Nguyễn Thành Chương: “Bàn tay vàng” chạm khắc tranh gỗ

Nguyễn Thành Chương may mắn sinh ra ở xã Phù Khê (thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) - vùng đất của nghề chạm khắc gỗ truyền thống nổi tiếng ở Việt Nam, cái nôi nắm giữ nhiều bí quyết của điêu khắc gỗ. Đó là những kinh nghiệm làm ngai vua, phù điêu, câu đối, chi tiết điêu khắc, chạm trổ gỗ trang trí trong đình chùa với những lề lối và quy tắc tương đối khắt khe, mang triết lý phương Đông, đặc biệt liên quan đến vấn đề phong thủy. Nghe kể lại, cha và ông của anh Nguyễn Thành Chương ngày xưa là một trong những nghệ nhân điêu khắc gỗ giỏi của làng, thường được thuê làm các công việc mộc liên quan đến trang trí đình chùa và các bức hoành phi, câu đối... trong những gia đình khá giả.

Cũng như bao người con của làng, từ nhỏ, anh Chương đã quen với việc ngồi hàng giờ để xem và tỉ mẩn học cách đục đẽo, chạm khắc các chi tiết trang trí gỗ mỹ nghệ. Anh kể: Thời bấy giờ, bất cứ ai, đã là người Phù Khê thì cũng đều biết làm đồ gỗ mỹ nghệ”. 14 - 15 tuổi, anh Chương đã có thể làm được những tác phẩm nhỏ và tích lũy cho mình một chút vốn liếng về nghề, học được từ cha ông trong gia đình họ tộc và những nghệ nhân nổi tiếng của làng. 

Tuy nhiên, để có được cơ sở sản xuất làm ăn hiệu quả như ngày nay, anh Chương cũng đã phải trải qua nhiều bôn ba, bươi trải. Anh kể, thời thanh niên, dù có nghề trong tay nhưng lúc đó kinh tế đất nước khó khăn, nhu cầu thị trường về các sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ rất ít, để có việc làm, anh đã phải bôn ba vào tận trong miền Nam làm thuê. Cũng nhờ thế, anh nhận thấy nhu cầu, tiềm năng rất lớn về mặt hàng điêu khắc gỗ mỹ nghệ, đặc biệt là khách hàng từ Trung Quốc, Đài Loan. 

Sẵn có nghề trong tay, anh trở lại quê, mở cơ sở sản xuất làm tranh gỗ chuyên nghiệp, vừa làm anh lại vừa miệt mài nghiên cứu, tìm tòi học hỏi, trau dồi thêm các kỹ thuật, kinh nghiệm về nghề qua sách vở và những nghệ nhân đi trước… 

Với năng khiếu sẵn có, cùng những kinh nghiệm của gia đình truyền từ bao thế hệ, cộng với sự sáng tạo, trí tưởng tượng phong phú, những tác phẩm điêu khắc, tranh gỗ tinh xảo từ bàn tay tài hoa của anh Chương đã lần lượt ra đời, nào là hoa lá, cây cảnh (tùng, cúc, trúc, mai…), rồi đến những con vật trong “tứ linh” - long ly, quy, phượng, chim bay, cá lượn, ngựa phi…Từ các mẫu điêu khắc theo lề lối cổ, điển tích dân gian, anh Chương đã sáng tạo, biến hóa một cách linh hoạt để phù hợp với từng kích thước của sản phẩm, loại gỗ, nhưng vẫn mang hồn cốt và tinh hoa nghệ thuật điêu khắc gỗ trứ danh vùng đất Kinh Bắc. Những bức tranh, bình phong, trấn phong, giường, tủ gỗ mỹ nghệ với các chi tiết điêu khắc mang giá trị nghệ thuật cao, như: tranh tứ quý, bách kiều, bát mã, ngũ long, cửu long, cửu ngưu, chép vượt vũ môn, ngũ long chầu nguyệt… đã giúp anh Chương tạo được tín nhiệm với rất nhiều khách hàng, đặc biệt là các khách Đài Loan, Singapo… Rồi “tiếng lành đồn xa”, đến nay dù kinh tế khó khăn, nhiều cơ sở gỗ mỹ nghệ đã phải tạm ngừng hoạt động, nhưng tại nhà anh Chương vẫn tấp nập khách đến đặt và nhận hàng. Để đáp ứng kịp thời và đúng nhu cầu của khách, anh Chương đã mở xưởng sản xuất tại nhà và thuê thêm hàng chục thợ. 

Chia sẻ về bí quyết chạm khắc tranh gỗ, anh Chương tâm sự: Thợ giỏi là người phải biết cách chuyển biến linh hoạt các chi tiết từ mẫu vẽ vào tác phẩm một cách uyển chuyển, phù hợp với kích thước của sản phẩm, nhưng không được phá vỡ lề lối quy tắc của triết lý âm dương, phải công phu, sống động và mang hồn cốt tinh hoa của gỗ mỹ nghệ. 

Bây giờ, ngoài trực tiếp chạm khắc các tác phẩm tranh gỗ, anh Chương còn đảm nhận việc vẽ mẫu cho nhiều cơ sở sản xuất trong thôn xã, mẫu cho tranh gỗ làm trên máy CNC. Anh cũng trực tiếp truyền nghề thành công cho rất nhiều lao động làm tại xưởng của gia đình. Nhiều học trò, qua anh đào tạo đã trở thành những người thợ giỏi trong làm tranh gỗ. 

Tự hào giới thiệu cho tôi một mẫu thiết kế “bách điểu” với hoa lá, chim muông, sinh động, đẹp như tiên cảnh, anh Chương cho biết, để thiết kế được các chi tiết chạm khắc tranh gỗ không phải là chuyện đơn giản và không phải họa sỹ nào cũng làm được. Ngoài việc có năng khiếu thì còn đòi hỏi người vẽ mẫu phải nắm vững các lề lối, quy tắc theo luật phong thủy, làm sao để mẫu vẽ vừa đúng luật, lại phải vừa sáng tạo, phù hợp với các kích thước mà khách hàng yêu cầu. Điều này là rất quan trọng bởi các sản phẩm tranh, chi tiết trang trí gỗ mỹ nghệ, mang tính phong thủy rất cao. Nhìn thì tưởng là đơn giản nhưng bên trong ẩn chứa những triết lý âm dương rất thâm sâu, được đúc kết qua rất nhiều thế hệ. Chỉ cần có một chi tiết hơi nghịch sẽ phá vỡ toàn bộ tác phẩm và mang lại những điều không may mắn. Chẳng thế mà ở xã, người vẽ được mẫu tranh chỉ có vài người. Điều này cũng lý giải vì sao Cơ sở của anh luôn tấp nập khách đến đặt hàng, xin mẫu.