RENE DUMONT- nhà sinh thái học tiên phong suốt đời phục vụ nông dân chống nạn đói nghèo

Với những đóng góp lớn lao của ông cho nền nông nghiệp toàn cầu, sau ngày mất, bạn bè và học trò của ông đã tổ chức giải thưởng René Dumont để hàng năm trao cho những nhà nông học có cống hiến xuất sắc trong phục vụ nông dân thế giới. Nhân kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội, bài viết sẽ giới thiệu đôi nét về con người và sự nghiệp của nhà khoa học lỗi lạc đã có nhiều năm tháng sống và làm việc ở trung tâm Thăng Long-Hà Nội.

René Dumont sinh ngày 16/3/1904 trong một gia đình trí thức. Cha ông, Rémy Dumont, xuất thân nông dân, từng là giáo viên tiểu học; sau đó tự kiếm tiền học đại học và trở thành kỹ sư nông nghiệp. Bằng những tri thức tích lũy, cha ông đã viết 14 cuốn sách kỹ thuật nông nghiệp và là người chủ biên cuốn từ điển nông nghiệp Larousse đầu tiên của nước Pháp, xuất bản vào năm 1921. Nối nghiệp cha, sau khi tốt nghiệp đại học nông nghiệp Paris, René Dumont học thêm ngành nông nghiệp nhiệt đới, đến năm. 1929, ông được cử sang Hà Nội và làm việc tại Sở nông nghiệp Bắc Kỳ.

Khác với nhiều chuyên gia nông nghiệp Pháp đến Việt Nam trước đó thường cho rằng, cần phải dạy lại từ đầu cho những người nông dân bản xứ; René Dumont đã tiếp cận với những người dân quê ở vùng châu thổ đông dân và cảm nhận được rằng, với hàng ngàn năm sống ở nơi đây, trải qua biết bao cuộc chiến chống thiên tai và xâm lược, nông dân châu thổ sông Hồng đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu của nghề trồng lúa nước. Những năm làm việc tại sở nông nghiệp Bắc Kỳ, ông đã cùng cộng sự người Việt đi vào thực tế để hiểu sâu hơn về kỹ thuật nông nghiệp truyền thống. René Dumont đặc biệt quan tâm đến bèo hoa dâu và cây muồng, xem đó là những loại cây phân xanh rất có giá trị. Cũng trong thời gian này, ông qua Trung Hoa, tìm hiểu tình hình nông nghiệp của một nước đông dân. Ngoài nông nghiệp, René Dumont rất quan tâm đến vấn đề dân số và đã rút ra, nếu không hạn chế được sinh đẻ thì nhân loại khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn của nạn nghèo đói. Bất bình với chính sách cai trị thực dân đối với một dân tộc thuộc địa, 3 năm sau, ông quyết định rời Việt Nam lên đường về nước.

Ngay khi trở lại quê hương, năm 1932, René Dumont đã hoàn thành cuốn sách “Nghề trồng lúa ở châu thổ Bắc Kỳ”, được giới khoa học đánh giá rất cao và Viện Hàn lâm Khoa học Nông nghiệp Pháp trao thưởng huy chương vàng. Tiếp sau đó, ông cho ra đời cuốn “Người nông dân châu thổ Bắc Kỳ” và cả 2 cuốn sách đã sớm trở thành bộ sách giáo khoa dùng cho cán bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Từ năm 1933 đến 1974, René Dumont dạy ở Đại học Nông nghiệp Paris và bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu phát triển nông nghiệp nước Pháp và các quốc gia phát triển Âu-Mỹ. Giai đoạn đầu, ông quan tâm nhiều đến cuộc cách mạng nông nghiệp dựa trên chủ nghĩa “năng suất”. Năm 1955, René Dumont thành lập bộ môn nông nghiệp so sánh để nghiên cứu sâu về phát triển nông nghiệp ở những nước đang phát triển. Là người quan tâm đến nền sản xuất phương Đông, ông đã có nhiều bài viết về nông nghiệp Trung Quốc, hoan nghênh việc quay trở về với kinh tế hộ nông dân. Ông đã có dịp trở lại Việt Nam và thể hiện mối lo lắng về gia tăng dân số quá mức vào những thập niên của nửa cuối thế kỷ XX.

Trong suốt cuộc đời làm khoa học, quan điểm xuyên suốt của René Dumont là phải nghiên cứu phục vụ nông dân. Ông đã dành trọn cuộc đời cho cuộc chiến chống nạn đói nghèo, tự nhận mình là “nhà nông học của nạn đói” , tên của một cuốn sách ông viết vào năm 1974. Là nhà khoa học chân chính, ông đặc biệt tuân thủ nguyên tắc mà các nhà nông học đã tuyên thệ, đó là phải “phục vụ nông dân”. Cam kết của ông đã được nhân lên cùng với cam kết công dân. Cam kết chuyên nghiệp và cam kết công dân đã được thể hiện qua lập trường trong đời sống, xuyên suốt gần một thế kỷ cho đến lúc ông qua đời. Mặc dù không phải là cha đẻ của sinh thái học, nhưng ông đã là một trong những người đầu tiên thúc đẩy các nhà sinh thái tham gia vào cuộc đấu tranh chính trị và yêu cầu họ đứng trong cuộc đấu tranh với hy vọng, có thể đổi mới cách nhìn lỗi thời và kinh nghiệm không rõ ràng. Trên nền tảng này, năm 1974, René Dumont đã vạch ra những nét khởi đầu của sinh thái học chính trị. Từ những ý tưởng đề xuất của ông, sinh thái học đã thoát khỏi lãnh địa tự nhiên của mình và bắt đầu hướng đến sự phát triển bền vững trên quy mô toàn cầu.

Thế kỷ thứ XXI, sinh thái học chính trị có sức sống để vượt qua thách thức thời đại và trở thành động lực của tư duy phát triển bền vững. Nhân loại hiện đang phải đối mặt với những biểu hiện của các mâu thuẫn trong phương thức phát triển hình thành từ thế kỷ XX, trong sự tăng tốc toàn cầu hóa mà mâu thuẫn ở mức hành tinh cũng là mâu thuẫn cuộc sống trong mõi con người. Thách thức sinh thái, thách thức kinh tế, thách thức xã hội và những thách thức khác trong mỗi lĩnh vực đều có thể dẫn đến đổ vỡ mà giải pháp tháo gỡ chỉ có thể đạt được bằng những tác động chung, hướng vào phát triển kinh tế-xã hội không hủy hoại sinh thái, đảm bảo môi trường sống tốt đẹp cho toàn nhân loại.

Thế kỷ XXI với nhiều xu hướng phát triển khác nhau, đang cần có những nhà sinh thái học chính trị tâm huyết và giầu kinh nghiệm đi tiên phong như René Dumont. Bài viết này cũng là một nén tâm hương để tưởng nhớ công lao của nhà khoa học suốt đời tận tụy phục vụ nông dân toàn cầu