Cộng hưởng xu hướng dịch chuyển đầu tư EU và lợi thế EVFTA: Doanh nghiệp chần chừ sẽ lỡ cơ hội

 

Sau 3 năm Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và EU (EVFTA) đi vào thực thi, Việt Nam đã vươn lên thành đối tác thương mại lớn nhất của EU trong ASEAN và đứng thứ 11 trong số các nước cung ứng hàng hóa lớn nhất vào EU. Đồng thời, EU cũng là đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam.

Từ việc tăng cường liên kết, hợp tác với các doanh nghiệp EU, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ tiếp nhận được nguồn đầu tư chất lượng cao từ EU với những dự án có công nghệ tiên tiến, tạo ra những giá trị và lợi ích chung cho cộng đồng doanh nghiệp hai bên. Bên cạnh đó, với thuế suất nhập khẩu giảm mạnh cũng hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tận dụng nguồn nguyên liệu với chi phí thấp hơn để nâng cao giá trị cạnh tranh.

Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa tận dụng hết những lợi thế từ xu thế dịch chuyển đầu tư của các doanh nghiệp EU khi kết hợp cùng cơ hội của việc thực thi EVFTA.

Liên minh Châu Âu (EU) bao gồm 27 thành viên có nền kinh tế phát triển, đầu tư ra nước ngoài hàng trăm tỷ USD mỗi năm với nhiều nhà đầu tư hàng đầu thế giới như: Đức, Pháp, Italia… Tuy nhiên tỷ trọng đầu tư vào Việt Nam của các doanh nghiệp EU mới chỉ chiếm khoảng từ 2% - 5% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) mà EU phân bổ trên toàn thế giới.

Với lợi thế của Hiệp định EVFTA, Việt Nam còn nhiều dư địa để thu hút hơn nữa dòng vốn FDI từ EU.

Khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) công bố mới đây cho thấy, 63% doanh nghiệp được khảo sát xếp Việt Nam vào top 10 điểm đến FDI hàng đầu. Đáng chú ý, 31% xếp Việt Nam vào top 3, trong đó con số ấn tượng là 16% khẳng định Việt Nam là điểm đến đầu tư hàng đầu. Gần một nửa số người được khảo sát dự tính sẽ tăng cường đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam khi năm 2023 gần kết thúc. Dự đoán tích cực này nhấn mạnh một triển vọng đầy hứa hẹn cho dòng vốn FDI và nêu bật sức hấp dẫn của Việt Nam với các nhà đầu tư EU.

Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến tháng 8/2023, có 25/27 nước thành viên EU đã đầu tư vào Việt Nam với tổng vốn đạt 27,6 tỷ USD gồm 2.384 dự án, chiếm 6,42% tổng vốn đầu tư FDI đăng ký vào Việt Nam, đưa EU lên vị trí thứ 6 các đối tác đầu tư FDI nhiều nhất vào Việt Nam. 

Đây là minh chứng cho sự phát triển nhanh chóng và sâu sắc trong mối quan hệ giữa các doanh nghiệp của EU và Việt Nam, xuất phát từ các yếu tố địa chính trị và nhu cầu mở rộng thị trường sang Châu Á của các doanh nghiệp châu Âu.

Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, trong bối cảnh địa chính trị phức tạp như hiện nay việc EU đa dạng hóa các thị trường, đa dạng hóa chuỗi cung ứng là một điều tất yếu. EU có xu hướng dịch chuyển đầu tư sang các thị trường có môi trường chính trị ổn định, môi trường kinh doanh, đầu tư thuận lợi và có lợi thế tiếp cận các thị trường trên thế giới. Việt Nam cũng sẽ được hưởng lợi từ xu thế này.

Một điểm đáng chú ý trong xu thế này là việc thực thi Hiệp định EVFTA không chỉ thu hút đầu tư của các doanh nghiệp EU mà còn thu hút những doanh nghiệp ngoài Châu Âu đầu tư vào Việt Nam sản xuất nhằm tận dụng ưu đãi thuế theo EVFTA để xuất khẩu hàng hóa sang châu Âu.

Thời gian qua đã có nhiều nhà sản xuất cà phê không chỉ của châu Âu mà còn từ Mỹ hay các nước khu vực châu Á - Thái Bình Dương như: Singapore, Ấn Độ… đầu tư vào Việt Nam để có sản phẩm Made in Việt Nam xuất sang châu Âu được hưởng lợi rất lớn từ thuế giảm theo EVFTA.

 

Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (VAFIE) nhận định, việc Hiệp định EVFTA có một Chương liên quan đến ưu đãi đầu tư, xúc tiến đầu tư hai bên đã tạo thuận lợi cho đầu tư từ EU vào Việt Nam.

Tình hình đầu tư FDI của EU vào Việt Nam thời gian gần đây khởi sắc hơn, trong đó Hà Lan hiện đứng đầu, chiếm khoảng gần nửa số vốn đầu tư EU vào Việt Nam. Trong 9 tháng năm 2023, Đức đã đầu tư vào Việt Nam hơn 200 triệu USD. Trước đó, dự án rất lớn của Đan Mạch đầu tư vào Bình Dương là LEGO trị giá hơn 1 tỷ USD khởi động hồi cuối năm 2022… cũng là điểm sáng đáng chú ý.

Tuy nhiên, so với tổng số vốn đầu tư ra nước ngoài hàng trăm tỷ USD mỗi năm của các nước EU, trong đó theo báo cáo Báo cáo Đầu tư toàn cầu của UNCTAD, bình quân một năm Đức đầu tư ra nước ngoài khoảng 60 tỷ USD, Pháp khoảng 30 tỷ USD, Thụy Điển cũng đầu tư rất nhiều thì dư địa thu hút vốn đầu tư của các nước thành viên EU vào Việt Nam vẫn là tiềm năng lớn cần được khai phá hơn nữa.

 

Việc tận dụng lợi thế của Hiệp định EVFTA để thu hút đầu tư và tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp EU còn giúp doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội nâng cao trình độ, công nghệ sản xuất và gia tăng giá trị sản phẩm, thương hiệu của mình.

Ông Ngô Chung Khanh thông tin, hiện nay khá nhiều doanh nghiệp EU tích cực chia sẻ những công nghệ hay kỹ thuật sản xuất với các doanh nghiệp Việt Nam. Đơn cử, với Tập đoàn Piaggio (Italia), các sản phẩm xe máy thương hiệu Piaggio hay Liberty hiện có tỷ lệ nội địa hóa lên đến 80% - 90% và theo ước tính có khoảng gần 100 doanh nghiệp Việt Nam đang là nhà thầu phụ cung cấp cho Piaggio.

Tập đoàn Bosch của CHLB Đức cũng là một nhà đầu tư đã xây dựng trung tâm nghiên cứu tại Việt Nam, đào tạo các nhân viên và chuyển giao công nghệ cho Việt Nam.

Trong thời gian tới, khi Hiệp định EVFTA đi vào quá trình thực thi một cách sâu sắc hơn, với lộ trình cắt giảm thuế sâu dần tiệm cận mức 0 - 5% thì cơ hội kinh doanh cho Việt Nam và cả EU sẽ còn nhiều hơn, cũng là một cơ hội để gia tăng hơn nữa đầu tư từ EU vào Việt Nam.

Từ thực tiễn ngành cà phê, ông Lương Văn Tự - Nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, Nguyên Trưởng đoàn đàm phán kinh tế thương mại Chính phủ gia nhập WTO và AEC, Nguyên Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam chia sẻ, EU là nguồn cung chất lượng cao về vốn và công nghệ rất lớn và thực tế thời gian qua những máy móc, thiết bị liên quan đến chế biến cà phê của EU đều có mặt tại Việt Nam. Các doanh nghiệp thường nhập khẩu máy chính trong dây chuyền sản xuất từ Đức, Đan Mạch… mới đảm bảo đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu đối với cà phê chế biến.

Với lộ trình giảm thuế theo EVFTA đối với cà phê rang xay, cà phê hòa tan và các sản phẩm khác của cà phê xuống đến 0% tạo điều kiện thuận lợi cho khâu chế biến và nâng cao giá trị cũng như kim ngạch cà phê Việt Nam bán vào EU.

Tuy nhiên, ông Tự cho rằng, con đường lâu dài, bền vững là cần tạo điều kiện, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam mua công nghệ của nhà đầu tư nước ngoài và tự đầu tư phát triển. Trong khi xu hướng đầu tư nước ngoài có thể thay đổi, nhiều doanh nghiệp cà phê, dệt may… hiện nay, bên cạnh việc liên doanh, liên kết với doanh nghiệp nước ngoài cũng đang chủ động, tích cực đầu tư đáp ứng được yêu cầu của thị trường, hướng tới phát triển bền vững.

Có thể khẳng định, việc thực thi các FTA như EVFTA mang lại cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc thu hút FDI không chỉ từ các nước đối tác FTA mà còn từ nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên bên cạnh những cơ hội cũng sẽ có rất nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam.

Theo khảo sát các doanh nghiệp châu Âu, để cải thiện thu hút FDI vào Việt Nam, 58% số người được hỏi cho rằng việc tinh giản bộ máy hành chính là yếu tố quan trọng nhất; 48% ủng hộ việc tăng cường môi trường pháp lý; 1/3 kêu gọi nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông và 22% nhấn mạnh việc nới lỏng các yêu cầu về thị thực và giấy phép lao động cho các chuyên gia nước ngoài.

Theo Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức, đòi hỏi các cơ quan nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp phải nắm vững những cam kết của Việt Nam và đối tác để thực thi cho đúng, đồng thời phải có các hành động kịp thời nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho mình và cho cả nền kinh tế. 

Đối với các cơ quan Chính phủ cần triển khai tốt việc cải cách thể chế để nâng cao năng lực cạnh tranh vĩ mô. Đây là vấn đề rất quan trọng và có tính quyết định cho sự phát triển nhanh và bền vững. Thể chế tốt bảo đảm tính công khai minh bạch và môi trường chính sách ổn định, môi trường kinh doanh thông thoáng sẽ tạo điều kiện thu hút đầu tư và thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh, nhất là phát triển xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cùng với việc tiếp nhận những lợi ích rõ ràng từ việc thu hút FDI, như thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, tạo thêm việc làm và nâng cao trình độ cho người lao động, giúp các ngành và lĩnh vực tham gia sâu hơn chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam cũng cần xem xét để từng bước khắc phục sự chênh lệch giữa khối doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội trong việc tận dụng các FTA, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị xuất khẩu.

Đối với các doanh nghiệp - chủ thể tạo nên sức mạnh trên thị trường, cần tăng cường liên kết với các bên liên quan và quan tâm đầu tư đổi mới công nghệ, mô hình quản trị và chiến lược kinh doanh để hạ giá thành sản xuất, nâng cao được chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm.

Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp xuất khẩu cần nắm chắc FTA về những nội dung liên đến lĩnh vực hoạt động của mình, các lộ trình giảm thuế và các quy định về tiêu chuẩn, chất lượng hàng hóa của đối tác để được hưởng ưu đãi. Có như vậy thì hai quá trình: tham gia các FTA và thu hút FDI mới bổ trợ tốt cho nhau và cùng đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.