Tận dụng quy tắc xuất xứ EVFTA, thúc đẩy khai thác thị trường EU trong bối cảnh biến động thương mại

Sau hơn 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) đã mang lại nhiều kết quả tích cực, trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng trưởng mạnh mẽ, với nhiều ngành hàng chủ lực như da giày, nông sản, thủy sản được hưởng lợi. Tỷ trọng xuất khẩu sang EU trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ khi thực thi Hiệp định EVFTA ghi nhận đà tăng dần ổn định, đạt 13,19% vào năm 2024. Việt Nam duy trì xuất siêu lớn với EU, đạt 35,2 tỷ USD vào năm 2024. Đây là mức cao nhất trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia. Đáng chú ý, tỷ lệ hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) theo Hiệp định EVFTA đã tăng từ 14,8% năm 2020 lên 35,1% năm 2025. Một số nhóm hàng có tỷ lệ cấp C/O ưu đãi mẫu EUR.1 rất tốt như chè (tỷ lệ được cấp là 99,2%), thủy sản (tỷ lệ cấp là 84,4%), hạt tiêu (tỷ lệ cấp là 75,3%), giày dép (gần 100%)... Một số mặt hàng công nghiệp khác cũng đạt tỷ lệ cấp C/O ưu đãi sang EU khá cao.

Tận dụng quy tắc xuất xứ theo EVFTA giúp xuất khẩu sang EU tăng trưởng khả quan

Trao đổi tại Tọa đàm với chủ đề: “Tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA và ý nghĩa đối với doanh nghiệp trong bối cảnh chính sách thuế đối ứng” do Tạp chí Công Thương thực hiện ngày 09/10/225, bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết: Kể từ 1/8/2020 khi Hiệp định EVFTA bắt đầu có hiệu lực thì kim ngạch xuất khẩu của hàng hóa Việt Nam sang EU đạt 17,9 tỷ USD và đến hết năm 2024 tăng lên 51,72 tỷ USD.

Tương tự như vậy, kim ngạch được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) tăng từ 2,66 tỷ USD lên mức 18,13 tỷ USD và với con số này thì tương ứng với tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ từ khoảng 14,8% tăng lên mức 35,1%.

"Với con số này thì chúng ta thấy rằng việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA tăng dần và đang có chiều hướng khá tích cực", bà Hiền nhận đinh.

Bên cạnh đó, theo bà Hiền, các mặt hàng khác nhau có tỷ lệ cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ khá là khác nhau, tùy thuộc vào tính chất mặt hàng, tùy thuộc vào mức độ đáp ứng quy tắc xuất xứ của từng mặt hàng đi thị trường EU.

Ở góc độ ngành hàng cụ thể, bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam cho biết: Việc thực thi Hiệp định EVFTA trong thời gian qua tạo lợi thế lớn cho các sản phẩm giày dép chủ lực của Việt Nam xuất khẩu sang EU. Thị trường EU hiện chiếm khoảng từ 24 - 26% trong tổng tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành Da giày.

Riêng đối với vấn đề đáp ứng quy tắc xuất xứ trong EVFTA đối với mặt hàng da giày, bà Xuân cho biết khá thuận lợi khi yêu cầu chỉ cần đạt khoảng 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam. Gần như tất cả các lô hàng sản phẩm da giày xuất khẩu đều tận dụng được quy tắc xuất xứ theo EVFTA.

Việc tận dụng tốt lợi thế của EVFTA, cộng thêm lượng khách hàng truyền thống của ngành da giày đã được duy trì từ trước giúp tăng trưởng xuất khẩu sang EU rất tốt trong thời gian qua, bù đắp cho sự sụt giảm ở các thị trường khác, kể cả trong giai đoạn bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19.

Tuy vậy, việc thực thi EVFTA của các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Trong đó phải kể đến việc tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan chưa đạt như kỳ vọng do nhiều mặt hàng chưa đáp ứng được quy tắc xuất xứ trong Hiệp định, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự chủ động được chuỗi cung ứng nguyên liệu - sản xuất.

Khai thác tối đa thị trường EU thông qua EVFTA để giảm thiểu tác động từ chính sách thuế đối ứng

Bối cảnh hiện nay thương mại toàn cầu diễn biến rất phức tạp, nhiều nước ban hành các chính sách thương mại mới, trong đó có chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ dự báo sẽ tác động tới dòng chảy xuất nhập khẩu. Liên minh châu Âu cũng đang đẩy nhanh tiến trình đàm phán, ký kết FTA với nhiều đối tác khác, có thể làm tăng áp lực cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam. Điều này đặt ra yêu cầu như thế nào đối với việc gia tăng tỷ lệ tận dụng ưu đãi của EVFTA, trong đó có việc đáp ứng quy tắc xuất xứ tốt hơn? Cần làm gì để đáp ứng quy tắc xuất xứ trong Hiệp định EVFTA và khai thác tối đa thị trường EU để giảm những tác động từ chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ?...

Ông Đỗ Ngọc Hưng - Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết: Tương tự Liên minh châu Âu (EU), các Hiệp định thương mại tự do FTA mà Hoa Kỳ ký kết với các đối tác luôn đặt trọng tâm rất lớn về quy tắc xuất xứ. Quy tắc xuất xứ không chỉ là rào cản kỹ thuật, rào cản thương mại mà còn là "tấm vé thông hành" để cho doanh nghiệp chứng minh tính minh bạch, đáp ứng các chuẩn mực chuỗi cung ứng toàn cầu. Các quy định về quy tắc xuất xứ buộc các doanh nghiệp phải tái cấu trúc nguồn cung ứng, nguyên liệu đầu vào, tăng hàm lượng nội địa trong sản xuất trong khối FTA; đưa ra các tiêu chuẩn, cách đáp ứng ngày càng tốt hơn đối với các yêu cầu về vấn đề lao động, vấn đề về môi trường…

Cập nhật về vấn đề chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ, ông Đỗ Ngọc Hưng cho hay, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương đã, đang tiến hành các phiên đàm phán về thương mại đối ứng với Hoa Kỳ nhằm bảo vệ quyền lợi và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp. Chính sách thuế đối ứng đang là công cụ trọng tâm trong chính sách thương mại mới của Hoa Kỳ, là một chính sách có tính lâu dài của Hoa Kỳ. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải có phản ứng chính sách vừa kịp thời vừa tổng thể trong đàm phán song phương, vừa tăng cường khai thác các FTA hiện có để cân bằng cán cân thương mại, từ đó khai thác các thị trường mới nổi, các thị trường tiềm năng, các thị trường mà ta vừa mới ký kết các các điều ước thương mại quốc tế, các hiệp định FTA và cũng đồng thời giữ vững thị trường xuất khẩu truyền thống cho các sản phẩm đầu ra của Việt Nam.

Nhìn nhận tác động ban đầu từ chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ, ông Ngô Minh Phương - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường cho biết: Sự thay đổi trong chính sách thuế của Hoa Kỳ tác động đến diễn biến các đơn hàng của khách mua.

Ông Trường lấy dẫn chứng khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp dụng chính sách thuế đối ứng với các đối tác từ tháng 4/2025, ngay lập tức lượng đơn hàng đổ xô về ngành thủy sản Việt Nam rất nhiều, tăng mạnh lên khoảng 500 - 600%. Trong đó có những khách hàng, những nhà nhập khẩu mà doanh nghiệp thủy sản tham gia hội chợ tại Boston (Hoa Kỳ) đã tiếp xúc nhưng chưa có kết quả; đến thời điểm tháng 4/2025 khi Hoa Kỳ tuyên bố áp thuế Trung Quốc đã chuyển hướng sang làm việc với nhiều doanh nghiệp Việt Nam; tuy nhiên sau đó đến khoảng cuối tháng 7 khi căng thẳng thuế quan giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc lắng dịu dần thì tình hình đơn hàng, giao thương của ngành thủy sản Việt Nam với thị trường Hoa Kỳ cũng bị ảnh hưởng.

"Những diễn tiến thay đổi nhanh chóng như vậy khiến doanh nghiệp phải linh động bằng cách tìm thêm thị trường khác, phát triển thêm mặt hàng khác", ông Trường thông tin. 

Trong khi đó, bà Phan Thị Thanh Xuân cho biết: Tác động của thuế đối ứng của Hoa Kỳ đối với lợi thế cạnh tranh của ngành Da giày không đến mức quá báo động, nhưng ảnh hưởng đến sức tiêu thụ của thị trường và sức mua có sự suy giảm. 

Bên cạnh đó, mức thuế đối ứng với mặt hàng giày dép tạo thách thức cho các doanh nghiệp cần kiện toàn lại, tăng nội lực để tránh việc tăng giá sản phẩm quá cao làm giảm lợi thế, bởi vì hiện nay giá vật tư cũng như giá nhân công đang ngày càng tăng và khan hiếm về mặt lao động cũng là một thách thức rất lớn.

"Với những tác động như vậy thì các doanh nghiệp phải có những giải pháp để bù đắp lại", bà Xuân chia sẻ.

Để thích ứng với chính sách thương mại mới của nhiều thị trường, trong đó nổi bật là chính sách thuế đối ứng tại Hoa Kỳ - một thị trường lớn của hàng hóa Việt Nam, các diễn giả thống nhất rằng, bản thân doanh nghiệp cần có sự chủ động đa dạng hóa thị trường, tăng cường khai thác ưu đãi của các thị trường có FTA.

Ông Ngô Minh Trường cho biết, việc thực thi EVFTA thời gian qua giúp kim ngạch xuất khẩu của ngành nói chung, của Công ty TNHH Việt Trường nói riêng tại thị trường EU tăng lên khoảng 200%, những sản phẩm chủ lực của công ty có kim ngạch tăng rất tốt. Công ty tiếp tục chú trọng đảm bảo thu mua, truy xuất đáp ứng theo đúng tiêu chuẩn để có chứng nhận xuất xứ, đủ tiêu chuẩn xuất hàng đến châu Âu, tạo uy tín với khách hàng, qua đó duy trì tăng trưởng tại thị trường EU. Đồng thời phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng sâu hơn nữa để tận dụng tối ưu ưu đãi của EVFTA, tăng sức cạnh tranh so với những nguồn cung thủy sản khác như: Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc... Ngoài ra, Công ty còn tập trung phát triển thêm chiến lược xanh, đáp ứng chứng chỉ carbon… để đáp ứng theo xu thế, yêu cầu mới của các thị trường hiện nay.

Nhấn mạnh chính sách đa dạng hóa thị trường và đặc biệt là tận dụng tốt cơ hội đối với các thị trường FTA, trong đó có EVFTA là một chủ trương rất đúng đắn, bà Phan Thị Thanh Xuân cho rằng, các doanh nghiệp trước tiên phải nâng cao nội lực để tận dụng thành công các FTA bởi các thị trường FTA có rất nhiều các điều kiện, nếu như chúng ta không tuân thủ không thể xuất khẩu thành công. Riêng tại thị trường EU là một thị trường lớn, trọng điểm của nhiều mặt hàng Việt Nam, bà Xuân nhấn mạnh cần khẩn trương tận dụng lợi thế của EVFTA bởi các nước khác cũng đang đẩy nhanh đàm phán FTA với EU, điều này sẽ khiến lợi thế của chúng ta có thể nhanh chóng mất đi.

Tán thành với ý kiến cho rằng các doanh nghiệp đang nỗ lực để đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tận dụng tối đa các FTA hiện có, mà trong đó EVFTA là một trụ cột chiến lược, ông Đỗ Ngọc Hưng cũng khuyến nghị doanh nghiệp cần tăng cường đáp ứng quy tắc xuất xứ trong Hiệp định EVFTA và khai thác tối đa thị trường EU để giảm thiểu những tác động từ chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ và biến động thương mại toàn cầu nói chung. 

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, bà Trịnh Thị Thu Hiền cho biết: Để nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi, gia tăng khai thác các thị trường có FTA, trong đó có EVFTA, Bộ Công Thương (Cục Xuất nhập khẩu) đã, đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Cụ thể, xây dựng cơ chế, chính sách để tạo hành lang minh bạch về xuất xứ hàng hóa, chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ. Hướng dẫn các địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho đúng, đảm bảo hàng hóa có xuất xứ, xuất khẩu đi các thị trường FTA. Tăng cường tập huấn và đào tạo mang tính cầm tay chỉ việc đến từng doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong các FTA, các cam kết quốc tế. Phối hợp với cơ quan hải quan của nước nhập khẩu để đảm bảo đúng hàng hóa có xuất xứ được hưởng ưu đãi thuế quan; có những biện pháp xử lý phù hợp với hàng hóa có vi phạm liên quan đến xuất xứ. Tham vấn về quy trình sản xuất đối với các mặt hàng trong quá trình đàm phán các FTA hoặc có những cam kết quốc tế với các nước đối tác. Tăng cường cải cách thủ tục hành chính, giải đáp vướng mắc của doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về quy tắc xuất xứ, cấp C/O...