Thủy điện Sơn La: Tăng cường “lá chắn” môi trường trong vận hành hồ, đập (đăng ngày 13/10/2025)

Công tác bảo đảm môi trường và an toàn hồ đập tại Công ty Thủy điện Sơn La đang được đặt ở vị trí trọng tâm trong hoạt động quản lý, vận hành. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng tính bất ổn của thủy văn, Nhà máy thủy điện Sơn La đã đẩy mạnh đầu tư hạ tầng quan trắc, hoàn thiện quy trình vận hành liên hồ, đồng thời tăng cường truyền thông, phối hợp với chính quyền địa phương để giảm thiểu rủi ro cho vùng hạ du và bảo vệ hệ sinh thái sông Đà.

Một trong những bước then chốt giúp giảm thiểu tác động môi trường là nâng cao năng lực dự báo, giám sát thủy văn. Công ty Thủy điện Sơn La đã hoàn thiện mạng lưới quan trắc trên lưu vực sông Đà với 59 trạm đo mưa tự động và 02 trạm thủy văn tự động (đo lưu lượng, mực nước, mưa). Hai trạm Thuỷ văn đó là trạm TV Kẻng Mỏ nơi thượng nguồn của sông Đà và trạm TV Nậm Mu thượng nguồn sông Nậm Mu. Hai trạm TV có ý nghĩa quan trọng giúp cho quá trình vận hành và điều tiết hồ Lai Châu và hồ Bản Chát nơi lượng nước từ thượng nguồn phía Trung Quốc đổ về được chủ động và hiệu quả. Ngoài ra, hệ thống này cung cấp dữ liệu thời gian thực để phục vụ công tác dự báo, vận hành hồ chứa, điều tiết nước hợp lý nhằm hạn chế xói mòn bờ sông, giảm rủi ro cho hệ sinh thái và sinh kế người dân vùng hạ lưu.

Dữ liệu quan trắc được đưa về Trung tâm điều hành, nơi các chuyên gia phân tích để ra quyết định vận hành có cân nhắc đến mục tiêu môi trường, có thể ví dụ giảm sạt lở ven bờ, duy trì dòng chảy tối thiểu cho sinh cảnh thủy sinh và tránh thay đổi đột ngột mực nước gây thiệt hại hoạt động ngư nghiệp, du lịch sông nước.

Minh bạch thông tin vận hành và dữ liệu quan trắc là yếu tố then chốt để tạo niềm tin và giảm tác động môi trường. Thủy điện Sơn La đã chủ động công khai một số thông tin vận hành, phối hợp chặt chẽ với chính quyền các xã để rà soát, sửa chữa mốc hành lang bảo vệ hồ chứa; đồng thời triển khai hoạt động tuyên truyền, phát tờ rơi, phát thanh bằng tiếng phổ thông và tiếng dân tộc, treo biển quy định pháp luật ở các điểm sinh hoạt cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức người dân. Những hoạt động này giúp giảm vi phạm hành lang bảo vệ nguồn nước và hạn chế các hoạt động gây ô nhiễm hoặc làm yếu bờ hồ.

Đồng thời, các báo cáo cho thấy hiệu quả vận hành của hệ thống thủy điện giúp ổn định cung cấp điện, đây là một yếu tố gián tiếp hỗ trợ các hoạt động giám sát, điều hành và đầu tư cho công tác môi trường.Báo cáo 8 tháng đầu năm 2025 của EVN cho thấy sản lượng tại Thủy điện Sơn La góp phần quan trọng trong cung cấp điện khu vực, tạo điều kiện tài chính cho các hoạt động bảo trì, trang bị thiết bị quan trắc và hoạt động cộng đồng.

Vận hành hồ thủy điện luôn đòi hỏi cân bằng giữa hai nhiệm vụ: đảm bảo an toàn đập, phòng chống lũ và giảm thiểu tác động tới môi trường, đời sống hạ du. Thực tế, vào ngày 11/8/2025, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã có chỉ đạo mở một cửa xả đáy hồ Sơn La nhằm đảm bảo an toàn vận hành theo Quy trình vận hành liên hồ chứa với thời gian mở cửa xả từ 16h ngày 11/8 đến 20h ngày 16/8 (124 giờ) với tổng lượng nước xả thừa qua tràn là 723 triệu m³. Việc xả đáy này đã làm thay đổi mực nước tạm thời ở hạ du, khiến người dân phải chủ động di chuyển tài sản nuôi trồng và tạm ngưng một số hoạt động trên sông. Sự kiện nêu rõ tính cấp thiết của việc có kịch bản cảnh báo sớm, phối hợp di dời và giám sát chất lượng nước trước và sau khi xả để giảm thiểu thiệt hại môi trường và sinh kế.

Việc mở cửa xả đáy được thực hiện theo quy trình, Công ty đã có thông báo đến chính quyền địa phương khu vực hạ du bằng các hình thức như: loa cảnh báo, văn bản gửi các đơn vị trước 2h trước khi thực hiện mở cửa xả. Ngoài ra trước mùa mưa lũ hàng năm Công ty thường tổ chức các buổi tuyên truyền để người dân hiểu và chủ động phòng tránh cũng như thực hiện đúng các Quy định của Pháp luật trong công tác đảm bảo an toàn đập và hồ chứa nước. Tuy nhiên, để giảm thiểu tác động môi trường lâu dài, chuyên gia vận hành nhấn mạnh cần có các biện pháp bổ sung: lấy mẫu xét nghiệm chất lượng nước hạ lưu trước và sau xả, kiểm soát đứt gãy bờ, và có chương trình hỗ trợ người dân di dời hoặc chuyển đổi sản xuất tạm thời.

Thực tế để củng cố khả năng ứng phó thiên tai Công ty Thủy điện Sơn La đã tổ chức nhiều hoạt động nâng nâng cao năng lực qua đó giảm thiểu tác động môi trường. Cụ thể là trước mùa mưa lũ Công ty thường tổ chức diễn tập công tác PCTT &TKCN đưa ra kịch bản mưa lũ với những tình huốn bất thường tạo tính chủ động theo phương châm 4 tại chỗ 3 sẵn sáng, nhằm giúp cho toàn thể CBCNV tăng tính chủ động phòng ngừa, rèn luyện kỹ năng xử lý các tình huống và chủ động ứng phó khi có thiên tai. Các vật tư, thiết bị, phương tiện, CCDC đều được chuẩn bị đầy đủ và sẵn sàng. Trong mùa mưa lũ lực lượng PCTT của Công ty đều sãn sàng ứng trực 24/7 đảm bảo cho công tác PCTT được chủ động nhất nhằm hạn chế thất nhất thiệt hại do thiên tai gây ra.

Trong chuỗi sự kiện hưởng ứng Tuần lễ Quốc gia phòng, chống thiên tai 2025, Nhà máy Thủy điện Sơn La triển khai diễn tập phương án ứng phó theo nguyên tắc “4 tại chỗ” và “3 sẵn sàng”; kiểm tra, bảo dưỡng hệ thống thông tin, loa phóng thanh và camera giám sát; đồng thời phát động tổng vệ sinh, khơi thông cống rãnh, phát quang khuôn viên, những hoạt động trên đã góp phần giảm nguy cơ úng ngập, ô nhiễm cục bộ và duy trì cảnh quan môi trường quanh khu vực nhà máy.Những bài tập thực tế này không chỉ kiểm tra phản ứng kỹ thuật của lực lượng tại chỗ mà còn là dịp tăng cường truyền thông tới cộng đồng về phương thức ứng phó, nơi tập kết, cách thức bảo toàn tài sản, từ đó giảm thiểu tổn thất môi trường và xã hội khi phải mở cửa xả hoặc điều chỉnh xả lũ khẩn cấp.

Công ty Thủy điện Sơn La cho biết hàng năm đã và đang thực hiện Quan trắc chất lượng nước môi trường lòng hồ, chất lượng nước sinh hoạt tại Nhà máy Thủy điện Sơn La, Lai Châu; Quan trắc chất lượng nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp, thực hiện quan trắc tự động, liên tục nước thải công nghiệp (lẫn dầu) kết nối trực tiếp dưới sự giám sát của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh và nguồn tiếp nhận nước thải nhà máy thủy điện Sơn La, Lai Châu với các chỉ tiêu đạt QCVN hiện hành và thực hiện các báo cáo công tác Bảo vệ môi trường, cập nhật dữ liệu môi trường của Bộ Công Thương đúng quy định.

Kết quả Công ty đã có những bước tiến trong hệ thống quan trắc, truyền thông cộng đồng và nâng cao năng lực ứng phó thiên tai, qua đó góp phần giảm thiểu tác động môi trường trong quá trình vận hành hồ, đập. Tuy nhiên, Công ty cho biết để hướng tới phát triển bền vững, cung cấp nguồn điện năng ổn định và an toàn doanh nghiệp vẫn cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống giám sát chất lượng nước, nâng cao minh bạch dữ liệu, phát triển kịch bản giảm thiểu xói lở bờ và triển khai chương trình hỗ trợ sinh kế cho vùng hạ du.

Thực tế để đáp ứng nhu cầu gia tăng về nguồn điện năng cho phát triển kinh tế - xã hội, EVN cho biết hiện đang cùng chính quyền địa phương  bàn thảo các phương án mở rộng Nhà máy Thủy điện Sơn La (đề xuất 2 tổ máy, tổng 800 MW). Dự án mở rộng này được kỳ vọng là sẽ mang lại lợi ích kinh tế lớn.Tuy nhiên Dự án cũng đặt ra thách thức trong quản lý môi trường, nếu không có đánh giá tác động môi trường  phù hợp, kế hoạch khai thác-sử dụng nước hiệu quả và các biện pháp giảm thiểu tác động hạ du. Việc chuẩn bị đánh giá tác động môi trường chặt chẽ, bổ sung quan trắc môi trường, thiết kế quy trình vận hành linh hoạt là điều kiện cần để vừa khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên, vừa bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó sự phối hợp chặt chẽ giữa Công ty, EVN, Bộ ngành liên quan và chính quyền địa phương cùng với đó làcác giải pháp khoa học, đầu tư công nghệ và lắng nghe ý kiến cộng đồng…sẽ là chìa khóa để bảo đảm rằng lợi ích năng lượng đi đôi với trách nhiệm bảo vệ môi trường và phát triển bền vững của Thủy điện Sơn La.