Bộ Công Thương thúc đẩy phát triển nông thôn mới thông minh và bền vững

Ngay từ đầu giai đoạn 2021–2025, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, xác định rõ trách nhiệm từng đơn vị trong hệ thống, đảm bảo triển khai thống nhất từ Trung ương đến địa phương. Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (trước đây là Cục Công Thương địa phương) được giao làm cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo Bộ, trực tiếp điều phối, giám sát và tổng hợp kết quả thực hiện các nhiệm vụ thuộc ngành Công Thương trong Chương trình NTM.

Từ cơ chế chỉ đạo này, các Sở Công Thương đã chủ động tham mưu cho UBND tỉnh ban hành kế hoạch, văn bản hướng dẫn thực hiện tiêu chí số 4 (Điện nông thôn) và tiêu chí số 7 (Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn). Hàng năm, Bộ đều tổ chức hội nghị trực tuyến, tập huấn chuyên sâu nhằm tháo gỡ vướng mắc cho địa phương, đồng thời kiểm tra tiến độ và chất lượng triển khai tại cơ sở.

Tuy vậy, năng lực thực thi ở một số địa phương vẫn chưa đồng đều. Việc tiếp nhận lưới điện từ các tổ chức quản lý cũ, hoàn thiện hồ sơ pháp lý, hay kêu gọi đầu tư hạ tầng thương mại ở vùng sâu, vùng xa còn gặp khó khăn. Thực tế này cho thấy, bên cạnh khung cơ chế đã tương đối hoàn chỉnh, Bộ Công Thương cần tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành để hoàn thiện cơ chế tài chính và hỗ trợ kỹ thuật cho tuyến cơ sở, nơi trực tiếp thực hiện và duy trì các tiêu chí.

Bộ Công Thương đã xây dựng hệ thống văn bản tương đối đầy đủ, từ hướng dẫn kỹ thuật, tiêu chí đánh giá đến tiêu chuẩn thiết kế, quản lý vận hành. Các quyết định, thông tư như Quyết định 1214/QĐ-BCT, 6494/BCT-CTĐP, 2332/QĐ-BCT, 11975/QĐ-BCT, hay 1327/QĐ-BCT… đã tạo hành lang pháp lý quan trọng để các địa phương triển khai thực hiện, thẩm định và công nhận tiêu chí NTM theo chuẩn mới.

Đặc biệt, trong lĩnh vực điện nông thôn, Bộ đã chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các Tổng công ty Điện lực khu vực chủ động lập kế hoạch đầu tư, cải tạo, nâng cấp lưới điện, bảo đảm cung cấp điện an toàn, ổn định. Cùng với đó, công tác quản lý an toàn điện, tiết kiệm năng lượng và vận động người dân sử dụng điện hiệu quả cũng được đẩy mạnh, góp phần duy trì bền vững tiêu chí số 4 ở nhiều địa phương.

Đối với hạ tầng thương mại nông thôn, Bộ đã ban hành các hướng dẫn cụ thể về mô hình chợ nông thôn, chợ đầu mối nông sản và điểm bán hàng Việt. Việc kết hợp giữa đầu tư hạ tầng và phát triển thương mại – dịch vụ được coi là bước tiến trong tư duy phát triển nông thôn mới. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng cho thấy, ở nhiều địa phương, hiệu quả kinh tế của các chợ nông thôn còn thấp, chưa thật sự hấp dẫn nhà đầu tư.

Nguyên nhân chính là do thiếu quỹ đất thuận lợi, khả năng huy động vốn xã hội hóa còn hạn chế và sức mua ở khu vực nông thôn chưa cao. Do đó, Bộ Công Thương đã kiến nghị Chính phủ tiếp tục bố trí một phần ngân sách nhà nước cho những địa bàn đặc thù, đồng thời có chính sách khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP), nhằm bảo đảm cân đối giữa hiệu quả xã hội và hiệu quả tài chính.

Song song với việc hoàn thiện cơ chế, Bộ Công Thương đặc biệt chú trọng công tác đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ và người dân tham gia Chương trình NTM. Giai đoạn 2021–2025, Bộ đã tổ chức 53 lớp tập huấn với hơn 2.650 học viên là cán bộ quản lý ngành Công Thương tại địa phương. Các trường cao đẳng trực thuộc Bộ cũng tổ chức đào tạo gần 1.700 học viên về nghiệp vụ quản lý chợ, an toàn thực phẩm, kỹ năng vận hành điện và ứng dụng thương mại điện tử trong tiêu thụ nông sản.

Những khóa học này không chỉ giúp nâng cao trình độ chuyên môn mà còn góp phần thay đổi nhận thức, tạo động lực đổi mới trong phát triển kinh tế nông thôn. Cùng với đó, Bộ Công Thương đã tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, tổ chức các đoàn công tác làm việc trực tiếp tại địa phương nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn, ghi nhận mô hình hay để nhân rộng.

Tuy nhiên, qua kiểm tra, vẫn còn tình trạng một số xã đã hoàn thành tiêu chí về điện, hạ tầng thương mại nhưng chưa được công nhận đạt chuẩn NTM do chưa đồng bộ với các tiêu chí khác. Điều này cho thấy cần có cơ chế đánh giá, công nhận riêng cho từng tiêu chí, phản ánh đúng mức độ hoàn thành và trách nhiệm của từng ngành phụ trách.

Trong giai đoạn tới, Bộ Công Thương định hướng tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý tiêu chí, ứng dụng hệ thống cơ sở dữ liệu trực tuyến để giám sát tiến độ, kết nối giữa Trung ương và địa phương, đồng thời gắn việc phát triển hạ tầng thương mại với chuỗi giá trị sản phẩm OCOP và chương trình “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.

Có thể thấy, cơ chế, chính sách và chủ trương của Bộ Công Thương trong Chương trình NTM không chỉ dừng ở việc hoàn thiện hạ tầng vật chất mà còn hướng tới hình thành môi trường sản xuất – thương mại hiện đại, bền vững. Những kết quả đạt được trong giai đoạn 2021–2025 là minh chứng cho sự nỗ lực đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng đời sống người dân nông thôn.

Theo báo cáo tổng kết Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 của Bộ Công Thương, để tiếp tục phát huy vai trò trong giai đoạn 2026–2035, Bộ Công Thương xác định bốn định hướng lớn:

Thứ nhất, hoàn thiện hành lang pháp lý, ban hành kịp thời hướng dẫn kỹ thuật cho NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu.

Thứ hai, đẩy mạnh huy động nguồn lực xã hội hóa song hành với vốn ngân sách nhà nước, ưu tiên khu vực khó khăn.

Thứ ba, đầu tư vào “hạ tầng mềm” nâng cao năng lực cán bộ, quản lý chợ, hỗ trợ tiểu thương chuyển đổi số.

Thứ tư, xây dựng hệ thống đánh giá, giám sát minh bạch, kết nối dữ liệu quốc gia về kết quả thực hiện tiêu chí ngành Công Thương.

Bằng cách kết hợp chính sách tài chính hợp lý, nâng cao năng lực con người và rà soát thể chế, Bộ Công Thương có thể tiếp tục đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi khu vực nông thôn, từ việc hoàn thiện hạ tầng điện, phát triển mạng lưới thương mại đến xây dựng nền tảng cho nông thôn thông minh, hiện đại và bền vững.