Chống buôn lậu thuốc lá ở Tây Nam bộ: Giảm bày bán công khai nhưng còn phức tạp

Thực hiện chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ - Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia về việc tổng kết Chỉ thị số 30, ngày 30/9/2014 của Thủ tướng Chính phủ về công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá, cuối tháng 10 vừa qua, Đoàn công tác Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, do ông Đặng Văn Dũng, Phó Chánh Văn phòng làm Trưởng đoàn cùng với đại diện Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cùng các thành viên thuộc Hiệp hội đã thực hiện khảo sát, nắm tình hình và làm việc với Ban Chỉ đạo 389 thành phố Cần Thơ và tỉnh An Giang và các lực lượng chức năng về công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá.

Tại thành phố Cần Thơ, qua khảo sát tình hình thị trường, các điểm buôn bán, kinh doanh thuốc lá và nghe Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo 389 thành phố báo cáo kết quả thực hiện Chỉ thị số 30, Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia và Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam thống nhất đánh giá: Qua hơn 10 năm tổ chức thực hiện, công tác chống buôn lậu thuốc lá của thành phố đã thu nhiều kết quả tích cực; hoạt động buôn bán, kinh doanh, vận chuyển thuốc lá ngoại nhập lậu trên địa bàn cơ bản được kiểm soát, thuốc lá ngoại không còn bày bán công khai trên thị trường. Các ngành, lực lượng chức năng của thành phố đã bắt giữ, xử lý trên 6.200 vụ; thu giữ trên 1,3 triệu bao thuốc lá ngoại các loại.

Ông Nguyễn Ngọc Hiền, Chi cục trưởng Chi cục QLTT, Chánh Văn phòng thường trực BCĐ 389 Cần Thơ, cho biết: TP Cần Thơ có các tuyến trung chuyển qua các tỉnh miền Tây và khu vực biên giới Tây Nam cũng được xác định là vùng trọng điểm chống buôn lậu nói chung, trong đó có thuốc lá. Trước đây, thuốc lá lậu chủ yếu là JET, SCOTT và HERO. Hiện nay, trên thị trường xuất hiện nhiều loại thuốc lá điếu nhập lậu mới như: Nelson, 555, Luxury, Cambo, Ram, Rainson, Mine… Theo ông Hiền, thực hiện Chỉ thị 30, Tỉnh ủy, UBND TP Cần Thơ và BCĐ 389 thành phố đã có nhiều văn bản đôn đốc kiểm tra, xử lý. Đồng thời, các đơn vị đẩy mạnh tuyên truyền để nâng cao hiệu quả công tác này.

Tại tỉnh An Giang, Đoàn công tác đã tiến hành khảo sát địa bàn cửa khẩu quốc tế Tịnh Biên và tuyến biên giới Châu Đốc, báo cáo Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo 389 An Giang cho thấy: Trên tuyến biên giới An Giang, hoạt động buôn lậu thuốc lá tập trung chủ yếu tại các tuyến biên giới và cửa khẩu thuộc khu vực Vĩnh Xương (Tân Châu), Tịnh Biên, An Phú, Châu Đốc, Hà Tiên và các tuyến biên giới đường bộ, đường thủy khác. Các đối tượng thường lợi dụng thời điểm đêm tối, rạng sáng để tập kết thuốc lá gần khu vực biên giới, sau đó vận chuyển qua đường mòn, kênh rạch nhằm tránh sự phát hiện của lực lượng chức năng.

Đại diện Đồn Biên phòng cửa khẩu quốc tế Tịnh Biên (thành viên BCĐ 389 tỉnh An Giang) cho biết: Cửa khẩu này nối liền với quốc lộ 2 của Campuchia, vào mùa nước nổi trên địa bàn có khoảng 2km ngập sâu. Đây là điều kiện thuận lợi cho các loại tội phạm qua lại biên giới, trong đó tiềm ẩn tội phạm buôn lậu thuốc lá. Thời gian qua, các lực lượng đồng loạt ra quân nên thuốc lá lậu có xu hướng từ các địa bàn khác được xé nhỏ lẻ đưa vào xã Tịnh Biên hoặc đưa vào các sạp tiểu thương trong chợ bán nhỏ lẻ.

Về phương tiện và thủ đoạn, các đối tượng sử dụng mô tô, ghe, xuồng máy công suất lớn hoặc thuê người đai vác để vận chuyển lén lút qua biên giới. Hàng hóa sau khi qua biên được cất giấu tại kho bãi, nhà dân hoặc khu vực vắng vẻ, rồi nhanh chóng trung chuyển bằng xe mô tô, ô tô khách hoặc xe tải. Nhiều phương tiện được thiết kế hầm hộc, vách ngăn, hoặc ngụy trang cùng hàng hóa hợp pháp để che giấu tang vật. Ngoài ra, các đối tượng thường xuyên thay đổi địa điểm, phương tiện, cử người cảnh giới để né tránh lực lượng kiểm tra.

Các đối tượng thuê người đai vác (từ 500 bao đến 750 bao) trên các cánh đồng hoặc vận chuyển bằng xuồng máy (từ 1.000 bao đến 4.000 bao) theo các kênh, rạch từ Campuchia về Việt Nam. Địa điểm giao hàng thường là khu vực vắng người, nhiều đường để tẩu thoát hoặc để hàng ở nơi vắng vẻ và phân công người ở gần đó để canh giữ nên khi bắt giữ thường là không xác định được chủ sở hữu, nếu có tàng trữ tại các điểm tập kết thì chia nhỏ hàng hóa và cất giấu ở nhiều nơi không đủ định lượng để xử lý hình sự.

Thời gian vận chuyển thường là chập tối, nửa đêm, gần sáng và thường xuyên thay đổi địa bàn hoạt động để tránh né lực lượng chức năng. Trong quá trình vận chuyển các đối tượng tổ chức, phân công người canh coi, giám sát hoạt động của lực lượng chống buôn lậu. Bên cạnh đó, các chủ hàng, đầu nậu sử dụng nhiều phương thức thủ đoạn tinh vi như không tập kết hàng tại một điểm nhất định mà nhanh chóng chuyển sang phương tiện khác để vận chuyển đi các tỉnh trong nội địa, điểm trung chuyển được thay đổi thường xuyên để đối phó với các lực lượng chức năng.

Nhưng với sự nỗ lực, quyết tâm của các lực lượng chức năng trong đấu tranh, chống buôn lậu thuốc lá của An Giang hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép thuốc lá ngoại nhập lậu trên địa bàn giảm rõ rệt. Kết quả các ngành, lực lượng chức năng của An Giang đã bắt giữ, xử lý trên 17.000 vụ, thu giữ trên 13 triệu bao thuốc lá ngoại các loại. Có thể nói số lượng thuốc lá ngoại nhập lậu do tỉnh An Giang bắt giữ thời gian qua là rất lớn so với toàn quốc (toàn quốc thu giữ hơn 110 triệu bao).

Ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho rằng, thời gian gần đây hoạt động vận chuyển, bày bán thuốc lá lậu không còn công khai. Đây là kết quả đấu tranh của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia và lực lượng chức năng thành viên. Tuy nhiên, thuốc lá nhập lậu vẫn còn tồn tại, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân, an ninh trật tự, thất thu ngân sách.

“Chỉ thị 30 đã ra đời hơn 10 năm. Trong khi đó, hoạt động buôn lậu và các loại thuốc lá nhập lậu đã thay đổi hình dạng, không chỉ Jet, Hero mà còn có thuốc lá thế hệ mới. Sắp tới, thuốc lá hợp pháp sẽ chịu mức thuế suất mới theo phương pháp hỗn hợp của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi. Theo đó, mỗi bao thuốc lá có thể cộng thêm 10.000 đồng, giá tăng lên 20.000 đồng/gói. Với giá cao như vậy, xu hướng buôn lậu thuốc lá vào Việt Nam sẽ tiếp tục tăng” ông Nhân cho biết.

Cùng nhìn nhận, ông Hà Thanh Hải, Phó Chi cục trưởng Chi cục QLTT tỉnh An Giang, cho biết nhu cầu tiêu thụ thuốc lá nhập lậu, đặc biệt là thuốc lá điện tử giá rẻ, có xu hướng tăng trong giới trẻ. Hiện nay, việc rao bán trên mạng xã hội (Facebook, Zalo, TikTok…) kèm dịch vụ giao hàng tận nơi ngày càng phổ biến, gây khó khăn cho công tác phát hiện và xử lý. Bên cạnh đó, “hệ thống pháp luật liên quan đến thuốc lá thế hệ mới chưa đầy đủ, đồng bộ và chưa thích ứng kịp thời với diễn biến thị trường. Điều này khiến lực lượng chức năng lúng túng khi kiểm tra, xử lý vi phạm” ông Hải chia sẻ.

Qua đợt khảo sát, nắm tình và làm việc với Ban Chỉ đạo 389 thành phố Cần Thơ và tỉnh An Giang, ông Đặng Văn Dũng, Trưởng đoàn công tác nhận định: Thực trạng hoạt động buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp, nhất là tại địa bàn biên giới phía Tây Nam, gây thất thu ngân sách, thiệt hại cho sản xuất thuốc lá trong nước và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng do các sản phẩm thuốc lá ngoại nhập lậu không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng. Việc thực hiện Chỉ thị 30 của Thủ tướng Chính phủ là hết sức kịp thời, góp phần kiểm soát tốt hoạt động buôn lậu thuốc lá, giúp tăng thu ngân sách, bảo vệ môi trường đầu tư, đảm bảo sức khỏe người tiêu dùng và trật tự an toàn trật tự xã hội.

Tuy vậy, hơn 10 năm qua, buôn lậu thuốc lá đã có những chuyển biến mới, đặc biệt sự ra đời của thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, pod dùng một lần) với số lượng gia tăng mạnh, khó kiểm soát hơn do các hình thức buôn bán qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử, tiềm ẩn nguy hại cho sức khỏe người dùng.

Bên cạnh đó, hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến công tác chống buôn lậu thuốc lá còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, chưa theo kịp sự thay đổi và phát triển của thị trường, tác động đến hiệu quả công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực này.

Trên cơ  sở các kiến nghị, đề xuất của các bộ, ngành và địa phương; Ban Chỉ đạo 389 quốc gia sẽ tổng kết Chỉ thị số 30 và tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị mới về công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá nhằm khắc phục triệt để những hạn chế, bất cập như trong thời gian vừa qua, góp phần tạo môi trường lành mạnh cho hoạt động sản xuất, buôn bán, kinh doanh thuốc lá điếu và hoàn thiện hành lang pháp lý để quản lý chặt chẽ thuốc lá thế hệ mới.