Hoàn thiện chính sách, kiện toàn bộ máy thực hiện chương trình nông thôn mới

Giai đoạn 2021–2025, công tác chỉ đạo, điều hành Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) tiếp tục bám sát chủ trương của Đảng, chỉ đạo của Quốc hội, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Căn cứ Nghị quyết số 25/2021/QH15 phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình, cùng Nghị định số 27/2022/NĐ-CP và Quyết định số 263/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, hệ thống văn bản pháp lý phục vụ triển khai đã được ban hành đồng bộ, kịp thời và toàn diện.

Đến nay có khoảng 148 văn bản được ban hành ở cấp Trung ương, gồm 5 nghị quyết của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội, 3 nghị định của Chính phủ, 33 quyết định của Thủ tướng Chính phủ và 107 văn bản hướng dẫn. Chỉ riêng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã trình 20 văn bản về cơ chế, chính sách riêng cho Chương trình.

Cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện Chương trình đã được thể chế hóa rõ ràng thông qua Nghị định số 27/2022/NĐ-CP, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi. Nội dung chính của Chương trình được mở rộng với nhiều yếu tố mới như chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, phát triển du lịch nông thôn, bình đẳng giới, thích ứng biến đổi khí hậu, thúc đẩy khởi nghiệp nông thôn, phù hợp với bối cảnh mới và mục tiêu phát triển bền vững.

Lần đầu tiên, các chương trình chuyên đề được ban hành mang tính định hướng như Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm (OCOP)”, Chương trình phát triển du lịch nông thôn, Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng NTM thông minh… Các bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới cấp tỉnh, huyện, xã cũng được điều chỉnh theo hướng tiệm cận chuẩn đô thị văn minh, bảo đảm tính kế thừa và thích ứng thực tiễn.

Ở cấp địa phương, căn cứ hướng dẫn của Trung ương, 63 tỉnh, thành phố đều chủ động ban hành văn bản cụ thể hóa cơ chế, chính sách, từ nguyên tắc phân bổ ngân sách đến cơ chế lồng ghép, huy động vốn và phân cấp quản lý. Nhiều tỉnh đã mạnh dạn ban hành chính sách đặc thù, phù hợp điều kiện thực tế nhằm nâng cao hiệu quả triển khai.

Việc xây dựng và thực thi cơ chế, chính sách trong giai đoạn này được đánh giá là đầy đủ, kịp thời, đồng bộ và phù hợp yêu cầu phát triển, tạo nền tảng pháp lý thống nhất để Chương trình vận hành hiệu quả trên phạm vi toàn quốc.

Cùng với hoàn thiện thể chế, tổ chức bộ máy thực hiện Chương trình cũng được kiện toàn theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Căn cứ Nghị quyết của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định thành lập duy nhất một Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021–2025. 100% tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã thành lập, kiện toàn Ban Chỉ đạo các cấp, đồng thời ban hành quy chế hoạt động và chỉ đạo thành lập Ban quản lý cấp xã, Ban phát triển thôn, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng, bảo đảm tổ chức thống nhất, hiệu quả từ tỉnh đến cơ sở.

Hệ thống Văn phòng Điều phối nông thôn mới các cấp tiếp tục được duy trì, củng cố và chuyên nghiệp hóa. Ở Trung ương, Văn phòng Điều phối nông thôn mới trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện chức năng tham mưu, đề xuất cơ chế, chính sách, điều phối, quản lý và giám sát thực hiện Chương trình. Ở địa phương, 61/63 tỉnh, thành đã kiện toàn Văn phòng Điều phối cấp tỉnh, đa số đặt tại Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; một số tỉnh như Hậu Giang, Lào Cai tổ chức mô hình Văn phòng chung cho cả ba Chương trình MTQG nhằm tăng tính liên kết và hiệu quả quản lý.

Cấp huyện và xã cũng duy trì đội ngũ cán bộ phụ trách, dù phần lớn còn kiêm nhiệm. Điểm đáng chú ý là mô hình tổ chức thống nhất từ Trung ương đến cơ sở đã góp phần khắc phục tình trạng phân tán, trùng lặp, tăng cường phối hợp giữa các ngành, nâng cao chất lượng điều hành và khả năng phản ứng chính sách.

Song song với đó, công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn và giám sát được triển khai toàn diện. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Khung chương trình tập huấn, bồi dưỡng cán bộ NTM giai đoạn 2021–2025, xây dựng Bộ tài liệu 19 chuyên đề và Bộ Cẩm nang “Nông thôn mới – Cuộc hành trình lịch sử”. Nhiều lớp tập huấn chuyên đề được tổ chức trực tuyến và trực tiếp, thu hút hàng vạn lượt cán bộ cơ sở tham gia.

Công tác truyền thông và vận động quần chúng được đẩy mạnh, với hàng trăm chuyên trang, chuyên mục, mô hình, sáng kiến được phổ biến rộng rãi. Phong trào “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh” đã trở thành động lực tinh thần to lớn, góp phần huy động sự tham gia tích cực của toàn xã hội.

Giai đoạn 2021–2025 đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy và cách làm của Chương trình xây dựng nông thôn mới, từ “đầu tư hỗ trợ” sang “tạo cơ chế, chính sách để phát triển bền vững”. Hệ thống thể chế đồng bộ, bộ máy điều hành tinh gọn, sự đồng thuận và tham gia tích cực của người dân đã khẳng định chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong công cuộc phát triển nông thôn.

Từ nền tảng đó, chương trình đang hướng tới giai đoạn mới, nông thôn mới thông minh, xanh, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập sâu rộng. Cơ chế, chính sách nhất quán, linh hoạt và thực tiễn sẽ tiếp tục là đòn bẩy chiến lược, đưa nông thôn Việt Nam tiến nhanh, vững chắc trên hành trình hiện đại hóa và văn minh.