Sáng 30/5/2025, tại Hà Nội, Đoàn Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ do Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân làm Trưởng đoàn làm việc với UBND TP. Hà Nội về công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Phương thức, thủ đoạn buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả ngày càng tinh vi
Báo cáo tại buổi làm việc, bà Nguyễn Kiều Oanh - Phó Giám đốc Sở Công Thương, Phó Trưởng ban Thường trực Ban chỉ đạo 389 thành phố Hà Nội cho biết, trong 5 tháng đầu năm 2025, tình hình buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, vận chuyển trái phép hàng hóa diễn ra với nhiều hình thức, thủ đoạn tinh vi, nhất là dịp cao điểm Tết Nguyên đán Ất Tỵ, lợi dụng nhu cầu hàng hóa tăng cao, các đối tượng gia tăng tần suất hoạt động để thu lời bất chính. Phương thức, thủ đoạn phổ biến như: các đối tượng lợi dụng sự thông thoáng về chế độ chính sách xuất nhập khẩu, sự phát triển của thương mại điện tử, dịch vụ ký gửi hàng hóa qua đường hàng không... để buôn lậu, vận chuyển trái phép tiền tệ, hàng hóa như ma túy tổng hợp, đồ điện tử, điện thoại di động, hàng hóa có giá trị cao...
Trên địa bàn nội địa, tình hình sản xuất, buôn bán hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng hóa vi phạm về nhãn hàng hóa, kinh doanh hàng hóa hết hạn sử dụng, không rõ nguồn gốc xuất xứ, kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng cấm… tiếp tục diễn ra tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường. Hoạt động lợi dụng thương mại điện tử, mua sắm trên các trang mạng xã hội, chuyển phát nhanh, bưu điện… để sản xuất, kinh doanh, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng giả, kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ… có chiều hướng gia tăng.
Đáng chú ý, thời gian vừa qua, lực lượng chức năng Thành phố tăng cường kiểm tra, kiểm soát các mặt hàng trọng điểm như thực phẩm, dược phẩm, thực phẩm chức năng, phát hiện và xử lý nhiều vụ việc điển hình, số lượng hàng hóa lớn như: phát hiện hơn 30 tấn thực phẩm đông lạnh không rõ nguồn gốc xuất xứ trên địa bàn huyện Thường Tín, Phú Xuyên; kiểm tra xưởng sản xuất và địa điểm kinh doanh thuộc Công ty Cổ phần Thảo dược Mộc Can phát hiện 11.430 hộp thực phẩm các loại (trà, sữa hạt, viên uống...) vi phạm về nhãn (ghi nhãn sản phẩm với thông tin sai lệch, không đúng bản chất, không đúng sự thật về hàng hóa...); xác lập và phá chuyên án, bắt giữ 07 đối tượng, thu giữ trên 100 tấn thuốc tân dược và thực phẩm chức năng giả trên địa bàn toàn quốc; phát hiện, bắt giữ 875kg gạo ST25 là hàng giả;...
Qua công tác nắm tình hình, đấu tranh, xử lý cho thấy phương thức, thủ đoạn phạm tội sản xuất hàng giả chủ yếu nổi lên là giả về hình thức; giả về chất lượng. Riêng đối với mặt hàng là thực phẩm, thực phẩm chức năng và thuốc giả, các đối tượng thường sử dụng một số thủ đoạn như: Thành lập nhiều công ty “ma” hoặc doanh nghiệp bình phong, có chức năng nhập khẩu - phân phối để hợp thức hóa hàng giả, tạo vỏ bọc kinh doanh hợp pháp; Thiết lập xưởng sản xuất tại các địa điểm hẻo lánh, thuê cơ sở không đăng ký cấp phép để phối trộn nguyên liệu kém chất lượng, đóng gói, dán nhãn giả; Một hình thức mới là nhập thuốc thật, sau đó tách vỉ hoặc gói, thay thế một số viên bằng thuốc giả kém chất lượng để tăng lợi nhuận, rất khó phát hiện bằng kiểm tra thông thường; Sử dụng bao bì, nhãn hiệu, tem chống hàng giả tinh vi sao chép từ hàng thật, thậm chí đặt in màng nhôm, in vỏ hộp giống nguyên mẫu để đánh lừa người tiêu dùng và lực lượng chức năng kiểm tra.
Đối với mặt hàng ma túy, lợi dụng cơ chế quản lý hải quan thông thoáng cho hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa bình thường của tổ chức, cá nhân hoạt động hợp pháp. Các đối tượng thường thuê vận chuyển hàng hóa qua các công ty, doanh nghiệp logictics, dịch vụ bưu chính, chuyển phát nhanh chưa có lịch sử vi phạm trong khai báo hải quan nhằm tránh sự nghi ngờ, giám sát của cơ quan chức năng để thông quan hàng hóa có cất giấu ma túy. Ma túy được trà trộn, cất giấu gửi từ các quốc gia, vùng lãnh thổ thuộc Châu Âu (Đức, Pháp, Séc…), Châu Mỹ (Mỹ, Canada…) về Việt Nam tiếp đó tiêu thụ trong nội địa hoặc trung chuyển đi nước thứ ba hoặc ngược lại; hành khách nhập cảnh mang theo, cất giấu trong người vàng miếng với số lượng lớn, vượt định mức nhưng không khai báo hải quan.
Kịp thời đấu tranh, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, hàng giả, thu nộp ngân sách nhà nước hơn 2.000 tỷ đồng
Để kịp thời ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên địa bàn, UBND TP Hà Nội đã quán triệt, chỉ đạo các sở, ngành thành viên Ban Chỉ đạo 389 Thành phố và Ban Chỉ đạo 389 quận, huyện, thị xã thực hiện nghiêm các Kế hoạch, Chỉ thị, văn bản chỉ đạo của cấp trên.
Ban Chỉ đạo 389 Thành phố đã ban hành Kế hoạch số 60/KH-BCĐ389 ngày 01/12/2024 về cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 trên địa bàn thành phố Hà Nội; Báo cáo số 01/BC-BCĐ389/TP ngày 08/01/2025 về kết quả công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả năm 2024 và phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2025; và Văn bản số 03/CV-BCĐ389/TP ngày 06/5/2025 về tăng cường quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm, đấu tranh chống sản xuất, kinh doanh thực phẩm giả.
Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng chủ động phối hợp với cơ quan báo chí thường xuyên cập nhật thông tin, đăng nhiều tin, bài, phóng sự, chuyên mục về tình hình, kết quả công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả của Ban Chỉ đạo 389 Thành phố; kịp thời phản ánh diễn biến tình hình, phương thức, thủ đoạn hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả để Nhân dân cảnh giác, đồng thời nêu gương những tập thể, cá nhân tiêu biểu trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.
Từ dịp cao điểm Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 đến 27/5/2025, các lực lượng chức năng Ban Chỉ đạo 389 Thành phố kiểm tra 9.587 vụ, xử lý 8.770 vụ vi phạm về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (trong đó khởi tố 107 vụ với 163 bị can), thu nộp ngân sách nhà nước 2.106 tỷ 959 triệu đồng trong đó, phạt hành chính 721 tỷ 350 triệu đồng; truy thu thuế, thu hồi thuế 1.381 tỷ 392 triệu đồng; tiền bán hàng 4 tỷ 217 triệu đồng.
Cụ thể, Công an Thành phố đã khám phá, phát hiện 1.116 vụ, xử lý 1.132 vụ, phạt hành chính: 13 tỷ 014 triệu đồng; truy thu thuế, thu hồi thuế: 73 tỷ 461 triệu đồng. Trị giá hàng vi phạm: 34 tỷ 786 triệu đồng. Khởi tố 106 vụ đối với 162 bị can. Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội thực hiện kiểm tra: 2.033 vụ việc, xử lý: 1.875 vụ việc; chuyển cơ quan điều tra: 29 vụ việc; Số thu, phạt: 42 tỷ 900 triệu đồng; Trị giá hàng hóa vi phạm: 42 tỉ đồng. Chi cục Hải quan khu vực I: Chủ trì, phối hợp với các lực lượng bắt giữ 600 vụ, xử lý 600 vụ việc vi phạm (trong đó khởi tố 01 vụ đối với 01 bị can); thu nộp ngân sách nhà nước 28 tỷ 650 triệu đồng; trị giá hàng hóa vi phạm ước tính 130 tỷ 018 triệu đồng. Chi cục Thuế khu vực I: phát hiện 4.913 vụ, xử lý 4.913 vụ gian lận thương mại, gian lận thuế, tổng số tiền nộp vào ngân sách nhà nước là 1.936 tỷ 842 triệu đồng, trong đó phạt hành chính 628 tỷ 911 triệu đồng, truy thu thuế 1.307 tỷ 931 triệu đồng. Các cơ quan chức năng khác trong Ban Chỉ đạo 389 Thành phố kiểm tra 925 vụ, xử lý 250 vụ, phạt hành chính 7 tỷ 875 triệu đồng.
Bên cạnh đó, triển khai thực hiện Công điện, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về mở đợt cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, từ ngày 15/5/2025 đến 27/5/2025, Công an thành phố Hà Nội kiểm tra 33 vụ, xử lý 32 vụ vi phạm (29 vụ xử lý hành chính, 03 vụ khởi tố đối với 12 bị can). Phạt hành chính: 927 triệu đồng. Trị giá hàng vi phạm: 6 tỷ 869 triệu đồng đồng. Chi cục Quản lý thị trường thành phố Hà Nội chủ động và phối hợp với Công an Thành phố kiểm tra, xử lý 145 vụ; đang xử lý: 05 vụ; chuyển cơ quan điều tra: 02 vụ; Phạt hành chính: 2,4 tỉ đồng; Trị giá hàng hóa vi phạm: 1,9 tỉ đồng. Sở Y tế Hà Nội kiểm tra 25 cơ sở, xử phạt 08 cơ sở với số tiền phạt 256,5 triệu đồng.
Đề xuất tăng nặng chế tài xử lý vi phạm
Tuy nhiên, bà Nguyễn Kiều Oanh cũng cho biết thêm, các đối tượng buôn lậu, gian lận thương mại, mua bán, vận chuyển hàng cấm, kinh doanh, vận chuyển trái phép hàng nhập lậu, hàng giả… hoạt động có tổ chức chặt chẽ, trên địa bàn rộng, liên tỉnh, liên tuyến; thường xuyên thay đổi phương thức, lợi dụng công nghệ hiện đại, thương mại điện tử, mạng xã hội để che giấu hành vi vi phạm, gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong công tác điều tra, xác minh, đấu tranh, ngăn chặn, xử lý của các lực lượng chức năng.
Bên cạnh đó là khó khăn trong kiểm tra, kiểm soát trên môi trường thương mại điện tử: Hiện nay, các tổ chức, cá nhân có thể dễ dàng lập và sử dụng nhiều tài khoản khác nhau để thực hiện việc kinh doanh hàng hóa trên các nền tảng mạng xã hội, như: Zalo, Facebook, Tik Tok; đa số đối tượng kinh doanh không có địa điểm và kho hàng cố định mà chỉ thông qua các website, trang mạng xã hội để quảng bá, giới thiệu sản phẩm, sau đó chuyển hàng, giao hàng qua các đơn vị chuyển phát hoặc các shipper và thanh toán trực tiếp hoặc chuyển khoản theo thỏa thuận; các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube... hoạt động xuyên biên giới, không đặt máy chủ tại Việt Nam, nên rất khó yêu cầu gỡ bỏ nội dung sai phạm kịp thời và khó trong công tác yêu cầu cung cấp thông tin, tài liệu có liên quan để phục vụ công điều tra và xử lý vi phạm. Khó khăn trong công tác phối hợp, chia sẻ thông tin giữa các lực lượng chức năng trong công tác thẩm tra xác minh; kiểm tra, xử lý vi phạm có lúc, có nơi còn chưa kịp thời và đồng bộ. Khó khăn trong công tác giám định, vận chuyển, bảo quản, lưu kho đối với tang vật vi phạm.
Một số quy định pháp luật liên quan đến sở hữu trí tuệ, xử lý hàng giả vẫn còn chưa đủ mạnh, thiếu tính răn đe, chế tài chưa rõ ràng, gây khó khăn trong công tác xử lý hình sự các vụ việc như Nghị định quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm vẫn còn nhiều kẽ hở pháp lý; Mức chế tài hình sự, hành chính còn nhẹ, thiếu sức răn đe. Bên cạnh đó, hiện nay chưa có văn bản pháp luật riêng điều chỉnh hoạt động của KOL/KOC (người có ảnh hưởng trên mạng xã hội), nhất là khi họ tham gia quảng cáo, livestream, tiếp thị sản phẩm. Các quy định hiện hành chủ yếu áp dụng cho tổ chức/cá nhân quảng cáo truyền thống, chưa theo kịp thực tế hoạt động trên môi trường số.
Do vậy, tình trạng nhiều KOL/KOC hoạt động dưới dạng cá nhân, không đăng ký kinh doanh, không ký hợp đồng rõ ràng với đơn vị sản xuất/kinh doanh sản phẩm. KOL/KOC thường quảng bá sản phẩm thông qua livestream hoặc video ngắn (trên Facebook, TikTok, YouTube...) với nội dung được dàn dựng, khó kiểm soát tính chính xác, khách quan, không nêu rõ nguồn gốc sản phẩm, không công bố cơ sở pháp lý, hoặc dùng từ ngữ gây hiểu lầm như “chữa khỏi”, “tốt hơn thuốc”, vi phạm quy định quảng cáo nên khi xảy ra vi phạm, rất khó xử lý hoặc truy trách nhiệm. Bên cạnh đó, nhiều KOL/KOC sử dụng tài khoản ảo, giấu danh tính thật, hoặc hoạt động tại nhiều địa phương khác nhau, gây khó khăn trong việc xác minh, triệu tập, xử lý hành chính hoặc hình sự khi có vi phạm.
Theo đó, UBND TP. Hà Nội đề nghị Quốc hội, Chính phủ và Bộ, ngành có liên quan sớm sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật hiện hành, trong đó: rà soát, bổ sung thêm một số nội dung của Nghị định 15/2018/NĐ-CP để khắc phục những kẽ hở trong quản lý an toàn thực phẩm, xử lý vi phạm về công bố, quảng cáo sai sự thật; thống nhất giao 01 cơ quan chịu trách nhiệm chính về công tác đảm bảo an toàn thực phẩm; đề xuất sửa đổi Bộ luật Hình sự và các Nghị định xử phạt hành chính liên quan theo hướng tăng nặng chế tài đối với hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, quảng cáo sai sự thật, lợi dụng không gian mạng để thu lợi bất chính; văn bản điều chỉnh hoạt động của KOL/KOC, có quy định về đăng ký kinh doanh, công khai danh tính, trách nhiệm pháp lý trong quảng cáo.
Các Bộ, ngành có liên quan sớm ban hành đầy đủ các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) đối với các sản phẩm thực phẩm thuộc phạm vi quản lý, nhằm tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho doanh nghiệp thực hiện tự công bố sản phẩm, đồng thời giúp cơ quan chức năng có căn cứ kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm lưu thông trên thị trường.
Các Bộ, ngành xem xét, bổ sung, tăng cường các nguồn lực, nhân lực, trang thiết bị, vật tư và ứng dụng khoa học công nghệ (ứng dụng trí tuệ nhân tạo) cho các tổ chức giám định chất lượng, phòng thí nghiệm, kiểm nghiệm thực phẩm được chỉ định để hỗ trợ các cơ quan thực thi thực hiện kiểm soát, giám sát chất lượng thực phẩm lưu thông trên thị trường; vận chuyển và lưu giữ tang vật vi phạm đối với các vụ việc có quy mô lớn; bổ sung bố trí kho vật chứng chuyên dụng, có điều kiện bảo quản phù hợp với đặc thù hàng hóa thu giữ như thực phẩm, mỹ phẩm, thiết bị điện tử...
Tạo đột phá trong kiểm soát thương mại điện tử
Thời gian tới, UBND TP. Hà Nội sẽ tiếp tục quán triệt, thực hiện Chỉ thị, Công điện, các kế hoạch chuyên đề, văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, BCĐ 389 Thành phố về công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới. Xây dựng và triển khai Kế hoạch công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả năm 2025 của Ban Chỉ đạo 389 Thành phố.
Chủ động nắm tình hình, tăng cường các biện pháp nghiệp vụ, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm; tập trung kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ các tuyến, địa bàn, lĩnh vực trọng điểm, kho hàng, điểm tập kết, mặt hàng thiết yếu; đặc biệt, tạo đột phá trong kiểm soát thương mại điện tử; gắn trách nhiệm người đứng đầu với đơn vị, địa phương để xảy ra các vụ việc buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả phức tạp, nổi cộm. Xây dựng các chương trình, kế hoạch, giải pháp công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả phù hợp diễn biến tình hình địa bàn và yêu cầu nhiệm vụ.
Các lực lượng chức năng như Công an, Quản lý thị trường, Hải quan, Thuế, Y tế, Nông nghiệp và Môi trường, Khoa học và Công nghệ... tăng cường nắm tình hình; siết chặt cơ chế phối hợp liên ngành trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Chủ động phối hợp với các cơ quan truyền thông đẩy mạnh, đổi mới công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành của người dân và doanh nghiệp trên địa bàn.
Tăng cường giáo dục cán bộ, công chức nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, nhận thức, tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, không tiếp tay, bảo kê, bao che cho hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả; biểu dương, khen thưởng tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc, tiêu biểu để khích lệ, động viên tinh thần, lan tỏa gương người tốt, việc tốt trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.
