Sáng 11/11/2020, tại Hà Nội, Tọa đàm “Khung pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới” đã chính thức được diễn với sự tham gia của 50 đại diện từ các cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia trong lĩnh vực công nghiệp, kinh tế và cơ quan báo chí.
Tọa đàm do Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức trong bối cảnh Chính phủ có chỉ đạo Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan khẩn trương đề xuất chính sách quản lý riêng đối với đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, cùng với việc tăng cường công tác chống buôn lậu thuốc lá qua Công văn số 4861 ngày 17/6/2020 của Văn phòng Chính phủ truyền đạt ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng và Công văn số 8750 ngày 20/10/2020 của Văn phòng Chính phủ truyền đạt ý kiến của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc.
Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Nguyễn Kỳ Minh, Phó Chánh văn phòng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cho biết, nếu trong năm 2019, Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 các sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới thì đến hết tháng 9 năm 2020, dù ảnh hưởng của dịch Covid-19 mất 4-5 tháng, nhưng lực lượng QLTT Hà Nội cũng đã xử phạt 6 vụ liên quan đến thuốc lá thế hệ mới, thu giữ hàng nghìn các sản phẩm phục vụ cho việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới.
Đáng kể, tại TP Hồ Chí Minh, Hải quan TP Hồ Chí Minh thu giữ 4 kiện hàng hóa nghi là thuốc lá thế hệ mới, với tổng giá trị hàng hóa thu giữ được khoảng 1 tỷ đồng.
Ông Nguyễn Kỳ Minh lo ngại, pháp luật hiện nay chưa có chế tài xử lý thuốc lá thế hệ mới nên các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc
Đáng lo hơn, không chỉ mua bán trên thương mại điện tử, loại hình thuốc lá thế hệ mới này còn xuất hiện tại một số điểm bán hàng công khai trên thị trường. Việc kinh doanh, quảng cáo tràn lan các sản phẩm nêu trên vi phạm các quy định của pháp luật, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe người dân và các hệ lụy khác đối với xã hội.
“Thực tế quy định pháp luật hiện nay chưa có chế tài xử lý thuốc lá thế hệ mới nên các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc nên các việc xử lý chưa sát với hành vi vi phạm”, ông Nguyễn Kỳ Minh nhận định.
Cùng quan điểm trên, bà Trần Tuyết Trang, Vụ Chính sách thuế, Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) cùng cho rằng, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng là sản phẩm mới chưa được quy định cụ thể tại các văn bản quy phạm pháp luật cũng như chính sách quản lý của các Bộ, ngành. Do đó cần thiết thực hiện nghiên cứu xây dựng ban hành khung chính sách quản lý các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng tại Việt Nam.
Nên thí điểm trước khi luật hóa!?
Tuy nhiên theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và một số chuyên gia, không nên ngay lập tức luật hóa tại thời điểm này mà bỏ qua giai đoạn thí điểm cho phép nhập khẩu, sản xuất và kinh doanh thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.
Bởi thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử là kết quả của việc áp dụng công nghệ trên toàn cầu, hiện vẫn còn rất mới mẻ đối với ngành công nghiệp thuốc lá Việt Nam và các cơ quan quản lý.
Việc thí điểm sẽ giúp Chính phủ và các cơ quan thẩm quyền có đầy đủ thông tin, cơ sở chính xác để đánh giá tác động kinh tế và xã hội của việc hợp pháp hóa dòng sản phẩm này cũng như đánh giá mức độ rủi ro. Từ đó sẽ giúp xây dựng một khung pháp lý phù hợp với chiến lược quốc gia về giảm thiểu tác hại thuốc lá và đảm bảo dung hòa quyền lợi của các chủ thể liên quan, bao gồm nhà nước, người tiêu dùng, nhà sản xuất thuốc lá và nông dân trồng thuốc lá.
Ông Lê Thành Hưng, Trưởng phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (Tổng cục Tiêu chuẩn - đo lường chất lượng, Bộ KH-CN) cho biết: “Tháng 3/2020, Bộ Khoa học và Công nghệ đã có công văn gửi Văn phòng Chính phủ liên quan đến báo cáo của Bộ Công Thương về kết quả nghiên cứu và chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới.
Trong đó, đã nêu rõ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ra đời cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ và đáp ứng nhu cầu, thị hiếu, giảm mức độ độc hại cho người tiêu dùng, hiện chưa có bằng chứng về mức độ gây ảnh hưởng sức khỏe lâu dài cho người sử dụng. Do đó, Bộ Khoa học và Cồng nghệ nhất trí đề nghị cần sớm rà soát, xây dựng văn bản pháp luật, chính sách quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng ở Việt Nam cho phù hợp”.
Cần quy chuẩn quản lý
Thực tế hiện nay, hút thuốc lá là một trong những tác nhân gây hại cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, cùng với sự vận động của xã hội, sự phát triển của khoa học công nghệ, nhiều loại hình thuốc lá mới (được gọi chung là thuốc lá thế hệ mới) đã ra đời. Tại Việt Nam, sản phẩm này đã xuất hiện ở nhiều kênh khác nhau, từ các cửa hàng truyền thống đến các website thương mại điện tử, các mạng xã hội.
Đến thời điểm diễn ra buổi Tọa đàm, các sản phẩm này đều được nhập lậu và kinh doanh bất hợp pháp tại Việt Nam và tần suất cũng như số lượng thu giữ qua các vụ buôn bán, kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới đang tăng dần lên.
Tuy nhiên, các cơ quan chức năng đang gặp lúng túng trong việc xử lý vì sản phẩm này chưa xuất hiện trong bất kỳ một văn bản quy phạm pháp luật nào, chỉ gộp chung vào loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ.
Các đại biểu cho rằng, không thể quản lý thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá truyền thống. Cần sớm xây dựng quy chuẩn kỹ thuật đối với các sản phẩm này để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng
Bà Nguyễn Quỳnh Liên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) cho rằng, sự xuất hiện của mặt hàng thuốc lá thế hệ mới có liên quan trực tiếp tới hệ thống pháp luật hiện hành về phòng, chống tác hại của thuốc lá cũng như đặt ra yêu cầu phải có biện pháp để quản lý, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng cũng như trật tự quản lý nhà nước.
Tại Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá và Nghị định số 77/2013/NĐ-CP quy định về các biện pháp phòng, chống tác hại của thuốc lá, trong đó các quy định về cai nghiện thuốc lá, về cấm hút thuốc lá nơi công cộng… Tuy nhiên, các quy định này chủ yếu hiện đang áp dụng cho các loại thuốc lá điếu truyền thống. Đối với thuốc lá thế hệ mới, do có nhiều sự khác biệt về đặc tính sản phẩm cũng như cơ chế hoạt động so với thuốc lá điếu truyền thống, do đó cần nghiên cứu kỹ để đưa ra cơ chế quản lý phù hợp.
Bà Nguyễn Quỳnh Liên đề nghị, Bộ Công Thương cùng Bộ Y tế cần nghiên cứu, xác định rõ xem thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng có tác hại không, loại sản phẩm này có phải là thuốc lá không? Nếu là thuốc lá thì sẽ quản lý theo Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, còn không thì sẽ xây dựng cơ chế, chính sách, khung khổ pháp lý riêng cho thuốc lá thế hệ mới.
Trong khi đó, ông Nguyễn Kỳ Minh cũng cho rằng, cần tăng cường các biện pháp quản lý, phòng chống việc kinh doanh, quảng cáo ngày càng tràn lan các sản phẩm này là một trong những nhiệm vụ cấp thiết không riêng chỉ lực lượng Quản lý thị trường, mà đòi hỏi phải có sự phối hợp thống nhất, kịp thời của các Ngành, các Cấp và các cơ quan chức năng liên quan.
"Pháp luật cần điều chỉnh theo kịp các hiện tượng nên cần có một khung pháp lý phù hợp cho mặt hàng này để có những mức hình phạt cụ thể và xác đáng cho các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến nó. Bởi thực tế, sản phẩm này đã xuất hiện ngày càng nhiều tại Việt Nam và hoàn toàn bằng con đường không hợp pháp
