[eMagazine] Nhận diện lợi thế và hạn chế trong khai thác các FTA

Việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) trong thời gian qua đã tạo ra đòn bẩy cho kinh tế Việt Nam ở nhiều khía cạnh: cải cách thể chế, thu hút đầu tư, tăng trưởng xuất nhập khẩu… Tuy nhiên, nhìn nhận tổng thể thì mức độ tận dụng các FTA vẫn hạn chế, còn nhiều dư địa để gia tăng hơn.

Theo đánh giá chung, các FTA đã, đang góp phần quan trọng thúc đẩy doanh nghiệp, địa phương Việt Nam mở rộng xuất khẩu, thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và xây dựng thương hiệu sản phẩm Việt trên thị trường quốc tế.

Bà Trần Thị Ngọc Lan, Người sáng lập Công ty TNHH Trà ANTO, kiêm Phó Trưởng phòng Kế hoạch thị trường Công ty Cổ phần May Chiến Thắng chia sẻ: Việc tận dụng ưu đãi từ các FTA mang lại hiệu quả thiết thực cả về doanh thu và lợi nhuận cho doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu. Cụ thể, Công ty Cổ phần May Chiến Thắng đạt 90% doanh thu từ xuất khẩu vào EU nhờ chủ động tìm kiếm nguồn cung nguyên phụ liệu trong nước.

Trong khi thương hiệu Hibiso của Công ty ANTO cũng đã thành công xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Hàn Quốc và Hà Lan, được miễn thuế nhập khẩu nhờ việc tuân thủ các quy định như sản xuất tại nhà máy đạt chuẩn GMP và được kiểm định bởi tổ chức SGS.

Trong khi đó, ông Vũ Hoàng Nam - Tổng Giám đốc Công ty TNHH Sienna Việt Nam, cho biết: Trước khi có Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA), sản phẩm bút kiểm tra sức căng bề mặt màng bao bì nhựa (HS Code 96082000) có mức thuế thông thường lên đến 37,5%, mức thuế ưu đãi của WTO là 25%. Tuy nhiên với việc thực thi Hiệp định EVFTA, từ năm 2023 thuế nhập khẩu mặt hàng này vào EU đã về 0%. Có thể thấy rõ mức thuế ưu đãi của Hiệp định EVFTA tạo nên lợi thế cạnh tranh vượt trội, giúp hàng hóa Việt Nam thâm nhập thị trường EU với chi phí thấp hơn.

Đây là hai trong số những câu chuyện thực tế về việc tận dụng các FTA được chia sẻ tại Hội thảo “Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế - FTAs” do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP. Hồ Chí Minh (ITPC) phối hợp với Cục Xúc tiến thương mại, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh mới đây.

Từ góc độ cơ quan quản lý Nhà nước về công tác hội nhập FTA, bà Bùi Hoàng Yến, Đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến thương mại phía Nam (Bộ Công Thương) cho biết: Với 17 FTA đã có hiệu lực, Việt Nam có lợi thế lớn tiếp cận thị trường với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu, trong đó bao gồm các thị trường rộng lớn như khu vực Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA).

Năm 2024, tổng kim ngạch thương mại đạt 786,29 tỷ USD, xuất khẩu tăng trưởng 14,3% so với năm 2023, thặng dư thương mại đạt 24,8 tỷ USD. Khu vực FDI đóng góp 71,8% kim ngạch xuất khẩu, chủ yếu ở các ngành công nghệ cao. Doanh thu xuất khẩu nhờ ưu đãi thuế quan FTA giai đoạn 2023 - 2024 tăng trung bình 12,7% mỗi năm, góp phần thu hút đầu tư sản xuất từ nhiều quốc gia.

Cùng với đó, việc ký kết các FTA mang tính chiến lược đã khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các dây chuyền sản xuất từ các nước trên thế giới. Năm 2024, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đóng góp tới 71,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, đặc biệt ở các ngành hàng công nghệ cao như máy vi tính, sản phẩm điện tử, máy móc và điện thoại.

Mặc dù độ bao phủ của các FTA với hầu hết ngành hàng và thị trường xuất khẩu quan trọng ngày càng lớn, song thực tế tỷ lệ tận dụng ưu đãi của doanh nghiệp Việt chưa cao.

Nhìn nhận từ góc độ cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) năm 2024, bà Bùi Hoàng Yến cho biết, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan FTAs của doanh nghiệp trong nước mới đạt trung bình khoảng 30 - 40%. Một số thị trường truyền thống có tỷ lệ tận dụng cao từ 40% - 65% như: Ấn Độ (65,12%), Trung Quốc (41,84%), ASEAN (40,11%), nhưng tỷ lệ hàng hóa tận dụng ưu đãi ở các FTA thế hệ mới còn rất khiêm tốn, như: tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) mới đạt 1,83% và Hiệp định CPTPP đạt 8,84%.

Nguyên nhân do phụ thuộc vào các thị trường lớn, tỷ lệ nội địa hóa còn thấp dẫn đến sản xuất đòi hỏi nhiều nguyên phụ liệu nhập khẩu; rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng khi nguồn nhập khẩu bị gián đoạn; áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe trong các FTA về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ, quy định thương mại…

Đơn cử, liên quan đến việc thẩm định nhà cung cấp (Vendor Due Diligence - VDD) - yếu tố để doanh nghiệp Việt tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, bà Đinh Thị Hương Giang - Giám đốc Tư vấn, Công ty Kiểm toán và tư vấn Grant Thornton Việt Nam cho rằng, các Hiệp định FTA, đặc biệt là EVFTA, đã mở ra cơ hội xuất khẩu lớn nhưng cũng buộc doanh nghiệp phải nâng cao chuẩn mực phát triển bền vững. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn gặp khó khăn do thiếu báo cáo tài chính minh bạch, hệ thống kế toán và dữ liệu chưa được số hóa, thiếu các chỉ số hiệu suất tài chính (KPI) tiêu chuẩn quốc tế, các vấn đề về thuế và khả năng quản trị rủi ro tài chính còn yếu.

Bên cạnh đó, những thách thức của quá trình thực thi các FTA còn phải kể đến: yêu cầu ngày càng cao về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, trách nhiệm xã hội, phát triển bền vững; cùng với áp lực cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài ngay tại thị trường nội địa…

Để biến các thách thức từ thực thi FTAs thành cơ hội phát triển, theo các chuyên gia, doanh nghiệp cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường và điều kiện lao động để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Song song đó, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ và tăng cường liên kết nội khối là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực, đáp ứng các quy tắc về nguồn gốc xuất xứ. Hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp vừa và nhỏ với khối FDI cũng được khuyến khích nhằm tạo ra sức mạnh cộng hưởng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng từ nhà nước sẽ là đòn bẩy quan trọng để doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, có đủ nguồn lực để tuân thủ các yêu cầu của FTA.

Để hỗ trợ các doanh nghiệp tận dụng các FTA hiệu quả hơn, Bộ Công Thương đang tập trung xây dựng Hệ sinh thái tận dụng FTA kết nối các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp trong việc cùng phối hợp triển khai các chương trình, giải pháp nâng cao hơn nữa hiệu quả tận dụng FTA, tạo đà cho các ngành hàng phát triển bền vững.

Bên cạnh sự đồng hành, hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp cần tiếp tục cải thiện chất lượng sản phẩm, năng suất lao động và nâng cao trình độ công nghệ. Trong đó, cần đầu tư nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới đáp ứng tốt hơn yêu cầu của thị trường các quốc gia thành viên trong FTA. Cùng với đó là nâng chuẩn quản trị tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, chủ động nguồn nguyên liệu, nắm vững quy tắc xuất xứ, qua đó không chỉ giúp tận dụng ưu đãi của các FTA, mà còn mở ra cơ hội vững chắc để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.