Được ký kết vào ngày 30/6/2019 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/8/2020, EVFTA là một trong những hiệp định thương mại tự do toàn diện và tham vọng nhất mà EU từng ký với một quốc gia đang phát triển. Hiệp định đã xóa bỏ hơn 70% thuế quan đối với nhiều mặt hàng xuất nhập khẩu giữa hai bên. Phần thuế còn lại lên tới 99% được gỡ bỏ dần theo lộ trình trong những năm tới. Không chỉ dừng lại ở việc cắt giảm thuế quan, EVFTA còn mở rộng quyền tiếp cận thị trường, tăng cường bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, và thúc đẩy minh bạch hóa trong hệ thống quy định, tất cả nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn để doanh nghiệp hai bên tận dụng tối đa cơ hội thương mại.
Thúc đẩy thương mại Việt Nam - EU tăng trưởng mạnh mẽ
Thực tế cho thấy, kể từ khi được triển khai, Hiệp định EVFTA đã góp phần thúc đẩy thương mại EU - Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ. Theo số liệu sơ bộ từ Cục Thống kê Việt Nam, chỉ trong vòng chưa đầy 5 năm - từ tháng 8 năm 2020 đến tháng 5 năm 2025 - kim ngạch thương mại song phương đã đạt 298 tỷ USD. Con số này chiếm gần 40% tổng kim ngạch thương mại tích lũy giữa hai bên (815 tỷ USD) trong hơn 30 năm hợp tác giao thương kể từ 1995 - một minh chứng rõ ràng cho vai trò xúc tác của Hiệp định EVFTA trong việc mở rộng thị trường và làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác kinh tế song phương.
Theo EuroCham, hiện nay, Việt Nam là đối tác thương mại hàng hóa lớn nhất của EU tại ASEAN và đứng thứ 16 trên toàn cầu. Các mặt hàng xuất khẩu sang châu Âu đa dạng từ điện tử, dệt may, nội thất cho đến nông sản. Ở chiều ngược lại, EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba và là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, cung cấp các sản phẩm chiến lược như máy móc công nghệ cao, phương tiện vận tải, dược phẩm và công nghệ xanh.
Báo cáo Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) mới nhất của EuroCham, công bố trong Quý 2/2025, cho thấy Hiệp định EVFTA đang ngày càng phát huy hiệu quả. Có tới 66% doanh nghiệp tham gia khảo sát đang tích cực giao thương giữa EU và Việt Nam, và gần như toàn bộ doanh nghiệp (98,2%) đều có mức độ hiểu biết nhất định về hiệp định. Một nửa số doanh nghiệp đã ghi nhận lợi ích ở mức từ trung bình đến đáng kể - tỷ lệ này được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng khi các cam kết cắt giảm thuế quan được triển khai đầy đủ trong những năm tới.
Đáng chú ý, không chỉ các tập đoàn lớn được hưởng lợi mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng đang khai thác tốt các ưu đãi từ Hiệp định. Tỷ lệ doanh nghiệp xem cắt giảm thuế quan là lợi thế then chốt đã tăng vọt từ 29% trong Quý II/2024 lên 61% trong cùng kỳ năm nay. Trong đó, một số doanh nghiệp đã có thể định lượng lợi nhuận trực tiếp từ Hiệp định EVFTA, mức tăng trung bình được ghi nhận vào lợi nhuận ròng là 8,7% với một số doanh nghiệp báo cáo con số ấn tượng lên tới 25%.
Bên cạnh tác động kinh tế trực tiếp, Hiệp định EVFTA còn là chất xúc tác cho sự hòa hợp về giá trị và tiêu chuẩn giữa Việt Nam và EU - một yếu tố mà Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) Bruno Jaspaert khẳng định là then chốt cho thành công của EVFTA.
“Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng và các tuyên bố áp thuế đơn phương liên tục xuất hiện, EVFTA nổi bật như một biểu tượng của niềm tin và tinh thần hợp tác. Giữa lúc thế giới đang phân tích từng chi tiết của các thỏa thuận thương mại mới và do dự trước các chính sách 'thuế đối ứng' từ Hoa Kỳ, EVFTA lại mang đến sự rõ ràng và ổn định hiếm hoi. Những điều khoản minh bạch và cam kết chung giữa Việt Nam và EU cho thấy: sự hài hòa về tiêu chuẩn cùng thị trường mở chính là con đường dẫn đến tăng trưởng bền vững và thịnh vượng lâu dài”, Chủ tịch EuroCham nhấn mạnh.
Nắm bắt cơ hội và vượt qua lực cản
Không chỉ dừng lại ở các ưu đãi thuế quan, EVFTA còn là chìa khóa giúp doanh nghiệp châu Âu tiếp cận tốt hơn thị trường nội địa đang phát triển nhanh chóng của Việt Nam - từ cơ hội đầu tư FDI được hưởng nhiều chính sách ưu đãi đến hợp tác trong các dự án hợp tác công tư (PPP). Với quy mô dân số 100 triệu người và lực lượng lao động hơn 55 triệu người, Việt Nam đang dần trở thành một hệ sinh thái chiến lược cho các doanh nghiệp châu Âu hội nhập sâu hơn vào các chuỗi cung ứng mới và mở rộng thị trường dài hạn.
Trong các lĩnh vực như nông nghiệp bền vững, chuyển đổi số và năng lượng xanh, chuyên môn của châu Âu là sự bổ trợ lý tưởng cho nền tảng tài nguyên và các ưu tiên phát triển của Việt Nam. Ví dụ, những đổi mới từ châu Âu trong nông nghiệp số và công nghệ xanh đang góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng truy xuất nguồn gốc trong các ngành nông nghiệp, thực phẩm và nuôi trồng thủy sản - những lĩnh vực mà Việt Nam đang là nhà cung cấp chủ lực cho thị trường châu Âu. EVFTA đang giúp Việt Nam định vị mình như một trung tâm sản xuất, xuất khẩu đáng tin cậy trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng phân mảnh.
Với tổng GDP lên tới 29 nghìn tỷ USD (tính theo sức mua tương đương) và hơn 450 triệu người tiêu dùng, EU hiện là khối kinh tế thống nhất lớn nhất thế giới. Môi trường thương mại được quản lý bằng hệ thống pháp luật minh bạch, ổn định và dễ dự đoán, kèm với GDP bình quân đầu người vượt 43.000 USD (theo Ngân hàng Thế giới năm 2024) càng củng cố sức mua cao và nhu cầu đa dạng. Đây chính là điều kiện lý tưởng để các sản phẩm chất lượng cao từ Việt Nam, từ nông sản, thực phẩm chế biến đến hàng tiêu dùng và công nghệ chinh phục người tiêu dùng châu Âu.
Tuy nhiên, EuroCham nhận định, ngay cả khi những lợi ích từ Hiệp định EVFTA ngày càng rõ rệt thì những hạn chế, tồn tại trong các cơ chế thực thi phức tạp vẫn đang là rào cản lớn đối với cộng đồng doanh nghiệp. Những bất cập này đang làm giảm hiệu quả thực tế và kìm hãm tiềm năng tối đa của hiệp định.
Lợi ích lớn từ cải cách chứng nhận xuất xứ hàng hóa
Một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi Hiệp định EVFTA hiện nay là Quy tắc xuất xứ - yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Mặc dù Hiệp định EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.
Phó Chủ tịch EuroCham Jean-Jacques Bouflet nhận định: “EuroCham tiếp tục ủng hộ việc loại bỏ thêm các rào cản kỹ thuật và phi kỹ thuật trong thương mại, đưa ra những hướng dẫn rõ ràng hơn về mã HS, định giá hải quan và các cơ chế tham chiếu chéo nhất quán giữa các cơ quan hải quan trong và giữa các nước. Những biện pháp này là tối quan trọng để tăng cường khả năng phục hồi chuỗi cung ứng và bảo đảm rằng các doanh nghiệp có thể tự tin thích ứng, mở rộng hoạt động. Nhìn rộng hơn, chúng phản ánh tầm quan trọng của việc các nền kinh tế duy trì các giá trị chung và tôn trọng các cam kết FTA hiện có - những hiệp định đã mang lại kết quả thực chất và cần được tiếp tục đối thoại để phát huy tối đa tiềm năng, đặc biệt trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp.”
Trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ quy định, tận dụng ưu đãi thuế quan và xây dựng niềm tin với đối tác quốc tế. EuroCham cho biết, hiện có tới 56% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam nộp chứng từ C/O định kỳ hằng tháng - một tỷ lệ cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của công cụ này trong hoạt động xuất khẩu.
Theo thống kê, chỉ riêng trong năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi, tương đương giá trị xuất khẩu trên 100 tỷ USD. So với năm 2023, con số này tăng 18% về lượng và 28% về giá trị, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định FTA. Đáng chú ý, xuất khẩu sang EU trong cùng năm đã đạt mức cao nhất từ trước đến nay, với 51,7 tỷ USD, tăng trưởng 18,4% so với cùng kỳ năm trước, phản ánh rõ xu hướng tận dụng hiệu quả Hiệp định EVFTA trong thương mại song phương.
Từ tháng 5/2025, Việt Nam đã tập trung hóa quy trình cấp C/O và đang hướng đến xây dựng một nền tảng kỹ thuật số quốc gia để thúc đẩy hơn nữa dòng chảy thương mại. Việc cải thiện thủ tục theo hướng minh bạch, đơn giản và hiệu quả hơn như triển khai cơ chế đăng ký điện tử và cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ này không chỉ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn hiện tại mà còn củng cố niềm tin vào hiệu quả lâu dài của EVFTA.
Trong thông điệp phát đi kỷ niệm 5 năm thực thi Hiệp định EVFTA, EuroCham tiếp tục đánh giá cao những nỗ lực cải cách của Việt Nam trong quá trình hiện đại hóa nền kinh tế và nâng cao hiệu lực, hiệu quả, cũng như hiệu suất của các thủ tục hành chính công. Trong chiến lược phát triển dài hạn, việc tận dụng tối đa các FTA được xác định là chìa khóa then chốt giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng, thu hút đầu tư và củng cố vị thế trên trường quốc tế.
Trong đó, Bộ chỉ số FTA Index do Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng cung cấp bộ dữ liệu minh bạch, khách quan, giúp các cấp chính quyền định hướng, giám sát và nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế, đồng thời tạo nền tảng quan trọng để hoạch định chính sách phát triển địa phương và thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu bền vững.
"Nếu chúng ta tiếp tục chung sức, tháo gỡ các rào cản và tập trung vào thực thi hiệu quả, EVFTA sẽ tiếp tục chứng minh cho cả thế giới rằng các hiệp định thương mại song phương có thể tạo ra giá trị thực tiễn và lợi ích lâu dài cho cả hai bên", Chủ tịch EuroCham khẳng định.
