Liên kết Nhà nước - FDI - Doanh nghiệp nội địa: Chìa khóa bứt phá công nghiệp hỗ trợ Việt Nam

Phát biểu tại hội thảo “Chuỗi cung ứng nội địa: Tăng tốc kết nối - Đón vận hội mới” diễn ra trong khuôn khổ Triển lãm Công nghiệp hỗ trợ Hà Nội năm 2025 (FBC ASEAN 2025), ông Nguyễn Mạnh Linh - Phó Trưởng phòng Nghiên cứu Công nghiệp, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương cho biết, Việt Nam đã định hình phát triển công nghiệp hỗ trợ từ khá sớm, với Quyết định số 34/2007/QĐ-BCN ngày 31/7/2007 của Bộ Công nghiệp phê duyệt Quy hoạch phát triển công nghiệp hỗ trợ đến năm 2010, tầm nhìn đến năm 2020; Quyết định 9028/QĐ-BCT ngày 8/10/2014 của Bộ Công Thương phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển công nghiệp hỗ trợ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030…

Ngày 6/8/2020, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 115/NQ-CP về các giải pháp thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ, đặt mục tiêu đến năm 2030 công nghiệp hỗ trợ đáp ứng 70% nhu cầu nội địa, chiếm 14% giá trị sản xuất công nghiệp và có khoảng 2.000 doanh nghiệp đủ năng lực cạnh tranh tham gia chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam.

Các định hướng này cũng được khẳng định lại trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; cùng Đề án tái cơ cấu ngành Công Thương giai đoạn đến năm 2030 được phê duyệt tại Quyết định số 165/QĐ-TTg ngày 28/2/2023 của Thủ tướng Chính phủ, cho thấy đây là chính sách xuyên suốt, gắn với mục tiêu nâng cao sức cạnh tranh  và tự chủ của nền kinh tế.

Bên cạnh các chính sách, các chương trình hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ được triển khai đồng bộ và hiệu quả. Từ Đề án 1556 về trợ giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa trong công nghiệp hỗ trợ, đến Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ (Quyết định 68/2017, sửa đổi tại Quyết định 71/2024), hàng nghìn doanh nghiệp đã được thụ hưởng.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đang trưng bày sản phẩm tại hội thảo đã từng được hỗ trợ trực tiếp từ các chương trình này. Nhiều địa phương như Hà Nội, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc đã xây dựng đề án riêng, lồng ghép nội dung phát triển công nghiệp hỗ trợ trong chương trình khuyến công, hỗ trợ đổi mới công nghệ. Các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cũng đang hoạt động hiệu quả, trở thành hạt nhân thúc đẩy liên kết và chuyển giao công nghệ.

Số liệu thống kê cho thấy, Việt Nam hiện có khoảng 2.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, riêng Hà Nội chiếm gần một nửa với hơn 900 doanh nghiệp. Trong số này, hơn 320 đơn vị đã đạt tiêu chuẩn quốc tế, có khả năng tham gia chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia. Các ngành sản xuất linh kiện, phụ tùng được coi là trụ cột, cung ứng cho nhiều lĩnh vực then chốt như ô tô, xe máy, cơ khí, điện - điện tử.

Tuy nhiên, dù tỷ lệ nội địa hóa đã có cải thiện nhưng ở một số ngành, đặc biệt là điện tử và linh kiện, tỷ lệ này lại có xu hướng giảm. Nguyên nhân chính là nhiều doanh nghiệp Việt chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng quốc tế.

Khảo sát của Liên minh Hỗ trợ Công nghiệp Việt Nam đối với 300 doanh nghiệp nội địa và 40 nhà mua hàng quốc tế (đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc) chỉ ra những rào cản nổi bật bao gồm: Giá thành thiếu cạnh tranh so với sản phẩm nhập khẩu từ các nước lân cận; Chênh lệch tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng sản phẩm; Dữ liệu thiếu minh bạch, hệ thống quản lý chất lượng còn thủ công; Hạn chế về vốn, công nghệ, nhân lực khiến doanh nghiệp khó mở rộng đầu tư; Niềm tin hợp tác giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa còn mong manh, chưa hình thành được các chuỗi cung ứng ổn định.

Hiện nay, 88% doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ là nhóm nhỏ và vừa; chỉ 10% đạt mức tự động hóa, và khoảng 20% có chứng chỉ ISO hoặc tương đương.

Nhu cầu linh kiện, phụ tùng trong nước mới được đáp ứng khoảng 10%, tỷ lệ nội địa hóa chung toàn ngành chỉ đạt 15-20%, riêng lĩnh vực ô tô mới ở mức 15-20%, còn lĩnh vực điện tử, linh kiện nhiều khi dưới 30%.

Các chuyên gia nhận định, hơn lúc nào hết, Việt Nam đang đứng trước “cửa sổ cơ hội vàng” để nâng tầm công nghiệp hỗ trợ. Việc các tập đoàn đa quốc gia dịch chuyển cơ sở sản xuất, mở rộng chuỗi cung ứng sang khu vực Đông Nam Á - đặc biệt là sau giai đoạn gián đoạn vì đại dịch - đã tạo ra cơ hội để doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, cơ hội chỉ thực sự biến thành lợi thế khi khoảng cách về năng lực cung ứng, về chất lượng - tiêu chuẩn - công nghệ và cả niềm tin hợp tác giữa doanh nghiệp trong nước và đối tác FDI được thu hẹp. Đây chính là lý do khiến mô hình “tam giác liên kết” - Nhà nước, doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nội địa được đánh giá như lời giải cho bài toán tháo gỡ “nút thắt” tồn tại nhiều năm nay của ngành công nghiệp hỗ trợ.

Phân tích sâu hơn, bà Trần Thanh Hòa - Trưởng ban Kết nối giao thương, Liên minh Hỗ trợ Công nghiệp Việt Nam cho biết, mô hình “tam giác liên kết” giữa Nhà nước, doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nội địa là chìa khóa để rút ngắn khoảng cách cung - cầu, hình thành các cụm công nghiệp hỗ trợ gắn với khu công nghiệp, cắt giảm chi phí logistics.

Đối với Samsung Việt Nam, từ chỗ chỉ có 35 nhà cung ứng nội địa năm 2014, đến 2024 đã nâng con số lên 257 doanh nghiệp, nhờ chương trình phát triển nhà cung ứng bài bản kết hợp đào tạo và đặt hàng.

Đối với Toyota Việt Nam, hiện danh sách các nhà cung cấp lên tới con số 60, trong đó có 13 nhà cung cấp thuần Việt với tổng số sản phẩm nội địa hóa đạt trên 1.000 sản phẩm linh kiện các loại, không chỉ phục vụ lắp ráp trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều thị trường.

Điểm chung là hai doanh nghiệp FDI này thời gian qua đều có những chương trình hợp tác với Bộ Công Thương như chương trình hỗ trợ tư vấn cải tiến cho doanh nghiệp, đào tạo chuyên gia và kỹ sư khuôn mẫu, hợp tác phát triển nhà máy thông minh… qua đó vừa phát triển chuỗi cung ứng tại chỗ cho doanh nghiệp, vừa nâng cao năng lực của nhà cung cấp địa phương.

Những mô hình này chứng minh rằng nếu có chính sách khuyến khích đúng, cùng sự đồng hành của doanh nghiệp FDI và nỗ lực đổi mới của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nội địa, năng lực cung ứng nội địa hoàn toàn có thể được nâng cao nhanh chóng.

Trong “tam giác liên kết” đó, các bên cần phát huy tốt vai trò của mình để tạo nên một tổng thể hoàn thiện.

Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện chính sách ưu đãi, thúc đẩy hình thành cụm công nghiệp hỗ trợ gắn với khu công nghiệp, phát triển sàn giao dịch công nghiệp hỗ trợ và cơ sở dữ liệu hồ sơ năng lực doanh nghiệp, qua đó giảm chi phí logistics, nâng cao hiệu quả kết nối.

Các doanh nghiệp FDI cần đẩy mạnh chương trình phát triển nhà cung ứng, chia sẻ tiêu chuẩn kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo nhân lực, và cam kết đặt hàng thí điểm để doanh nghiệp Việt có cơ hội tích lũy kinh nghiệm.

Cuối cùng, doanh nghiệp công nghiệp nội địa cần chủ động đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao quản trị chất lượng và năng lực marketing, đồng thời tham gia liên kết theo cụm ngành để gia tăng sức cạnh tranh, sẵn sàng tận dụng hiệu quả được cơ hội kết nối với doanh nghiệp FDI để hình thành mạng lưới cung ứng nội địa.