Ngày 14/5, phát biểu tại buổi "Gặp mặt đại biểu trí thức khoa học và công nghệ tiêu biểu năm 2019", Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh đất nước vượt qua được rất nhiều thiên tai, địch hoạ hàng ngàn năm qua trước hết nhờ truyền thống đoàn kết, tinh thần đại nghĩa, chính nghĩa, sự cần cù, dũng cảm, nhờ trí tuệ Việt Nam… Trong suốt chiều dài lịch sử, vai trò của nhân tài, hiền tài quốc gia vô cùng quan trọng.
Ngày nay, các trí thức, nhà khoa học không chỉ tiếp thu, ứng dụng, làm chủ các công nghệ mới phục vụ xây dựng và bảo vệ tổ quốc mà còn đóng góp đáng kể vào việc phát kiến, sáng tạo ra những tri thức ở tầm thế giới.
Đặc biệt, khoa học xã hội, trong đó có khoa học chính trị, khoa học quản lý, góp phần quyết định hình thành đường lối đổi mới cũng như các chính sách phát triển kinh tế-xã hội trong suốt những năm qua. Các nhà khoa học đã góp phần hết sức quan trọng để tiếp tục phát triển di sản văn hoá của dân tộc. Nhiều công trình khoa học xã hội đã tạo ra giá trị di sản mới cho đời sau.
Phó Thủ tướng cho rằng cần thẳng thắn nhìn nhận nhiều nơi, nhiều lúc, trong chỉ đạo thực hiện chưa thực sự coi khoa học, công nghệ là quốc sách hàng đầu: “Luật quy định chúng ta phải chi 2% ngân sách cho khoa học, công nghệ nhưng từ năm 2001 đến nay năm cao nhất mới được 1,8% và có xu hướng giảm dần. Nhiều cơ chế chính sách dành cho khoa học công nghệ thực hiện chưa được mong muốn”.
Vấn đề vướng ở chỗ nào? Nguyên nhân chính là do chi cho KHCN ở Việt Nam không khác gì chi ngân sách cho các lĩnh vực khác, không đầu tư trọng tâm, trọng điểm. Cụ thể, 38% tổng chi được chia cho các địa phương, hơn 40% chia cho các bộ, ngành và chỉ có khoảng 20% chi cho Bộ Khoa học và Công nghệ - cơ quan chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo; phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ; sở hữu trí tuệ… Chi ngân sách theo kiểu “hoa thơm mỗi người hưởng một tý” dẫn đến rất nhiều địa phương không chi hết tiền, năm nào cũng kết dư, nhiều địa phương do chi không hết nên sử dụng tiền chi cho KHCN vào các nhiệm vụ chi khác. Ngược lại, các trung tâm nghiên cứu, viện nghiên cứu không có tiền để đầu tư, nên chỉ đầu tư nửa vời, “không đến đầu đến đũa”, không ra sản phẩm cuối cùng để có thể chuyển giao trên thị trường, đưa các phát minh, sáng chế vào ứng dụng trong cuộc sống.
Vì thế trong thời gian tới, theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, trong hoạt động chỉ đạo, điều hành về khoa học, công nghệ phải thực sự “nói đi đôi với làm”, kỷ cương để khoa học, công nghệ đúng là “quốc sách hàng đầu”. Không để sức ép tăng trưởng kinh tế, những mục tiêu ngắn hạn, khó khăn chung của các nước đang phát triển lấn át những yếu tố có tính nền tảng, dài hạn.
Cơ chế, chính sách khoa học, công nghệ phải phát huy sức mạnh cả hệ thống, khơi dậy và chia sẻ sáng tạo của mọi cá nhân, đặc biệt là các trí thức, nhà khoa học.
Bên cạnh bảo đảm tỷ lệ ngân sách nhà nước theo đúng quy định thì việc khuyến khích DN đầu tư cho hoạt động khoa học, công nghệ là vô cùng quan trọng. Phó Thủ tướng cho rằng thời gian tới cần có các chính sách thiết thực về kinh tế để DN thấy lợi ích khi đầu tư vào khoa học, công nghệ đào tạo nhân lực.
Phó Thủ tướng yêu cầu tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ tự chủ trong các trường đại học, biến các trường đại học thành những trung tâm nghiên cứu lớn. Đồng thời thay đổi phương pháp dạy học trong các trường phổ thông, chuyển từ truyền thụ kiến thức thụ động, một chiều sang giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức, có tư duy tranh luận, tìm tòi, ứng dụng mạnh mẽ các chương trình STEM...
