 hecta, có khi 2 hecta. Như thế thì lại thành câu chuyện: đang ưu tiên cho đối tượng nào?

Thứ hai là liên quan đến đầu tư máy móc. Ngành nghề này không có máy móc thì không làm được. Con người quan trọng, rất quan trọng, nhưng nếu không có công nghệ tốt thì cũng không làm được. Đầu tư máy móc, giải pháp thì tiền rất nhiều, lại liên quan đến nguồn vốn. Doanh nghiệp thiếu vốn thì dẫn đến việc vay vốn, mà như vậy là lãi suất ngân hàng. Mặc dù cũng đang có nhiều chương trình hỗ trợ từ phía cơ quan chính sách, nhưng việc doanh nghiệp tiếp cận cũng như thực thi thì chưa phổ biến, chưa rộng. Nhiều doanh nghiệp chưa biết thông tin hoặc biết rồi nhưng cũng chưa biết cách tiếp cận.

Vậy trong bối cảnh mới này, cần phải thúc đẩy và có những sự thay đổi như thế nào? Cũng từ câu chuyện liên quan đến các vấn đề vừa nãy thôi. Bản thân doanh nghiệp phải linh hoạt trong việc học hỏi, cập nhật công nghệ mới. Kể cả ban lãnh đạo đến công nhân cũng phải học hỏi để cập nhật kiến thức liên tục và có đối ứng trong quản lý hay trong tiếp cận đơn hàng. Doanh nghiệp phải chủ động đi tiếp cận đơn hàng. Chúng ta cũng phải có giải pháp cho việc thay vì chỉ làm linh kiện thì phải có giải pháp cho việc làm cụm linh kiện như thế nào. Đấy là những điều cần thay đổi, thúc đẩy.

Ở phía cơ quan quản lý cũng mong muốn rằng những chính sách đang đưa ra rất tốt rồi, thì cần có được sự thực tiễn, đi vào cùng với doanh nghiệp. Bây giờ thực sự là cần action, tức là phải hành động cụ thể.

Bà Bùi Thị Hồng Hạnh: Từ đó thì trước khi đưa ra kiến nghị, tôi xin phép đưa ra những giải pháp mà mỗi doanh nghiệp hay Hiệp hội phải tự làm.

Doanh nghiệp thì việc đào tạo, học hỏi phải chủ động học hỏi rồi.

Còn về phần Hiệp hội, chúng tôi hằng tháng đều có các chương trình đào tạo online, offline và trên phần mềm, hay kết nối nội khối như tôi vừa chia sẻ. Hằng tháng chúng tôi đều có ít nhất ba buổi để mọi người sinh hoạt theo chuyên đề ngành, hoặc kết nối chéo để tạo ra các kết nối kinh doanh. Chúng tôi cũng đang phát triển chi nhánh ở nước ngoài để đại diện. Trong năm nay hoặc sang đầu năm, VASI sẽ mở một chi nhánh ở Nhật Bản, có thể là cả hai đầu Osaka và Tokyo. Đó là những hành động Hiệp hội làm để gắn kết anh em ở tất cả các vùng. Vì bây giờ nhiều doanh nghiệp Việt Nam cũng có văn phòng đại diện ở Nhật rồi, và khi muốn bán hàng sang Nhật, sang Mỹ hay thị trường khác, ngoài các yêu cầu như vừa nãy đưa ra thì vấn đề after service cũng rất quan trọng, nhất là phần chế tạo máy.

Tôi cũng chia sẻ là hiện nay ngoài công nghiệp hỗ trợ thì từ đó đã có doanh nghiệp chế tạo được máy rồi. Ví dụ VN-J đã chế tạo ra máy cắt laser, tất nhiên nội địa hóa khoảng 60 - 70%, nhưng đang bán được sang Nhật. Đợt vừa rồi anh ấy sang, phía Nhật cũng xin làm đại lý, tập hợp khoảng 20 doanh nghiệp đến nghe thuyết trình về sản phẩm. Đã bán được một số máy và có doanh nghiệp xin làm vệ tinh cấp 1, 2, 3. Đây là tín hiệu cho thấy nếu nền công nghiệp hỗ trợ tốt thì chúng ta sẽ support cho doanh nghiệp bán máy đó và bán được sang Nhật và các thị trường khác nữa. Máy đó đã bán sang Nhật Bản và Ấn Độ. Đấy là những minh chứng thực tiễn của doanh nghiệp rất nỗ lực, cố gắng và ra kết quả.

Vậy giải pháp tiếp theo là Hiệp hội cần tạo ra liên kết, gắn kết giữa các địa phương. Chúng tôi cũng có các kết nối với FDI ở trong nước. Ví dụ như tôi làm việc với Fuji, và Fuji nói rằng hằng tháng sẽ có buổi trao đổi với Hiệp hội nếu những sản phẩm họ thực sự mong muốn làm ở đây. Những sản phẩm đang khó thì khó như thế nào, và doanh nghiệp nào có thể làm được thì sẽ thường xuyên gặp. Tôi đã duy trì việc này hai tháng nay và tiếp tục làm như vậy. Có buổi cố định thì từ đó sẽ ra giải pháp để doanh nghiệp mình tiệm cận dần. Vì chúng ta phải làm được ở mức độ nào đó thì họ mới đưa kỹ thuật sang; còn nếu đưa kỹ thuật sang ngay thì tôi sợ chúng ta không theo được.

Tiếp theo nữa là thu hút nhà mua quốc tế. Rõ ràng các nhà mua quốc tế hay doanh nghiệp muốn đầu tư vào Việt Nam thì họ quan tâm đến doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, những nhà cung cấp nội địa thực sự chứ không phải doanh nghiệp chỉ đang hoạt động tại Việt Nam. Hiệp hội cũng nhận nhiều đơn hàng từ Mỹ, châu Âu, Đức… và họ đều mong muốn Việt Nam làm. Nhưng mình lúc đó hạn chế về kỹ thuật, nếu đợi để mình làm được thì lâu. Thay vì trước kia chỉ nghĩ FDI là khách hàng, thì bây giờ FDI vừa và nhỏ có kỹ thuật phù hợp trở thành đối tác của chúng ta để làm những sản phẩm, cụm chi tiết tốt hơn và xuất khẩu đi nước ngoài. Đấy là mục tiêu Hiệp hội đang triển khai, đặc biệt thông qua triển lãm.

Diễn đàn Kết nối Công nghiệp Chế tạo và Công nghiệp hỗ trợ (FBC ASEAN) và Hội chợ Triển lãm Công nghiệp hỗ trợ Hà Nội có tới hơn 200 doanh nghiệp Việt Nam tham gia. Đó là niềm tự hào vì đây là triển lãm duy nhất tại Việt Nam có nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham gia nhất và có cả quốc tế. Các doanh nghiệp sang đây đặt hàng đều quan tâm doanh nghiệp Việt Nam và đó là cửa ngõ thu hút rất nhiều nhà mua quốc tế. Sự thay đổi rất rõ ràng. Năm vừa rồi có 1.000 nhà mua từ Mỹ sang tìm nhà cung cấp. Năm ngoái mới lác đác và họ nói chỉ có triển lãm này họ mới gặp được doanh nghiệp sản xuất thực sự, còn các triển lãm khác là thương mại hoặc bán máy móc thiết bị nhiều quá.

Bên cạnh chương trình đi quốc tế, chúng tôi còn triển khai các cuộc thi tay nghề. Năm thứ hai triển khai cuộc thi tay nghề con tiện, con quay. Chúng tôi mong muốn sân chơi này phải mở rộng để doanh nghiệp đi được quốc tế. Như chúng ta đã thấy Robocon hoặc những hoạt động khác. Làm thế nào để duy trì được thì đó là điều trăn trở. Không thể làm tốt ngay, nhưng muốn đạt được thì phải triển khai trước.

Ngày 30/10 tới có cuộc thi tay nghề, và chúng tôi rất mong anh Quân có mặt để cổ vũ tinh thần. Năm nay là năm thứ hai và có liên kết với Câu lạc bộ Khuôn mẫu Nhật - Việt dành cho sinh viên ngành khuôn. Trường nào đạt sẽ được đi Nhật tham gia cuộc thi khuôn mẫu và được tài trợ. Hiện nay, tất cả hoạt động này đang thực hiện bằng ngân sách tài trợ từ doanh nghiệp. Nếu cứ duy trì như vậy thì rất manh mún, nên tôi muốn kiến nghị cơ quan ban ngành có sự chung tay. Chỉ cần bảo trợ thôi cũng đã là động lực rất lớn cho Hiệp hội.

Bà Bùi Thị Hồng Hạnh: Tôi xin có một số kiến nghị để có những hoạt động thiết thực. Về cơ chế chính sách, như tôi vừa nhắc đến, liên quan đến nhà xưởng. Nhà xưởng thì cần có khu cho thuê với những cơ chế để anh em thuê được. Hoặc nếu mua, thuê đất thì có thể có giải pháp trả dần. Phần vốn vay cũng mong muốn được thực hiện cụ thể hơn.

Về đầu tư máy móc thiết bị thì có hai vấn đề. Một là chi phí đầu tư cho máy móc, mong muốn có hỗ trợ trong vay vốn. Hai là thuế VAT phải trả cho máy móc, thì cần xem là có hợp lý hay không, vì đem về hoàn toàn để sản xuất chứ không phải để thương mại. Mong cơ quan ban ngành xem xét giúp.

Thứ hai là thực sự mong muốn có một sự liên kết chặt chẽ với cơ quan ban ngành. Ví dụ, hằng tháng có một cuộc họp giữa cơ quan quản lý như Cục Công nghiệp, Sở Công Thương với Hiệp hội và đại diện một số doanh nghiệp, để tiếng nói của doanh nghiệp được truyền đạt trực tiếp đến cơ quan ban ngành.

Tiếp theo nữa là về các triển lãm. Chúng tôi mong muốn có một triển lãm ở cả hai miền Nam và Bắc, đem đến đúng giá trị, thực sự là cửa ngõ thu hút các nhà mua. Hiện nay phía Bắc làm được mạnh, nhưng phía Nam thì chưa. Mong Cục Công nghiệp có giải pháp để hai miền cùng triển khai.

Và một kiến nghị nữa là nếu có thể thì cho phép VASI là đơn vị đề xuất hoặc tham gia vào quá trình đánh giá doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ. Khi doanh nghiệp đã có hồ sơ công nghiệp hỗ trợ rồi, thì tự động sẽ được hưởng những chính sách gì. Như vậy các khâu rà soát tiếp theo có thể được giảm tải.