[eMagazine] Đánh giá kết quả thực thi FTA tại địa phương: Góc nhìn từ doanh nghiệp

Việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại nhiều cơ hội và cả thách thức cho doanh nghiệp, hàng hóa Việt Nam. Để tận dụng tốt các cơ hội và chinh phục những thách thức đó có vai trò quan trọng từ chính sách hỗ trợ của các cơ quan, địa phương.

Theo Bộ Công Thương, khảo sát Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) năm 2024 cho thấy doanh nghiệp đánh giá khá tích cực về việc tổ chức thực thi các FTA và những chương trình hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương nhằm tận dụng các FTA.

Về tình hình nắm bắt các văn bản pháp luật được ban hành để thực thi các cam kết FTA của doanh nghiệp, đối với các quy định về biểu thuế ưu đãi đặc biệt theo các FTA, có 30% doanh nghiệp đã hiểu rõ nhưng chưa bị tác động, 23,9% doanh nghiệp hiểu rõ và bị tác động, 21,1% doanh nghiệp mới chỉ nghe nói, 16,6% doanh nghiệp chưa hiểu rõ và 8,5% doanh nghiệp không biết về các văn bản.

Trong khi đó, đối với các quy định về quy tắc xuất xứ, 20,5% doanh nghiệp hiểu rõ nhưng chưa bị tác động, 11,1% doanh nghiệp hiểu rõ và bị tác động, 13,8% doanh nghiệp có nghe nói, 22,6% doanh nghiệp chưa biết rõ và 32% doanh nghiệp không biết về các văn bản.

Đối với các quy định khác được nội luật hóa, có 29,6% doanh nghiệp hiểu rõ nhưng chưa bị tác động, 28,1% doanh nghiệp hiểu rõ và đã bị tác động, 19,7% doanh nghiệp có nghe nói và 15,4% doanh nghiệp chưa hiểu rõ.

Về tình hình doanh nghiệp tiếp cận các văn bản pháp luật trước và sau khi được ban hành để thực thi các cam kết FTA, đối với văn bản trước khi ban hành, 23,4% doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận, 16,2% doanh nghiệp có thể tiếp cận nhưng khá khó khăn, 13,4% doanh nghiệp có thể tiếp cận được nhưng phải yêu cầu, 14,8% doanh nghiệp biết nhưng không tiếp cận được và 32,1% doanh nghiệp không biết dự thảo văn bản.

Đối với văn bản sau khi ban hành, 46,4% doanh nghiệp cho biết có thể dễ dàng tiếp cận, 14,1% doanh nghiệp có thể tự tiếp cận nhưng khá khó khăn, 13,8% doanh nghiệp có thể tiếp cận nhưng phải yêu cầu, 9,1% doanh nghiệp biết nhưng không tiếp cận được và 16,5% doanh nghiệp không biết đến văn bản.

Đối với các quy định về biểu thuế ưu đãi đặc biệt theo các FTA, 19,9% doanh nghiệp cho biết hướng dẫn thường xuyên, 23,1% doanh nghiệp cho biết cơ quan quản lý địa phương chỉ hướng dẫn khi có văn bản mới, 28,4% doanh nghiệp cho biết thỉnh thoảng mới tổ chức hướng dẫn doanh nghiệp, 13,4% cho biết hiếm khi hướng dẫn và 17,3% doanh nghiệp họ không biết đến việc hướng dẫn hoặc tổ chức hướng dẫn này.

Đối với các quy định về quy tắc xuất xứ, 23% doanh nghiệp cho biết hướng dẫn thường xuyên, 23,7% doanh nghiệp cho biết cơ quan quản lý địa phương chỉ hướng dẫn khi có văn bản mới, 26,2% doanh nghiệp cho biết thỉnh thoảng mới tổ chức hướng dẫn doanh nghiệp, 11% cho biết hiếm khi hướng dẫn và 16,1% doanh nghiệp họ không biết đến việc hướng dẫn hoặc tổ chức hướng dẫn này.

Với các quy định khác, 16,4% doanh nghiệp cho biết hướng dẫn thường xuyên, 15% doanh nghiệp cho biết cơ quan quản lý địa phương chỉ hướng dẫn khi có văn bản mới, 22,3% doanh nghiệp cho biết thỉnh thoảng mới tổ chức hướng dẫn doanh nghiệp, 9% cho biết hiếm khi hướng dẫn và 37,2% doanh nghiệp họ không biết đến việc hướng dẫn hoặc tổ chức hướng dẫn này.

Đánh giá của doanh nghiệp về chất lượng hướng dẫn hoặc tổ chức hướng dẫn về các văn bản pháp luật để thực thi các cam kết FTA của cơ quan quản lý Nhà nước địa phương, có 48% doanh nghiệp đánh giá chất lượng hướng dẫn các văn bản pháp luật thực thi cam kết FTA tại địa phương là “tốt và “rất tốt”; trong khi đó, 46,2% đánh giá “bình thường”.

Về tình hình tham gia các buổi đối thoại chính sách đối với các văn bản pháp luật để thực thi các cam kết FTA, phần lớn doanh nghiệp tham gia trả lời khảo sát cho biết chỉ thỉnh thoảng tham gia đối thoại (41,1%), 20,6% không tham gia, 19,4% hiếm khi tham gia, 15,9% thường xuyên tham gia và chỉ 3% tham gia rất thường xuyên.

Doanh nghiệp nhà nước có mức độ tham gia cao hơn các nhóm khác, trong khi doanh nghiệp ngoài nhà nước chủ yếu không tham gia hoặc chỉ tham gia ở mức hạn chế. Doanh nghiệp FDI có tỷ lệ “rất thường xuyên” tham gia cao nhất.

Về tình hình phản hồi, góp ý các văn bản pháp luật để thực thi các cam kết FTA của doanh nghiệp, phần lớn doanh nghiệp chỉ tham gia phản hồi, góp ý các cam kết FTA ở mức độ thỉnh thoảng (37,9%). Trong khi đó, tỷ lệ không tham gia là 26,5% và hiếm khi là 23,4%.

Doanh nghiệp nhà nước có xu hướng tham gia góp ý nhiều hơn, trong khi doanh nghiệp ngoài nhà nước ít tham gia nhất. Doanh nghiệp FDI chủ yếu tham gia ở mức “thỉnh thoảng”.

Đánh giá về hiệu quả thực thi các chính sách/chương trình nâng cao năng lực cạnh tranh trong các FTA, theo khảo sát, có 34,1% doanh nghiệp đánh giá hoạt động của cơ quan quản lý địa phương ở mức “rất hiệu quả” và “hiệu quả”.

Trong số các chương trình và chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp kết nối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá “hiệu quả” và “rất hiệu quả” cao nhất với tỷ lệ 33%, tiếp theo là chính sách hỗ trợ ứng phó các biện pháp phòng vệ thương mại, xây dựng và bảo vệ thương hiệu với tỷ lệ 32%. Chính sách hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ và hỗ trợ tiếp cận tín dụng có tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá “hiệu quả” và “rất hiệu quả” thấp nhất với tỷ lệ chỉ 28%.

Theo đánh giá, doanh nghiệp FDI tận dụng hiệu quả nhất các chính sách hỗ trợ, đặc biệt trong tận dụng FTA (34,79% “Hiệu quả”, 5,50% “Rất hiệu quả”) và kết nối với doanh nghiệp FDI (35,16% "Hiệu quả", 6,13% "Rất hiệu quả").

Trong khi đó, doanh nghiệp nhà nước đạt tỷ lệ đánh giá "Hiệu quả" cao ở một số chương trình như tận dụng FTA (37,50%), nhưng tỷ lệ “Rất hiệu quả” tương đối thấp, chẳng hạn trong các chương trình ứng dụng khoa học công nghệ và nguồn vốn, tiếp cận tín dụng, không có doanh nghiệp nào đánh giá “Rất hiệu quả”.

Riêng doanh nghiệp ngoài nhà nước có mức đánh giá thấp hơn so với 2 loại hình còn lại, ví dụ đối với các chương trình/chính sách kết nối với doanh nghiệp nước ngoài chỉ đạt 25,91% “Hiệu quả” và 4,81% “Rất hiệu quả”, các chương trình/chính sách ứng dụng khoa học công nghệ là 24,72% “Hiệu quả” và 4,28% “Rất hiệu quả”.

Đánh giá về sự cần thiết xây dựng các chương trình/chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA, khảo sát cho thấy các doanh nghiệp rất quan tâm đến các chương trình và chính sách hỗ trợ dành riêng cho tận dụng FTA với tỷ lệ 78,3% doanh nghiệp cho rằng “rất cần thiết” và “cần thiết”.

Các chương trình và chính sách hỗ trợ dành riêng cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng nhận được sự quan tâm rất lớn khi có tới gần 80% doanh nghiệp cho rằng “rất cần thiết” và “cần thiết”. Các chương trình xử lý vấn đề nội tại của doanh nghiệp như vốn, công nghệ… hay các chương trình khác nhận được sự quan tâm ít hơn, với khoảng 75% doanh nghiệp cho rằng “rất cần thiết” và “cần thiết”.

Theo loại hình doanh nghiệp, doanh nghiệp nhà nước có nhu cầu cao nhất đối với các chương trình hỗ trợ. Ví dụ, đối với chương trình tận dụng FTA, 66,67% đánh giá “Cần thiết” và 20% “Rất cần thiết”.

Doanh nghiệp ngoài nhà nước cũng thể hiện nhu cầu cao ở các chương trình hỗ trợ, đặc biệt là tận dụng FTA với 55,19% đánh giá “Cần thiết” và 21,19% đánh giá “Rất cần thiết”.

Doanh nghiệp FDI cũng thể hiện sự quan tâm đối với các chương trình hỗ trợ, với 55,95% nhận định chương trình tận dụng FTA là “Cần thiết” và 19,74% “Rất cần thiết”.

Tương tự đối với các loại chương trình/chính sách hỗ trợ còn lại, hầu hết các doanh nghiệp, bất kể loại hình, đều bày tỏ nhu cầu, sự cần thiết cao đối với việc xây dựng các chương trình/chính sách hỗ trợ tận dụng các FTA.

Nhìn chung, doanh nghiệp nhà nước có nhu cầu cao nhất về hỗ trợ, đặc biệt trong tận dụng FTA và xuất nhập khẩu. Doanh nghiệp ngoài nhà nước cũng cần sự hỗ trợ nhưng tập trung vào giải quyết các rào cản nội tại, trong khi doanh nghiệp FDI ưu tiên các chương trình cụ thể, mang tính chiến lược.