Bẫy tàng hình và cuộc chiến sinh tồn của chim yến
Chim yến hàng Germani là phân loài đặc hữu vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, từ lâu đã được coi là báu vật của thiên nhiên Việt Nam. Tỉnh Khánh Hòa (cũ), với 33 đảo yến và 173 hang yến, giữ kỷ lục châu Á cả về số lượng lẫn sản lượng tổ yến. Cùng với đó, chim yến nhà phân bố rộng khắp từ Bắc vào Nam, tạo nên một ngành nghề mang lại giá trị thương mại và văn hóa đặc biệt.
Không chỉ đem lại lợi nhuận kinh tế, chim yến còn góp phần cân bằng sinh thái khi thức ăn chủ yếu là côn trùng gây hại cho nông nghiệp. Tuy nhiên, những năm gần đây, tình trạng săn bắt trái phép đang đẩy loài chim này vào nguy cơ suy giảm nghiêm trọng.
Từ cuối năm 2018, ở Khánh Hòa, nạn giăng lưới tàng hình bắt chim yến lan rộng. Chỉ cần hai cọc tre, một đoạn lưới sợi siêu mảnh, cộng với máy phát tiếng kêu và chim mồi, hàng chục cá thể yến bị sa lưới mỗi ngày. Giờ cao điểm của thợ bẫy là sáng sớm khi chim rời tổ đi kiếm ăn và chiều muộn khi chúng quay về.
Đội chống săn bắt chim yến của Công ty Yến sào Khánh Hòa gần như không có giờ nghỉ. Chỉ cần nhận được tin báo từ người dân, họ lập tức lên đường, cặm cụi gỡ từng tấm lưới, cứu từng con chim. Dù vậy, con số thống kê vẫn gây lo ngại: từ 2019 đến nay, hơn 514 vụ việc bị phát hiện, gần 18.000 cá thể được giải cứu, nhưng đàn yến ở nhiều khu vực vẫn giảm mạnh.
Thực tế, nạn bẫy chim không chỉ diễn ra ở Khánh Hòa. Từ Hội An, Lâm Đồng đến miền Tây Nam Bộ, những nhóm săn bắt tận diệt đang khiến cả yến đảo lẫn yến nhà bị đe dọa. Chim khỏe mạnh bị bán làm chim cảnh, chim phóng sinh, hoặc thậm chí làm mồi nhậu với giá rẻ mạt 3.000 – 10.000 đồng/con. Trong khi đó, thịt yến gần như không có giá trị dinh dưỡng, còn tổ yến phần tinh túy mới là “vàng trắng” được cả thế giới săn đón.
Những “bảo mẫu” của yến và hy vọng hồi sinh
Ít ai biết, chim yến sống theo cặp chung thủy trọn đời. Nếu một con bị bắt, con còn lại thường sống cô độc hoặc chết theo. Chim non mất bố mẹ sẽ chết đói, kéo theo sự suy giảm đàn theo cấp số nhân. Chính vì vậy, mỗi lần giải cứu, các kỹ thuật viên Trung tâm Nghiên cứu Khoa học thuộc Công ty Yến sào Khánh Hòa phải chạy đua với thời gian.
Tại trung tâm, chim bị thương được kiểm tra, sơ cứu, phân loại chăm sóc. Những tổ mô phỏng được lót mành mây để chim non bám chân, máy ấp trứng, máy tạo ẩm, máy sưởi… đều được vận hành liên tục. “Giai đoạn đầu rất khó khăn. Chim bị stress, hoảng loạn, nhiều con gãy cánh, gãy chân. Phải thật kiên nhẫn và yêu thương mới giúp chúng hồi phục” ông Nguyễn Đức Lợi – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học thuộc Công ty Yến sào Khánh Hòa chia sẻ.
Khi đủ sức khỏe, chim được thả về tự nhiên, hòa nhập lại với đàn. Những hình ảnh yến chao liệng trên nền trời xanh, tha mồi về tổ nuôi con trở thành phần thưởng vô giá cho những người ngày đêm bảo vệ chúng.
Cần “lá chắn” mạnh hơn cho vàng trắng biển đảo
Dù Chính phủ đã ban hành Nghị định 14/2021/NĐ-CP, phạt từ 10 đến 15 triệu đồng đối với hành vi săn bắt, dẫn dụ chim yến trái phép, nhưng thực tế, tình trạng này vẫn chưa thuyên giảm. Lực lượng chống săn bắt hiện chủ yếu là nhân viên bảo vệ kiêm nhiệm, không có quyền xử lý mạnh tay, trong khi đối tượng vi phạm liên tục thay đổi địa điểm.
Các chuyên gia cho rằng, để bảo vệ chim yến, Khánh Hòa cần sớm thành lập Hiệp hội bảo vệ quần thể đàn chim yến, đồng thời kiện toàn lực lượng kiểm tra liên ngành gồm công an, kiểm lâm và doanh nghiệp. Công tác tuyên truyền phải được lồng ghép vào loa phát thanh phường, xã, chương trình giáo dục trong trường học, cũng như các chiến dịch truyền thông cộng đồng.
Cùng với đó, cần kiểm tra thường xuyên các chợ, quán nhậu, cơ sở mua bán chim cảnh để xử lý nghiêm các trường hợp tiêu thụ chim yến trái phép. Việc đưa nội dung bảo vệ yến đảo và yến nhà vào chương trình giáo dục về môi trường biển đảo sẽ góp phần bồi đắp ý thức bảo tồn cho thế hệ trẻ.
Chim yến không chỉ là nguồn tài nguyên kinh tế quý giá, mà còn là một phần của bản sắc văn hóa và hệ sinh thái biển đảo Việt Nam. Cuộc chiến bảo vệ chúng, vì vậy, không chỉ của riêng những người gác yến ở Khánh Hòa, mà cần sự chung tay của cả cộng đồng, để những cánh chim ấy còn bay mãi trên trời xanh quê hương.
