Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã cụ thể hóa trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất thành 2 mảng là trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì và trách nhiệm xử lý chất thải (gọi chung là EPR). Cụ thể tại Điều 54 - Luật Bảo vệ Môi trường 2020 quy định Trách nhiệm tái chế của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu là: (Khoản 1)Tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế phải thực hiện tái chế theo tỷ lệ và quy cách tái chế bắt buộc, trừ các sản phẩm, bao bì xuất khẩu hoặc tạm nhập, tái xuất hoặc sản xuất, nhập khẩu cho mục đích nghiên cứu, học tập, thử nghiệm; Tổ chức, cá nhân (quy định tại khoản 1) Điều này được lựa chọn thực hiện tái chế sản phẩm, bao bì theo một trong các hình thức sau đây: a) Tổ chức tái chế sản phẩm, bao bì; b) Đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì…

Liên quan đến “Trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu”, tại Điều 55 - Luật BVMT 2020 quy định: (Khoản 1). Tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế hoặc gây khó khăn cho thu gom, xử lý phải đóng góp tài chính để hỗ trợ các hoạt động quy định tại (khoản 3) Điều này, trừ sản phẩm xuất khẩu hoặc tạm nhập, tái xuất hoặc sản xuất, nhập khẩu cho mục đích nghiên cứu, học tập, thử nghiệm. (Khoản 2). Tổ chức, cá nhân quy định tại (khoản 1) Điều này đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam; mức đóng góp tài chính được xác định theo khối lượng hoặc đơn vị sản phẩm, bao bì. (Khoản 3). Các hoạt động được hỗ trợ từ Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam phục vụ hoạt động xử lý chất thải bao gồm: a) Thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân; b) Nghiên cứu, phát triển công nghệ, kỹ thuật, sáng kiến xử lý chất thải rắn sinh hoạt; c) Thu gom, vận chuyển, xử lý bao bì chứa thuốc bảo vệ thực vật…

Các quy định được cụ thể hóa tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 05/2025/NĐ-CP và Thông tư 02 năm 2022 được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư 07 năm 2025. Theo đó, Tỷ lệ tái chế bắt buộc, Quy cách tái chế bắt buộc cho từng loại sản phẩm, bao bì trong thực hiện EPR cũng được quy định chi tiết tại Nghị định 08/2022. Nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm, bao bì thuộc đối tượng thực hiện trách nhiệm tái chế được lựa chọn thực hiện tái chế sản phẩm, bao bì theo một trong các hình thức như: Tổ chức tái chế (tự quyết định việc tái chế theo 1 trong 4 cách thức sau: Tự thực hiện tái chế, Thuê đơn vị thực hiện tái chế, Ủy quyền cho tổ chức trung gian thực hiện tái chế hoặc kết hợp các cách thức. Tuy nhiên, nhà sản xuất, nhập khẩu chỉ được thuê đơn vị tái chế hoặc ủy quyền cho tổ chức trung gian thực hiện tái chế theo danh sách đơn vị, tổ chức mà Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố. Nghị định 08/2022/NĐ-CP cũng quy định Tỷ lệ tái chế bắt buộc là tỷ lệ khối lượng sản phẩm, bao bì tối thiểu phải được tái chế, theo quy cách tái chế bắt buộc trên tổng khối lượng sản phẩm, bao bì sản xuất được đưa ra thị trường và nhập khẩu trong năm thực hiện trách nhiệm.

Là một trong những ngành sản xuất có tỷ lệ tái chế rất là cao (khoảng 75-80% lượng giấy sản xuất tại Việt Nam là giấy tái chế và làm từ các nguồn giấy thu hồi với tổng sản lượng hơn 6.000.000 tấn giấy tái chế/năm, Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam (VPPA) cho biết trong những năm gần đây, các doanh nghiệp trong ngành giấy đã thể hiện những quyết tâm mạnh mẽ trong việc chuyển dịch mô hình, hướng tới sản xuất xanh, tuần hoàn, thực hiện trách nhiệm bảo vệ môi trường được coi là nền tảng để phát triển dài hạn. Cụ thể các doanh nghiệp ngành giấy đã đầu tư các dây chuyền tái chế hiện đại, hiệu suất cao, đảm bảo tiết kiệm nước, năng lượng và giảm phát thải; áp dụng nhiều mô hình sản xuất sạch hơn, kiểm soát tốt chất lượng nước thải, khí thải; cũng như đẩy mạnh các hoạt động thu gom giấy đã qua sử dụng trong nước, tận dụng hiệu quả nguồn tài nguyên này như là nguồn nguyên liệu thứ cấp thiết yếu trong sản xuất, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu…

Theo đại diện VPPA, trước đây để sản xuất ra một tấn giấy phải tiêu hao từ 15 - 20 m3 nước, nhưng hiện nay sau khi nâng cấp công nghệ, đầu tư các dây chuyền hiện đại thì lượng nước cần chỉ là 3 - 4 m3 trên một tấn sản phẩm và tiêu hao năng lượng trong Ngành cũng giảm nhiều đến 20 - 30%. Ngoài ra, một số doanh nghiệp lớn trong ngành giấy đã tham gia Liên minh tái chế bao bì (PRO Việt Nam) qua đó tạo ra chuỗi giá trị bền vững, kết nối bên trong hệ sinh thái, từ việc thu gom, phân loại, xử lý và tái chế bao bì sau khi sử dụng. Ngoài ra các doanh nghiệp trong Ngành cũng tăng được khả năng cạnh tranh và mở rộng thêm được các thị trường quốc tế nhờ các sản phẩm có yếu tố xanh, sản phẩm thân thiện môi trường…

Chia sẻ tại Tọa đàm “Thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất: Gia tăng hiệu quả công tác bảo vệ môi trường lĩnh vực công nghiệp” mới tổ chức gần đây, ông Phạm Sinh Thành – Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường Công nghiệp – Bộ Công Thương (Cục ATMT) đã chỉ ra một trong những ví dụ điển hình về thúc đẩy tái chế tái sử dụng mà Bộ Công Thương triển khai thành công thời gian. Cụ thể đó là việc triển khai tái chế, tái sử dụng chất thải tro, xỉ của các nhà máy nhiệt điện, hóa chất, phân bón (trong giai đoạn những năm 2017, 2018 đây được xem là thách thức vô cùng lớn). Khi đó Bộ Công Thương đã tham mưu, báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép ban hành quy định nếu như tro, xỉ của nhà máy nhiệt điện, hóa chất và phân bón mà được cấp giấy chứng nhận hợp chuẩn, hợp quy thì trở thành hàng hóa xây dựng. Đại diện Cục ATMT cũng cho biết sau đó Bộ Xây dựng đã ban hành quy định về sản phẩm, hàng hóa, vật liệu xây dựng (nếu như được chứng nhận là hợp chuẩn, hợp quy).

Tham mưu của Bộ Công Thương sau đó được cụ thể hóa tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/1/2022, quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020, trong đó tro, xỉ, thạch cao được coi là chất thải thông thường và sau khi được hợp chuẩn hợp quy thì được quản lý như đối với sản phẩm hàng hóa. Đây chính là cơ sở pháp lý quan trọng giúp thúc đẩy quá trình tái sử dụng tro, xỉ. Tuy nhiên theo ông Phạm Sinh Thành, bên cạnh các chứng nhận, cơ sở pháp lý quan trọng, muốn xúc tiến được hoạt động tái chế thì phải có giao thương, tức là phải giải phóng được địa vị pháp lý của chất thải, từ đó thúc đẩy giao dịch...

Nhiều chuyên gia đã chỉ ra rằng áp lực phải chuyển đổi mô hình sản xuất theo xu hướng tăng cường tái chế, tuần hoàn, giảm thiểu và sử dụng hiệu quả tài nguyên sẽ dẫn đến việc doanh nghiệp phải thay đổi về thiết kế (để làm sao các sản phẩm về sau dễ tái chế, có vòng đời lâu dài hơn); tăng cường sử dụng các nguyên liệu tái chế trong sản xuất, tiến tới xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn.Việc này ban đầu sẽ khiến doanh nghiệp tăng chi phí nhưng lâu dài nếu doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc, bền vững, thì sẽ nhận lại nhiều tác động tích cực, hiệu quả cao. Cụ thể như, thực hiện trách nhiệm EPR sẽ giúp tiết kiệm nguyên liệu, giảm chi phí về lâu dài, chưa kể giảm các chi phí để xử lý môi trường, cũng như thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo cơ hội phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường, thúc đẩy chuỗi cung ứng và công nghệ sản xuất theo hướng sạch và thân thiện hơn với môi trường.