Doanh nghiệp “chuyển mình” cho quyền chủ động

Cơ hội cho doanh nghiệp thu hồi vốn tốt nhất

Hiện tại, các doanh nghiệp phải tự xin giấy CNXX hàng hóa cho từng chuyến hàng tại các cơ quan hải quan, và cơ quan hải quan là đơn vị xem xét các điều kiện và quyết định về việc hàng hóa đó có đáp ứng được các tiêu chí xuất xứ hay không để cấp giấy CNXX (C/O). Với cơ chế tự CNXX, doanh nghiệp chỉ phải xin giấy phép trong một khoảng thời gian nhất định, sau đó, doanh nghiệp sẽ chủ động xác định xuất xứ và phát hành CNXX cho chính hàng hóa của mình.

Theo đó, cơ chế tự CNXX hàng hóa sẽ đem lại nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Cụ thể, nhà sản xuất có thể cung cấp chứng từ về xuất xứ hàng hóa ngay cho nhà nhập khẩu mà không phải mất thời gian chờ đợi cơ quan thẩm quyền xét duyệt như thông thường; thứ hai thủ tục hành chính sẽ được đơn giản hóa, và giảm chi phí giao dịch khác; thứ ba, do nắm rõ sản phẩm nên nhà sản xuất sẽ làm gia tăng đáng kể tỷ lệ sử dụng C/O theo các FTA để từ đó hưởng ưu đãi về thuế; thứ tư, do không phải tuân theo biểu mẫu nhất định nên có thể tránh được các lỗi sai sót chính tả thường gặp.

Về cơ quan quản lý nhà nước, sẽ tiết kiệm nhân lực, vật lực, tiết kiệm được chi phí quản lý vận hành… và khi phát hiện gian lận trong xuất xứ hàng hóa thì chỉ việc truy cứu trách nhiệm (có thể quy vào hình sự) hoặc rút giấy phép hoạt động của nhà xuất khẩu, nhập khẩu và truy thu theo quy định.

Ông Brian Rankins Stalples, Bộ phận thuận lợi hóa thương mại, Học viện Xuất xứ hàng hóa Ottawa (Canada) nhận định, hiểu và làm chủ được vấn đề xuất xứ đã trở thành công cụ quan trọng mà qua đó các nhà sản xuất Việt Nam có thể tận dụng được các hiệp định thương mại tự do hiện có và sắp ra đời. Xuất xứ sẽ giúp thu hồi vốn đầu tư tốt nhất trong các nỗ lực phát triển và đa dạng hóa thương mại và xuất khẩu.

Rủi ro về gian lận thương mại

Mặc dù tự CNXX đã được áp dụng phổ biến trên thế giới, tuy nhiên với doanh nghiệp Việt Nam điều này khá mới, khiến nhiều doanh nghiệp chưa tự tin khi lần đầu tiên được trao quyền và chịu trách nhiệm về xuất xứ hàng hóa của mình. Điểm khác biệt của quy chế tự CNXX với xin C/O trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền sẽ chuyển dịch từ vai trò người cấp CNXX cho từng chuyến hàng sang vai trò quản lý việc cấp phép và quá trình tuân thủ của doanh nghiệp, chỉ khi phát hiện ra gian lận về xuất xứ, cơ quan nhà nước chỉ việc truy cứu trách nhiệm của nhà nhập khẩu và truy thu từ họ. Do đó, các doanh nghiệp cần làm chủ được các vấn đề về xuất xứ, bố trí được nguồn nhân lực hợp lý và có quy trình thực hiện đầy đủ, bài bản và đảm bảo quá trình tuân thủ nghiêm ngặt mới có thể tận dụng được hết những lợi ích về ưu đãi thuế quan từ các FTA mang lại.

Theo ông Brian Staples, kinh nghiệm từ việc áp dụng tự CNXX hàng hóa tại nhiều nước trên thế giới cho biết, hành vi gian lận thương mại sẽ tăng lên. Lợi ích tạo thuận lợi hóa trong hoạt động giao thương sẽ trở thành cơ hội cho một số doanh nghiệp thực hiện hành vi gian lận thương mại, khai không đúng quy tắc xuất xứ để hưởng lợi ưu đãi thuế quan. Nếu hành vi này bị phát hiện thì mức độ ảnh hưởng không chỉ tác động đến doanh nghiệp vi phạm mà còn ảnh hưởng chung tới các doanh nghiệp có cùng lĩnh vực sản xuất mất thị trường xuất khẩu và bị truy cứu trách nhiệm tùy mức độ. Còn ở tầm vĩ mô, uy tín ngành hàng cũng bị soi xét trên thương trường quốc tế, mất khả năng cạnh tranh. Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp nội địa có thể phải đối mặt với nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh ngay trên sân nhà bởi hành vi gian lận thương mại về xuất xứ đối với hàng hóa nhập khẩu từ các nước thành viên FTA.

Doanh nghiệp cần làm chủ được các vấn đề xuất xứ

Để thực hiện tốt cơ chế tự CNXX, ông Trần Thanh Hải (Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương) khuyến nghị: Đối với doanh nghiệp tham gia thí điểm tự CNXX hàng hóa, cần đặc biệt lưu ý đến trách nhiệm của thương nhân tham gia thí điểm liên quan đến các nghĩa vụ như: Báo cáo cho Bộ Công Thương; lưu trữ chứng từ hồ sơ liên quan đến việc phát hành hóa đơn thương mại có nội dung khai báo xuất xứ phục vụ cho công tác xác minh xuất xứ khi có yêu cầu… Doanh nghiệp sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính trung thực tuyệt đối với những khai báo liên quan đến việc đề nghị cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện và nội dung tự CNXX trên hóa đơn thương mại, bao gồm bất kỳ việc sử dụng sai mục đích nào. Báo cáo định kỳ cho cơ quan có thẩm quyền các tờ khai hóa đơn đã phát hành cho hàng hóa xuất khẩu…

Đặc biệt, để tránh sai sót, vi phạm các doanh nghiệp cần nắm vững quy trình sản xuất và quy định về quy tắc xuất xứ; có hệ thống lưu trữ chứng từ đáp ứng yêu cầu xác minh thường xuyên và đột xuất; nên xây dựng bộ phận chuyên trách về xuất xứ hàng hóa để phục vụ các yêu cầu xác minh khi cần thiết. Doanh nghiệp chỉ được tự khai báo xuất xứ đối với hàng hóa do mình sản xuất đã được đăng kí với cơ quan có thẩm quyền và có đầy đủ các chứng từ cần thiết chứng minh hàng hóa đáp ứng các tiêu chí xuất xứ tại thời điểm tự khai báo xuất xứ; Bên cạnh đó, doanh nghiệp xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu cho phép cơ quan có thẩm quyền tiếp cận với các chứng từ, báo cáo và các cơ sở sản xuất nhằm mục đích giám sát việc sử dụng giấy chứng nhận đủ điều kiện và để xác minh tính chính xác của nội dung tự khai báo xuất xứ trên từng tờ khai hóa đơn; lưu trữ giấy tờ chứng minh xuất xứ theo quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật.

Các doanh nghiệp cũng cần lưu ý khi tham gia cơ chế tự CNXX hàng hóa, giấy phép có thể bị thu hồi bất cứ lúc nào nếu nhà xuất khẩu không thực hiện đúng điều kiện như quy định; không đủ khả năng cung cấp sự đảm bảo về xuất xứ hàng hóa theo quy định; hoặc lạm dụng sự ủy quyền tự cấp giấy chứng nhận; gian lận xuất xứ hàng hóa. Nếu vi phạm các quy định này, không chỉ bị thu hồi giấy phép đủ điều kiện tự CNXX, doanh nghiệp còn có thể bị phạt hành chính theo Nghị định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại, thậm chí bị xử lý hình sự nếu vi phạm ở mức nghiêm trọng.